Ανθεστήρια.

Ανθεστήρια.

Ετήσια αθηναϊκή γιορτή προς τιμή του Λιμναίου Διονύσου ? και του Χθόνιου Ερμή ?, η οποία συμβολίζει την αναγέννηση της φύσης. Κατά τον Θουκυδίδη ? επρόκειτο για τα αρχαιότερα «Εν Αστυ Διονύσια» ? που τελούνταν στις 12 του μήνα Ανθεστηρίωνα (τέλη Φεβρουαρίου – αρχές Μαρτίου) και για αυτό ονομαζότανε και «Δωδεκάτη». Το όνομα της γιορτής σχετίζεται με το έθιμο να στεφανώνονται με άνθη όλα τα μέλη της οικογένειας από τριών χρονών και πάνω.

Τα Ανθεστήρια κρατούσαν τρεις μέρες 11,12 και 13 του Ανθεστηρίωνα, περίοδος που ξυπνάει η φύση από το χειμωνιάτικο λήθαργο και γεμίζει τον άνθρωπο χαρά. Καθώς, όμως, καλλιεργείται η γη ανοίγουν οι πόροι της και ανεβαίνουν στον πάνω κόσμο οι ψυχές ? των νεκρών, κάτι που προκαλεί τον φόβο των θνητών. Ηταν δηλαδή γιορτή χαράς, αλλά και γιορτή θλίψης. Γιορτή αφιερωμένη στον Διόνυσο ?, αλλά και στους νεκρούς.

Η πρώτη μέρα ονομαζότανε Πιθοίγια, κατά την οποία ανοίγονταν από τους δούλους ? τα βαρέλια με το νέο κρασί. Στη συνέχεια ο αρχηγός της οικογένειας πήγαινε στον «εν Λίμναις» ιερό του Διονύσου (βρίσκονταν μεταξύ του θεάτρου και του Ιλισσού ?), το οποίο εκείνη τη μέρα ήταν κλειστό και πρόσφερε τον «πρώτον οίνο». Οταν επέστρεφε στο σπίτι δοκίμαζε όλη η οικογένεια και οι δούλοι ? το νεοανοιγμένο κρασί και έκαναν σπονδή ευχόμενοι να είναι σωτήριο και αβλαβές για όλους. Κατόπιν χόρευαν και τραγουδούσαν ευχαριστώντας τον Διόνυσο ?. Κατά τον Πλούταρχο ? τα Πιθοιγία ήταν αφιερωμένα στον Αγαθοδαίμονα, ο οποίος ήταν προστάτης των αμπελιών και της οικογενειακής στέγης. Εκείνη την μέρα έβγαινε από τα σκοτεινά μέρη των σπιτιών και έμενε στο φως μέχρι που το βράδυ ξαναγυρνούσε στο σκοτάδι.

Η επίσημη γιορτή των Ανθεστηρίων, ωστόσο, άρχιζε τη δεύτερη μέρα, η οποία ονομαζότανε Χόες (αγγεία χωρητικότητας τριών λίτρων) και γίνονταν δύο τελετές, ο Ιερός Γάμος ? και οι Χόες. Στην πρώτη τελετή γίνονταν είσοδος του Διονύσου ? στην πόλη και ο γάμος του με τη σύζυγο του άρχοντα-βασιλιά ?, την βασίλισσα. Τον ρόλο του Θεού υποκρινότανε ο άρχοντας βασιλιάς ?, ο οποίος μεταφερότανε πάνω σε τροχοφόρο άρμα που είχε το σχήμα πλοίου. Ορισμένοι, ωστόσο, υποστηρίζουν πως επρόκειτο για το ξόανο που βρίσκονταν στο ναό του Διονύσου ? στην Ακαδημεία ?.

Ο Διόνυσος ? – βασιλιάς συνοδευόμενος από μεταμφιεσμένους ακόλουθούς του πήγαινε στο «εν Λίμναις» ιερό, το οποίο άνοιγε μόνο εκείνη την μέρα. Εκεί συναντούσε την σύζυγό του που είχε πάει από την προηγούμενη επάνω σ’ ένα στολισμένο άρμα ακολουθούμενη από μαινάδες ? και σάτυρους ? που τραγουδούσαν και χόρευαν τον ύμνο των Βακχιδών. Τη βασίλισσα συνόδευαν δεκατέσσερις Αθηναίες παρθένες, οι Γεραρές (τις οποίες είχε επιλέξει ο άρχοντας – βασιλιάς ?) και όταν η νύφη εισερχότανε στο ιερό αυτές διασκορπίζονταν στους δεκατέσσερις βωμούς που συμβόλιζαν τα δεκατέσσερα κομμάτια στα οποία είχαν κόψει οι Τιτάνες τον Διόνυσο Ζαγρέα ?. Πριν ξεκινήσει η ιερουργία οι Γεραρές έδιναν όρκο ότι δεν έχουν έρθει σε επαφή με άνδρα και πως τελούν τα Θεοίνια και τα Ιοβάκχεια ? προς τιμήν του Διονύσου ?. Από το Λιμναίο ιερό η γαμήλια πομπή πήγαινε στο Βουκολείο ?, το οποίο ήταν δίπλα στο Πρυτανείο ? και τελούνταν ο Ιερός Γάμος ?.

Μετά την τελετή η σύζυγος του άρχοντα βασιλιά ? έμενε όλη τη νύχτα στο ιερό, ενώ οι υπόλοιποι πήγαιναν με πομπή στο θέατρο, όπου άρχιζε η δεύτερη εορτή της ημέρας οι Χόες. Εκεί στήνονταν ένα μεγάλο συμπόσιο, όπου όλοι οι Αθηναίοι έφερναν φαγητό και κρασί, ενώ γίνονταν και αγώνες οινοποσίας, με το νικητή να στεφανώνεται με αμπελόφυλλα και να παίρνει έπαθλο ένα ασκί κρασί. Τα καταστήματα της αγοράς ? εκείνη την μέρα ήταν συνέχεια μέχρι αργά το βράδυ ανοικτά και προμήθευαν φθηνό κρασί και οινοδοχεία. Οι διαγωνιζόμενοι ακόμη, έπιναν τον οίνο αμίλητοοι και είχε ο καθένας τη δική του χόα. Η αρχή αυτού του εθίμου αποδίδονταν κατά την επίσκεψη του Ορέστη ? στην Αθήνα ? την ημέρα της εορτής των Ληναίων ?. Οι Αθηναίοι τότε έπιναν όλοι μαζί από κοινή χόα και δεν δέχθηκαν να καθίσει μαζί τους, λόγω του φόνου της μητέρας του. Ο Ορέστης ? τότε κάθισε μόνος του σε χωριστό τραπέζι και έπινε από δικό του κρατήρα. Για να μην τον προσβάλει ο βασιλιάς Δημοφώντας ? όρισε να πάρουν όλοι οι πολίτες από ένα αγγείο γεμάτο κρασί και όποιος το έπινε πρώτος θα είχε βραβείο έναν πλακούντα (πλακωτό ψωμί, πίτα).

Οταν τέλειωνε ο αγώνας οινοποσίας στεφανώνονταν οι χόες και τις παραλάμβανε η ιέρεια του Λιμναίου Διονύσου ?, ενώ με το κρασί που περίσσευε γίνονταν σπονδές εντός του ναού. Μετά τις Χόες οι Αθηναίοι συνήθιζαν να γυρίζουν όλη την πόλη ανεβασμένοι σε άμαξες και όποιον έβρισκαν στον δρόμο τον «περιέλουζαν» με αισχρολογίες και κοροϊδίες. Οσοι επιδίδονταν σε αυτό το δρώμενο (από το οποίο προέρχεται η φράση…«άκουσε τα εξ’ αμάξης» που λέγεται και σήμερα) ονομάζονταν κωμαστές. Την ημέρα των Χοών ακόμη, γίνονταν γιορτή για όσα παιδιά έχουν κλείσει τα τρία χρόνια, ενώ έστελναν τους μισθούς και τα δώρα στους δασκάλους.

Η τρίτη μέρα της γιορτής, οι Χύτρες, ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς. Εκείνη την ημέρα άνοιγαν οι πύλες του Αδη ? και ανέβαιναν στον επάνω κόσμο οι ψυχές ?. Μαζί τους, όμως, έρχονταν και οι «Κήρες», οι οποίοι είναι πονηρά δαιμόνια ? που ενοχλούν τους ανθρώπους και μολύνουν τις τροφές. Για αυτό το λόγο οι Αθηναίοι άπλωναν ένα κόκκινο νήμα γύρω από τα ιερά, το οποίο δημιουργούσε έναν μαγικό κύκλο και δεν άφηνε τα δαιμόνια να περάσουν. Για να μην μπουν στα σπίτια άλειφαν τις πόρτες με πίσσα και μασούσαν ράμφους (βουρβούλια), ώστε να μην εισέλθουν ούτε στα σώματα τους. Υπάρχει, ωστόσο και η πληροφορία ότι η περισχοίνηση του «εν Λίμναις ιερού» γίνονταν από την πρώτη μέρα των Πιθαγοίων για να μην εισέλθουν οι βέβηλοι.

Ανθεστήρια στην Κυπαρισσία το 1972 Στις Χύτρες γίνονταν θυσία στο Διόνυσο ? και στον Χθόνιο Ψυχοπόμπο Ερμή ?, στον οποίο πρόσφεραν την πανσπερμία και καλούσαν τις ψυχές ? των νεκρών στο τραπέζι και στην συντροφιά τους. Η πανσπερμία ήταν ένας χυλός από χόρτο και διάφορους σπόρους (σιτάρι, κριθάρι κ.α) και ετοιμάζονταν μέσα σε πήλινες χύτρες. Σύμφωνα με την ελληνική παράδοση ? ήταν το φαγητό που μαγείρεψαν όσοι επιβίωσαν από τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα ?. Στην γιορτή των Χυτρών ακόμη, γίνονταν και δραματικοί αγώνες ?, οι οποίοι αναφέρονται και ως «χύτρινοι αγώνες».

Την επόμενη ημέρα της γιορτής οι Αθηναίοι έδιωχναν τα δαιμόνια ? με την φράση…«θύραζεν Κάρες, ούκ έτ’ Ανθεστήρια» (έξω από την πόρτα Κάρες, δεν είναι πια Ανθεστήρια). Θεωρείται ότι είναι λάθος η γραφή της λέξης «Κάρες» αντί για «Κήρες», όπως και το ότι η φράση απευθυνότανε στους δούλους ?, οι οποίοι τις τρεις ημέρες των Ανθεστηρίων ήταν ελεύθεροι να πουν και να κάνουν ότι θέλουν.

Ανθεστήρια γίνονταν και σε πολλές άλλες πόλεις της Ελλάδος, όπως στην Κόρινθο ?, όπου έδιναν βραβεία στους νικητές των αγώνων χρυσά και ασημένια άνθη, στη Βοιωτία ?, στην Μαγνησία ?, στην Εφεσσο ?, στη Σμύρνη ?, στην Μίλητο ?, στην Πριήνη ?, στην Απολλωνία ? της Χαλκιδικής ?, στη Θήρα ?, στη Σικελία ?, όπου έδιναν στο νικητή της οινοποσίας των Χοών ένα χρυσό στεφάνι κ.α. Η γιορτή των Ανθεστηρίων ακόμη, παρά το διωγμό που υπέστη από την χριστιανική εκκλησία ?, εντούτοις σε αρκετά μέρη διατηρήθηκε με πολλές παραλλαγές μέχρι τις μέρες μας. Ο «βλάχικος γάμος» των Θηβών ? π.χ. θεωρείται ως συνέχεια της τελετής του Ιερού Γάμου ? των αρχαίων Ελλήνων ?.





Σχετική Βιβλιογραφία

--------------------------------------------------------------------------------

•Θουκυδίδης, «Συγγραφή»
•Αριστοφάνης, «Αχαρνείς»
•Αριστοτέλης, «Αθηναίων Πολιτεία»
•Δημοσθένης, «Κατά Νεαίρας»
•Στράβων, «Γεωργαφικά»
•Πλούταρχος, «Περί Συμποσιακών Προβλημάτων»
•Αθήναιος, «Δειπνοσοφισταί»
•Ησύχιος, «Λεξικόν»
•Πολυδεύκης, «Ονομαστικόν»
•Λεξικόν Σουϊδα
•Αθανάσιος Σταγειρίτης, «Ωγυγία ή, Αρχαιολογία», Βιέννη, 1815-1819
•Παναγής Λεκατσάς, «Διόνυσος», εκδόσεις «Εταιρεία Σπουδών», Αθήνα, 1971
•Σαράντος Καργάκος, «Ιστορία των Αρχαίων Αθηνών», εκδόσεις «Gutenberg», Αθήνα, 2004
•Βλάσης Ρασσιάς, «Εορτές & Ιεροπραξίες Των Ελλήνων», εκδόσεις «Ανοικτή Πόλη», Αθήνα, 1997 και 2000

Από:
http://www.gnwsis.gr/pmwiki.php?n=Main.%CE%91%CE%9D%CE%98%CE%95%CE%A3%CE%A4%CE%97%CE%A1%CE%99%CE%91