Τρίτη, 1 Σεπτέμβριος 2009 by Γιάννης Αυγουστάτος
Ανέκαθεν ο άνθρωπος ένιωθε την ανάγκη να αποδεσμεύεται από τους περιορισμούς
της καθημερινότητας μέσω του βιώματος διευρυμένων ( ή τροποποιημένων, ανάλογα
με τη θεώρηση) συνειδησιακών καταστάσεων.
Οι όροι «θρησκευτική εμπειρία», «μυστική εμπειρία και «κοσμική συνείδηση»,
είναι πολύ ασαφείς για να προσδιορίσουν εκείνη την ιδιαίτερη κατάσταση της
συνείδησης, που γι’αυτούς που την γνωρίζουν είναι τόσο αληθινή και συνταρακτική,
όπως όταν ερωτεύεσαι. Η μυστικιστική λογοτεχνία αναφέρει πλήθος μεθόδων για την
επίτευξη αυτής της εμπειρίας, όπως αυτοσυγκέντρωση, νηστεία, απομόνωση σε
σπηλιές, επανάληψη ψαλμών, προσευχές, ασκήσεις αναπνοής, στάσεις του σώματος
(asana), χοροί και πολλοί άλλοι.
Η
αποκρυπτογράφηση παλαιολιθικών σημαδιών από τους Lewis-Williams και Dowson
παραπέμπουν σε τροποποιημένες καταστάσεις συνείδησης . Ο Andrew Sherratt
υποστηρίζει ότι τα πύραυνα ( μικρά, ρηχά, λεκανοειδή δοχεία έντονα
διακοσμημένα) της Γαλλίας και της Βρετάνης χρησιμοποιούνταν για την
τελετουργική καύση ψυχοενεργών ουσιών στα νεολιθικά ιερά. Είναι γνωστό ότι οι
σαμάνοι (καπνοβάτες) μεταγενέστερων πολιτισμών, όπως του Θρακικού και του
Σκυθικού, έκαναν χρήση κάνναβης για να φθάσουν σε έκσταση. Πιο βόρεια και πιο
ανατολικά οι σαμάνοι της Σιβηρίας χρησιμοποιούσαν τον ψυχοτρόπο μύκητα Αμανίτη
(Amanita muscaria).
O Gordon
Wasson υποστηρίζει ότι το ιερό ποτό soma της Ριγκ Βέδα ( haoma, στην ιρανική
Αβέστα), του αρχαιότερου ινδικού κειμένου, θα μπορούσε να προέρχεται από τον
Αμανίτη. Άλλη υπόθεση θεωρεί ότι το soma/haoma είναι ο αγριοπήγανος (isfand στα
περσικά : ξυλώδης πολυετής θάμνος), που ο Μωάμεθ πήρε εντολή από τον Αλλάχ να
χρησιμοποιήσει για να ενισχύσει το θάρρος των οπαδών του. Τα ενεργά αλκαλοειδή
που περιέχονται στον αγριοπήγανο ( χαρμίνη, χαρμαλίνη και τετραϋδροχαρμίνη)
υπάρχουν επίσης και σε διάφορα είδη του γένους Banisteriopsis (γιαχέ),
αναρριχητικών φυτών της ζούγκλας που οι ιθαγενείς του Αμαζονίου χρησιμοποιούν
για να βλέπουν οράματα. Η αρχαία τέχνη των Μάγια, περιελάμβανε ανάμεσα στα
μοτίβα της απεικονίσεις μανιταριών, βατράχων ή φρύνων και νουφάρων. Η Marlene
Dodkin de Rios υποστηρίζει ότι και τα τρία ήταν ενσωματωμένα στην τέχνη λόγω
των ψυχοενεργών ιδιοτήτων τους.
Οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν παραισθησιογόνα που τα ονόμαζαν Teonanacatl, που
σημαίνει «σάρκα των θεών». Η χρήση ψυχοενεργών ουσιών, όπως τα μανιτάρια στο
αρχαίο Μεξικό καθώς και η χρήση του κάκτου πεγιότ (peyotl) σε κάποιες από τις
βορειοαμερικανικές κοινωνίες Ινδιάνων, ήταν αναπόσπαστο μέρος της θρησκευτικής
ζωής. Όλα τα είδη των ιερών μανιταριών βρέθηκε ότι περιέχουν την ψυχοενεργό
ουσία ψιλοκυβίνη, ενώ η δραστική ουσία του πεγιοτ είναι η μεσκαλίνη.
Ο κυκεών,
το ιερό ποτό της Ελευσίνειας ιερουργείας, υποστηρίζεται ότι περιείχε δημητριακά
μολυσμένα από τον μύκητα της ερυσιβώδους ολύρας, από την οποία λαμβάνονται τα
αμίδια του λυσεργικού οξέος, ενεργού συστατικού του γνωστού LSD. Σε ολόκληρη
την μεσαιωνική Ευρώπη, μια μεγάλη οικογένεια ψυχοτρόπων φυτών, στην οποία
ανήκουν το στραμώνιο, η μπελλαντόνα, ο υοσκύαμος και ο μανδραγόρας, γνώρισε μια
εξαιρετικά εκτεταμένη χρήση και ταυτίστηκε με τις λαϊκές τελετές και λατρείες,
όπως γνωρίζουμε μέσα από τα πρακτικά της Ιεράς Εξέτασης.Η παράδοση ν’αποδίδουν
σατανικές ιδιότητες στα παραισθησιογόνα συνεχίστηκε μέχρι τον Γάλλο ποιητή
Charle Baudelaire (1821-67), που τα ονόμαζε “άνθη του κακού”. Λίγα χρόνια
αργότερα το ενδιαφέρον για τις ψυχοτρόπες ουσίες αναζωπυρώνεται. Ο μεγάλος
ψυχολόγος Havelock Ellis ήταν ένας από τος πρώτους Δυτικούς που πειραματίστηκε
με τη μεσκαλίνη (1896). Ακολούθησαν και άλλοι διάσημοι διανοούμενοι όπως ο
Ιρλανδός ποιητής W.B.Yeats.
Στις 19
Απριλίου 1943, ο Ελβετός βιοχημικός Albert Hofmann (1906-2008), 37 ετών, που
πραγματοποιούσε έρευνες σχετικά με ένα παυσίπονο κατά της ημικρανίας στα
εργαστήρια της φαρμακευτικής εταιρείας Sandoz, στη Βασιλεία, , κάνει την πρώτη
ιστορική δοκιμή του LSD. Το LSD χρησιμοποιήθηκε στην ψυχανάλυση, αλλά και στη
θεραπεία ενάντια στον πόνο και υποστηρικτικά στους αρρώστους στα τελικά στάδια
ανίατων ασθενειών. Την δεκαετία του ’50 άρχισαν και τα στρατιωτικά πειράματα,
αλλά σκόνταψαν στο υψηλό κόστος παραγωγής. Το 1954 ο Aldous Huxley εκδίδει το
περίφημο βιβλίο του «The Doors of Perception» (οι πόρτες της αντίληψης) όπου
περιγράφει τις εμπειρίες του με την μεσκαλίνη. Το παράδειγμά του ακολούθησαν οι
συγγραφείς της γενιάς των Μπητ, όπως ο Allen Ginsberg και ο William Burroughs.
Τον Αύγουστο του 1960, ο Timothy Leary( 1920-1996), ένας ψυχολόγος του Κέντρου
Έρευνας της Προσωπικότητας του Πανεπιστημίου του Harvard, έκανε την πρώτη
αποκαλυπτική δοκιμή των μανιταριών Psylocybe. Ο κόσμος της ψυχεδέλιας εύρισκε
τον πιο ενθουσιώδη απόστολο και μάρτυρα.! Άρχισε να πειραματίζεται με τον εαυτό
του, με τους συνεργάτες του και με εθελοντές. Το ενδιαφέρον που δημιουργήθηκε
από την έρευνα στο Χάρβαντ οδήγησε το 1962 στη συγκρότηση μιας ανεπίσημης
ομάδας ιερέων, θεολόγων και θρησκειοψυχολόγων, οι οποίοι συντελούσαν
ψυχοδηλωτικές( δηλωτικές της ψυχής) συνεδρίες μια φορά το μήνα. Ο Leary πίστευε
ότι τα ψυχοδηλωτικά θα ήταν η θρησκεία του 21ου αιώνα και το να επιδιώκει
κανείς μια θρησκευτική ζωή χωρίς αυτά ήταν σαν να μελετούσε αστρονομία δια
γυμνού οφθαλμού χωρίς τηλεσκόπιο, γιατί κάπως έτσι γινόταν και τον πρώτο π.Χ.
αιώνα και επιπρόσθετα, τα τηλεσκόπια είναι αφύσικα! Μέσα από εμπειρικές μελέτες
προσπάθησε να χαρτογραφήσει τα επίπεδα συνείδησης που αντιστοιχούσε σε
συγκεκριμένα ψυχοδηλωτικά. Έτσι υποστηρίζει ότι διέκρινε επτά επίπεδα ενέργειας
και συνείδησης: αισθητικό, συναισθηματικό, εγωικό, σωματικό, κυτταρικό,
μοριακό, ατομικό. Ο Leary διέβλεπε ότι η μαζική αντίληψη των επιπέδων της
συνείδησης και των μεταβολών της θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ισχυρό
επαναστατικό μέσο κοινωνικής και πολιτικής μεταμόρφωσης. Στο μεσσιανικό του
κήρυγμα προέτρεπε τους νέους να γυρίσουν την πλάτη στις παρωχημένες αντιλήψεις
(drop out), να “φτιαχτούν”(turn on) με ανώτερες πνευματικές εμπειρίες και να
“συντονιστούν” (tune in) με νέους τρόπους δράσης και συμπεριφοράς. 
Στο
αποκορύφωμα της δεκαετίας του ’60 οι απόψεις του βρήκαν μεγάλη απήχηση μεταξύ
των “παιδιών των λουλουδιών”. Το πολιτικό και πανεπιστημιακό κατεστημένο δεν
άργησε να αντιδράσει έντονα σ’αυτή την ανατρεπτική έρευνα και το 1963 ο Leary
απολύθηκε από τη θέση του και ακολούθως σταμάτησε δια νομοθετικού διατάγματος η
νόμιμη παρασκευή LSD από τις φαρμακευτικές εταιρείες των ΗΠΑ. Η πράξη αυτή της
απαγόρευσης, που συνδέει κατά την διατύπωση του νόμου τις μη εξαρτησιογόνες
ψυχοδηλωτικές (ή ψυχεδελικές) ουσίες με τα κατασταλτικά ναρκωτικά (παράγωγα του
οπίου, βαρβιτουρικά και άλλα) συνδιάστηκε με μια στρατηγική διοχέτευσης στην
αγορά αυτών των κατασταλτικών, προκειμένου να ανακοπεί και να ελεγχθεί το
αυξανόμενο κύμα της ειρηνικής εξέγερσης. Τον ίδο χρόνο ο Leary ίδρυσε την
Διεθνή Ομασπονδία για την Εσωτερική Ελευθερία (IFIF) καθώς και την επιθεώρηση
Psychedelic Review, η αντίστροφη μέτρηση όμως για τις ελπίδες του ψυχεδελικού
κινήματος είχε αρχίσει… Ο Dr.Thimothy Leary καταδικάστηκε σε 30 χρόνια φυλάκιση
και μεγάλο χρηματικό πρόστιμο το 1966, επειδή βρέθηκαν στην κατοχή του τρία
τσιγάρα Μαριχουάνας !..
Πριν εξετάσουμε τη σχέση των ψυχοδηλωτικών με τις θρησκευτικές εμπειρίες, θα
ήταν σκόπιμο να σταθούμε στις ίδιες τις εκστατικές εμπειρίες. Ο William James
(1842-1910) είναι ο πρώτος διακεκριμένος ψυχολόγος και φιλόσοφος που εισήγαγε
την επιστημονική μέθοδο σε πεδία αποκλειστικής έως τότε αρμοδιότητας της
δογματικής, όπως είναι το πεδίο της θρησκευτικής συνείδησης.Ενώ για τον τυπικό
ψυχίατρο του σήμερα, κάθε ένδειξη μυστικιστικής εμπειρίας είναι σύμπτωμα
ψυχικής διαταραχής, ο βαθυστόχαστος James στις «Παραλλαγές Θρησκευτικής
Εμπειρίας», υποστηρίζει ότι η θρησκευτική εμπειρία υπερβαίνει την ψυχολογική,
όμως χωρίς να ν’ανακόπτεται εντελώς απ’αυτήν, όπως δεν αποκόπτεται και ο
ψυχολόγος από τον φυσιολόγο. Η ψυχολογία του βάθους και η υπερπροσωπική
ψυχολογία ανακάλυψαν βαθύτερα στρώματα συνειδησιακών καταστάσεων, με ευρύτερο
φάσμα λειτουργικότητας, που αγνοούσαμε παντελώς την ύπαρξη.
Σύμφωνα
με την αντίληψη του Γιουγκ, στο βάθος η ψυχή του ανθρώπου καθρεφτίζει το
ευρύτερο σύμπαν. Το καθρεφτίζει σε μορφή εικόνων που αντιπροσωπεύουν συμβολικές
πλευρές του μακρόκοσμου. Η ψυχολογική προοπτική του Γιουγκ μας δίνει μια
εμπειρική απόδειξη της άποψης του Τσουάγκ Τσου, ότι δηλαδή το «εσωτερικό μάτι»
δεν χρειάζεται τη διανοητική γνώση γιατί, όταν στρέφεται προς τα μέσα,
εναρμονίζεται με τον κόσμο. Το Ταυτό δεν περιέχει μόνο την εμπειρική
πραγματικότητα της προσωπικότητας, αλλά συνιστά επίσης ένα υπόστρωμα της
πραγματικότητας με την ευρύτερη έννοια του όρου. Είναι ο κρίκος με το σύμπαν.
Σ’αυτό το επίπεδο το Ταυτό αντιστοιχεί ψυχολογικά και συμπαντικά στο Ταό και στην
«Παγκόσμια Αρμονία» του Λάϊμπνιτς. Ο υπερπροσωπικός ψυχολόγος καταλήγει στα
ίδια συμπεράσματα των αρχαίων σοφών : « Ότι είναι έξω είναι και μέσα. Το
βασίλειο των ουρανών είναι μέσα σου».
Ονομάζουμε συνήθως “πραγματικότητα” τον κόσμο των καθημερινών συμβάσεων και
άκαμπτων ερμηνειών. Ο νους του ανθρώπου επεξεργάζεται αυτόματα απειράριθμα
ερεθίσματα που συλλαμβάνει μέσω των αισθητηρίων οργάνων του και τα μετατρέπει
σε αναγνωρίσιμα αντικείμενα. Αυτή η διαδικασία προϋποθέτει το φιλτράρισμα των
πληροφοριών και τη συστηματοποίησή τους κατά τρόπο συμβατό με την εκπαίδευση,
τις πεποιθήσεις και τις κοινωνικοπολιτιστικές συντεταγμένες. Το αποτέλεσμα
είναι η γνωστή σε όλους “πραγματικότητα”, που ουσιαστικά αποτελεί μόνο μια
συμβατική εκδοχή του υπαρκτού. Η Ανατολική φιλοσοφία ονομάζει αυτή την
τακτοποίηση της πραγματικότητας maya,δηλαδή ψευδαισθησιακή. Μέσα από
θρησκευτικές πρακτικές ή κάτω από ασυνήθιστες καταστάσεις ο άνθρωπος μπορεί να
πετύχει μια στιγμιαία απελευθέρωση από τον νευρολογικό προγραμματισμό και να συλλάβει
κομμάτια άγνωστα του κόσμου. Αυτή είναι η Ζεν Σατόρι στιγμή, η εκστατική
κατάσταση του μύστη. Ο έλεγχος των αισθήσεων είναι βασικό μέρος κάθε ασκητικής
πρακτικής. Έλεγχος που δεν υποδηλεί καταστολή, αλλά περιορισμό της λογοκρισίας
του νου, που εστιαζόμενο στον εαυτό του ανακαλύπτει έκπληκτος την “μαγική
εικόνα”, που πάντα ενυπήρχε κρυμμένη πισω από την σκιερή επιφάνεια του
κοινωνικού εγώ.
Αν δεχθούμε, λοιπόν, την πραγματικότητα των αυθεντικών θρησκευτικών εμπειριών,
το ερώτημα που γεννάται αυτόματα είναι κατά πόσο οι ψυχοδηλωτικές εμπειρίες
είναι γήσια πνευματικές και όχι ψευδαισθησιακές, προβολές του ασυνειδήτου.
Κατ’αρχάς μένει ανοιχτή η υπόθεση κατά πόσο ο κοινός παρανομαστής όλων
ανεξαιρέτως των μυστικιστικών εμπειριών δεν εδρεύει σε κάποια χημική αλλαγή του
εγκεφάλου.
Πολλοί που δοκίμασαν εκστατικές εμπειρίες με παραδοσιακές μεθόδους και στη
συνέχεια πειραματίστηκαν με ψυχοδηλωτικές ουσίες, όπως ο Allan Watts
(1915-1973), δηλώνουν απερίφραστα ότι όχι μόνο οι δύο εμπειρίες μοιάζουν αλλά
και ότι οι τελευταίες ξεπερνούσαν σε βάθος και ποιότητα τις πρώτες. Όχι μόνο,
αλλά στην πορεία μπορούσαν να μεταφερθούν με ευκολία, σε κατάσταση «κοσμικής
συνείδησης» χωρίς τη βοήθεια των χημικών ουσιών. 
Ο Α.Watts σπεύδει όμως να προειδοποιήσει ότι κανένα από τα χημικά μεταβολικά
της συνείδησης, δεν αποτελεί προκατασκευασμένη μυστικιστική εμπειρία. Τα
ψυχοδηλωτικά προσφέρουν δυνατότητες για μυστικιστική ενόραση με πολύ παρόμοιο
τρόπο που καλοπροετοιμασμένα χρώματα και πινέλα προσφέρουν δυνατότητες για ένα
άριστο ζωγραφικό πίνακα ή ένα καλοφτιαγμένο πιάνο για θαυμάσια μουσική. Όλες
αυτές οι ουσίες είναι σχετικά άχρηστες (αν όχι και επικίνδυνες) χωρίς την
κατάλληλη εκπαίδευση και προετοιμασία . Από μια επιστημονική μελέτη των Σάβατζ
και Ντίτμαν βρέθηκε ότι αν η προετοιμασία είναι υποστηρικτική αλλά όχι
πνευματική, το 40 με 75% των ληπτών ψυχοδηλωτικών ουσιών, θα αναφέρουν έντονες
θρησκευτικές εμπειρίες ικανές να αλλάξουν τη ζωή τους και ότι εαν η
προετοιμασία είναι υποστηρικτική και πνευματική το 80 με 90% των εμπειριών θα
είναι αποκαλυπτικές και μυστικο-θρησκευτικές. Τα άτομα τα οποία είχαν πάρει
placebo ανέφεραν σημαντικά λιγότερες εμπειρίες. Τόσο οι καθαρά θρησκευτικές
εμπειρίες όσο και οι θρησκευτικο-ψυχοδηλωτικές χαρακτηρίζονται από τα εξής πέντε
σημεία :
1) Επιβράδυνση του χρόνου με συγκέντρωση στο παρόν.
2) Επίγνωση της πολικότητας ή αλληλεξάρτησης των αντιθέτων
3) Επίγνωση της σχετικότητας των ατομικών ορίων . Αμέτρητες ατομικές οντότητες
ως ένας και μοναδικός Εαυτός.
4) Επίγνωση της αιώνιας Ενέργειας, συχνά με την μορφή έντονου λευκού φωτός. Ο
κόσμος που αναφένεται είναι περισσότερο πράξεων παρά αιτίων, ρημάτων παρά
ουσιαστικών. Στενά συνδεδεμένο σύμπλεγμα σχέσεων, ροπών τάσεων και πεδίων
ενέργειας
5) Τα πάντα είναι παιχνίδι Αγάπης και Σοφίας
Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι πλευρές μιας και μοναδικής κατάστασης συνείδησης.
Οι επικριτές των ψυχοδηλωτικών, που επιμένουν να τα ονομάζουν παραισθησιογόνα,
υποστηρίζουν ότι η επίδρασή τους στο νευρικό σύστημα προσθέτει στις αισθήσεις
κάποιο χημικό πέπλο το οποίο μετατρέπει όλα σε μια υπερφυσική πλήρη ομορφιά. Οι
υποστηρικτές αντίθετα απαντούν ότι η σύγχρονη φαρμακολογία γράφτηκε και
ασκείται από επιστήμονες που δεν παίρνουν ψυχοδηλωτικά και συνεπώς γράφουν
συγγράμματα σχετικά με γεγονότα που οι ίδιοι δεν έχουν ποτέ βιώσει. Η επίδραση
αυτών των ουσιών υποστηρίζουν ότι απομακρύνει συγκεκριμένες από συνήθεια
φυσικές αναστολές της διάνοιας και των αισθήσεων, καθιστώντας μας ικανούς να
δούμε τα πράγματα όπως θα μας παρουσιάζονταν, αν δεν είμασταν τόσο πιεσμένοι
από το χρόνο και τις κοινωνικές συμβάσεις. Ο νους καταγράφει νέες εντυπώσεις,
ανακαλύπτει νέους δεσμούς ανάμεσα στα πράγματα. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο
Timothy Leary : « Η έκσταση του LSD είναι η πλήρους χαράς ανακάλυψη, ότι το
εγώ, με τις θλιβερές του επιφάσεις και προσπάθειες, είναι μόνο ένα κλάσμα της
ταυτότητάς μου ».
Είναι παρακινδυνευμένο να αποφανθεί κανείς με βεβαιότητα σχετικά με την αλήθεια
της μιας ή της άλλης άποψης, ειδικά αν δεν υπάρξουν εκτεταμένες
νευροφυσιολογικές, φαρμακολογικές και ψυχολογικές έρευνες. Είναι δύσκολο, όμως,
να μην παρατηρήσουμε ότι στη διαμάχη εμπλέκονται όχι μόνο αντικρουόμενες
επιστημονικές απόψεις αλλά και πολιτικο-οικονομικά και οργανωμένα θρησκευτικά
συμφέροντα, που παρεμποδίζουν την αποστασιοποιημένη και εμπεριστατομένη
αναζήτηση της αλήθειας. Η διελεύκανση της βιοχημείας των θρησκευτικών εμπειριών
θα χαρίσει μια τεράστια ώθηση στην κατανόηση τόσο της λειτουργίας του
εγκεφάλου, όσο και των επιπέδων της συνείδησης.
Γιάννης Αυγουστάτος
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
1) Τimothy Leary: “ H Πολιτική της Έκστασης”, Διεθνής Βιβλιοθήκη, 1989
2) Τ. Leary, G.H.Litwin,and R.Metzner : Reactions to Psilocybin Administered in
a Supportive Environment. Journal
of Nervous and Mental Disease, τομ.137, Νο 6, σελ.561-573.
3) A.Watts : “ The Joyous Cosmology : Adventures in the Chemistry of
Consciousness”.
4) Aldous Huxley : “Le Porte Della Percezione, Paradiso e Inferno”. Oscar
Mondadori 1958.
5) Haveloc Ellis : “A note on Mescal Intoxication”, The Lancet, 3849,1897.
6) Peter Stafford : “Εγκυκλοπαίδεια
Ψυχεδελικών”, Σμίλη, 1991.
7) Richard Rudgley : “The Alchemy of Culture: Ψυχοτρόπες Ουσίες και Πολιτισμική Αλχημεία”. Ακτή-Οξυ, 2.000 .
8) Albert Hofmann : “ LSD-my problem child”.Reflections on sacred drugs,
mysticism, and science. Mcgraw-Hill Book Company, N.Y. 1980.
9) R.G.Wasson, A.Hofmann, C.A.P.Ruk : “The Road to
10) Aθ. Καυκαλίδη : “Η Γνώση της Μήτρας”, Η αυτοψυχογνωσία με
ψυχοδηλωτικά φάρμακα. Ολκός,
1980
11) Has the Mystery of the Eleusinian Mysteries been solved?
Ivan Valencic: Yearbook for Ethnomedicine and the Study of Consciousness,
Issue 3, 1994, pp325-336. ©VWB - Verlag für Wissenschaft und Bildung, 1995.
12)Ripinsky-Naxon, M. 1993 The Nature of Shamanism: Substance and function of a
religious metaphor.
13)McKenna, T.
1992 Food of the Gods: The search for the original tree of knowledge. Rider,
14)Stanislav Grof, LSD Psychotherapy, Hunter House Publishers,
©1980, 1994 Stanislav Grof.
15)Mescaline, LSD, Psilocybin and Personality Change
from: Psychiatry: Journal for the Study of Interpersonal Processes
Vol. 26, No. 2, May, 1963. © The William Alanson White Psychiatric
Foundation
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου