Αχαιοί

Οι Αχαιοί ήταν κατά τους ιστορικούς χρόνους της αρχαίας Ελλάδας η μία από τις τέσσερις φυλές (Αχαιοί, Ίωνες, Αιολείς και Δωριείς) του αρχαίου ελλαδικού χώρου που αποτέλεσαν το πρώιμο ελληνικό έθνος. Επρόκειτο στην ουσία για ένα δυναμικό αιολικό φύλο, που με τη δύναμη των όπλων επικράτησε στην Ελλάδα της Μυκηναϊκής εποχής.

Οι Αχαιοί ξεκίνησαν πιθανότατα, όπως και τα υπόλοιπα Αιολικά φύλα από την περιοχή της Βορειοδυτικής Μακεδονίας και συγκεκριμένα από την Πελαγονία, και τοποθετήθηκαν αρχικά στη νοτιοανατολική Θεσσαλία. Μετά την κάθοδο όμως άλλων αιολικών φύλων στην περιοχή αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν νοτιότερα. Ως αποτέλεσμα διεσπάρησαν στην ανατολική Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Ο έλεγχος μιας τόσο μεγάλης περιοχής πραγματοποιούνταν από τα διάφορα κέντρα, ανακτορικά ή μη, στα οποία περιλαμβάνονταν: η Ιωλκός στη Θεσσαλία, ο Ορχομενός, οι Θήβες, η Χαλκίδα, ο Γλας και η Αθήνα στη Στερεά Ελλάδα, οι Μυκήνες, η Τίρυνθα, το Μενελάιον, η Πύλος και η Κυπαρισσία στην Πελοπόννησο.

Η οικονομική και εμπορική δραστηριότητα των Αχαιών άρχισε από πολύ νωρίς και τα μυκηναϊκά (ή αχαϊκά) προϊόντα έφθασαν ως τα παράλια της Συρίας, της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου. Ταυτόχρονα, οι Αχαιοί εξαπλώνονταν στην ηπειρωτική Ελλάδα και πολλαπλασίαζαν τους οικισμούς τους στα νησιά του Αιγαίου, ενώ δημιούργησαν ορισμένες αποικίες και στην Κάτω Ιταλία και Σικελία.

Στην Κρήτη συνάντησαν το μινωικό πολιτισμό, που τους επηρέασε βαθιά και συνετέλεσε στην κατασκευή και την αρχιτεκτονική των μυκηναϊκών ανακτόρων των Μυκηνών, Τίρυνθας και των υπολοίπων. Τις πρώτες αψιμαχίες Μινωιτών και Αχαιών διαδέχτηκε γρήγορα η συμφιλίωση και η ειρηνική συνύπαρξη.

Με αυτόν τον τρόπο οι Αχαιοί διαδέχτηκαν τους Μινωίτες ως ναυτική δύναμη στην ανατολική Μεσόγειο. Το αχαϊκό κράτος, που λειτουργούσε με ομοσπονδιακό σύστημα, αναγνωρίστηκε ως ισάξιο από την Αίγυπτο και τη Χιττιτική αυτοκρατορία. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός εξελίσσονταν συνεχώς και έφτανε σε ανώτερα επίπεδα, ενώ οι θέσεις των Αχαιών στο Αιγαίο παγιώνονταν.

Αυτή την περίοδο κάποια μυκηναϊκά κέντρα, αφού εξασφάλισαν τον έλεγχο των πλησιέστερων προς αυτά ανακτόρων, διεκδίκησαν την πρωτοκαθεδρία. Συγκεκριμένα, οι Μυκήνες στην Πελοπόννησο και οι Θήβες στη Στερεά Ελλάδα. Οι Επτά επί Θήβας μαρτυρούν για αυτό το γεγονός, που οδήγησε στην πλήρη καταστροφή και την οριστική εγκατάλειψη του ανακτόρου των Θηβών. Αμέσως μετά καταστρέφεται και το ανακτορικό συγκρότημα του Γλα. Έτσι, οι Μυκήνες καθιερώθηκαν ως το σημαντικότερο κέντρο του μυκηναϊκού κόσμου.

Επόμενος στόχος των Αχαιών, που βρίσκονταν ήδη στο απόγειο της ακμής τους, ήταν η εκμετάλλευση των γεωργικών και αλιευτικών προϊόντων της περιοχής του Ευξείνου Πόντου. Τροχοπέδη στα σχέδιά τους αποτελούσε το μικρό αλλά ισχυρό κράτος της Τροίας. Αμέσως άρχισαν οι προπαρασκευές για τον Τρωικό Πόλεμο, με την αχαϊκή πολεμική μηχανή να περιγράφεται από τον Νηών Κατάλογο. Οι Αχαιοί συμμάχησαν επίσης με τη Χιττιτική αυτοκρατορία.

Χιλιάδες στρατιώτες, επιβιβασμένοι σε 1186 πλοία αναχωρούν από όλα τα μυκηναϊκά κέντρα για την Τροία. Οι Τρώες προετοιμάζονται από τη δική τους πλευρά και συνάπτουν λεόντεια συμμαχία με όλους τους λαούς της δυτικής Μικράς Ασίας και τους Θράκες. Ο δεκαετής Τρωικός Πόλεμος έληξε με αχαϊκή νίκη, καταστροφή της Τροίας και σφαγή των Τρώων. Οι Αχαιοί είχαν καταφέρει να επικρατήσουν αλλά ο στρατός τους και επομένως το ανθρώπινο δυναμικό είχε αποδεκατιστεί και κουραστεί.

Ακολούθησε η επιδρομή των 'λαών της θάλασσας', με τους οποίους οι Τρώες είχαν φυλετικές σχέσεις. Αυτοί κατέστρεψαν τα μυκηναϊκά ανάκτορα και διέλυσαν τη αχαϊκή-χιττιτική συμμαχία. Θα μπορούσε να υποτεθεί ότι αυτό αποτέλεσε ένα είδος αντιποίνων για τον αφανισμό των ομοεθνών τους, των Τρώων.

Λίγα μόλις χρόνια μετά από αυτά τα συμβάντα, συνέβη η Κάθοδος των Δωριέων, που κατέστρεψε τελείως το μυκηναϊκό κόσμο. Οι αλλεπάλληλες εισβολές δωρικών ομάδων προκάλεσαν ομαδική φυγή των Αχαιών προς το Αιγαίο, την Κρήτη, την Κύπρο και τη Μικρά Ασία, ακόμη και τηΜέση Ανατολή. Παρ' όλα αυτά, κάποιοι Αχαιοί παρέμειναν, και αγωνίστηκαν εναντίον των Δωριέων, ιδιαίτερα στη νότια Πελοπόννησο.

Μετά το διασκορπισμό του αχαϊκού λαού και την ανεπανόρθωτη καταστροφή του μυκηναϊκού πολιτισμού οι Αχαιοί δε διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία.

Ένα τμήμα τους διέφυγε στη βόρεια Πελοπόννησο, στην Αιγιάλεια, απ' όπου εξεδίωξε τους παλαιότερους Ίωνες, οι οποίοι κατέφυγαν στην Αττική. Από τότε η περιοχή πήρε το όνομα των Αχαιών, που διατηρεί ως σήμερα, αν και κατακτήθηκε από ένα δυτικό φύλο αργότερα, που επέβαλε την κυριαρχία του και τη γλώσσα του, δε γνωρίζουμε όμως το όνομά του, γιατί πήρε αυτό των Αχαιών.

Οι Αχαιοί μιλούσαν την αιολική διάλεκτο, η οποία εξελίχθηκε από τη βορειοανατολική παραλλαγή της κεντρικής (ή ανατολικής) διαλέκτου. Η αχαϊκή διάλεκτος προέκυψε από την επίδραση της αρκαδικής στην αιολική κατά τα μυκηναϊκά χρόνια.

Στα ομηρικά έπη αυτό το όνομα των Αχαιών χρησιμοποιείται για να δηλώσει όλους τους Έλληνες. Η χρήση του ονόματος με στενότερο περιεχόμενο είναι η κυριολεκτική και όχι η γενική και καταχρηστική. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ενδείξεις, οι καθ' αυτό Αχαιοί ήταν αρχικά εγκατεστημένοι στη νότια Θεσσαλία, κυρίως στην περιοχή της Φθιώτιδος, ενώ αργότερα μετανάστευσαν νοτιότερα στην Πελοπόννησο. Έτσι, η διάδοση των Αχαιών καλύπτει ένα μέρος από την έκταση του αρκαδοκυπριακού διαλεκτικού τομέα αλλά οι Αχαιοί δεν ήταν φορείς της αρκαδοκυπριακής διαλέκτου. Οι αρχαίες παραδόσεις αλλά και οι λατρείες των Αχαιών ανάγουν την καταγωγή τους στη Θεσσαλία, όπου διαμορφώθηκε η αιολική και όχι η αρκαδοκυπριακή διάλεκτος. Επομένως, η ταύτιση των Αχαιών με τους Αρκαδοκυπρίους δεν έχει νόημα, αφού και η μυκηναϊκή διάλεκτος προήλθε από την αιολική.


Οι Αχαιοί ήταν η ελληνική ομάδα που δημιούργησε το θαυμαστό μυκηναϊκό πολιτισμό, πρώτη εκδήλωση του ελληνικού πνεύματος. Στη δημιουργία αυτού του πολιτισμού συνέβαλε και ο παλιότερος μινωικός. Το όνομά του το αντλεί από τις Μυκήνες, το σπουδαιότερο αχαϊκό κέντρο. Εκτός των Μυκηνών, κέντρα αυτού του πολιτισμού αποτελούσαν και η Πύλος, η Τίρυνθα, η Αθήνα, η Θήβα, ο Γλας, η Ιωλκός κ.α. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός εξαπλώθηκε ακόμη περισσότερο, ιδίως προς τα ανατολικά, στα νησιά του Αιγαίου και την Κύπρο.