Πελασγοί

Πελασγοί


Με το όνομα Πελασγοί οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς αποκαλούσαν, συγκεχυμένα, διάφορους πληθυσμούς, ιδιαίτερα αυτούς που θεωρούσαν "προελληνικούς". Κάποιοι, κυρίως μεταγενέστεροι, το χρησιμοποιούν όμως και για να περιγράψουν ελληνικούς πληθυσμούς. Σύγχρονοι ιστορικοί, αρχαιολόγοι και γλωσσολόγοι έχουν προσπαθήσει να συνδέσουν τους "Πελασγούς", έναν όρο με μάλλον ασαφές περιεχόμενο, με διάφορους υλικούς πολιτισμούς, γλωσσολογικές ομάδες κ.λ.π. αλλά πρόκειται περί άλυτου "προβλήματος". Οι συνεχείς επεξεργασίες των ελληνικών παραδόσεων και μύθων καθιστούν δύσκολο το διαχωρισμό σαφών "αναμνήσεων ιστορικών γεγονότων" και μυθοπλασίας όσον αφορά τις πληροφορίες που δίνουν οι αρχαίοι συγγραφείς για τους Πελασγούς.[1]

Περιοχές όπως η Θεσσαλία και η Αττική θεωρούνταν παραδοσιακά ως περιοχές στις οποίες κατοικούσαν Πελασγοί. Γενάρχης των Πελασγών αναφέρεται ο Πελασγός. Με τ' όνομά του συνδέθηκαν πολυάριθμοι θρύλοι και παραδόσεις.


Περί των Πελασγών έχουν αφήσει μαρτυρίες πολλοί αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς από τους μυθικούς χρόνους. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται οι: Ησίοδος, Όμηρος, Έφορος, Στράβων, Σκύμνος, Ηρόδοτος, Μενεκράτης, Παυσανίας, Θουκυδίδης, Ευριπίδης, Αισχύλος, Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς, Αντικλείδης, καθώς και ο Πλάτων.

Ξεκινώντας από την Ελληνική Μυθολογία, ο Ησίοδος παραδίδει την παράδοση ότι πρώτος κάτοικος της Αρκαδίας ήταν ο Πελασγός, ο δε Έφορος ότι όλοι οι Πελασγοί είναι αρκαδικής καταγωγής, σημείο που αναφέρει ο Στράβων [2]. Ο δε Παυσανίας συμπληρώνει πως την εποχή που βασίλευε ο Πελασγός, όλη η Πελοπόννησος λεγόταν Πελασγία ή Αχαϊκόν Άργος. Ο δε Διονύσιος Αλικαρνασσεύς διατρανώνει: "των Πελασγών το γένος εκ Πελοποννήσου το αρχαίον" (Ι 17). Αλλά και ο Ευριπίδης στο έργο του "Αρχέλαος" αναφέρει πως "όταν ο Δαναός ήλθε στο Άργος κι έκτισε την πόλη του Ινάχου, και ενώ οι κάτοικοι λέγονταν "Πελασγιώται" εκείνος τους όρισε με νόμο αυτοί σε όλη την αρχαία Ελλάδα να λέγονται Δαναοί". Επίσης, ο Ηρόδοτος σημειώνει πως "όσο καιρό οι Ίωνες κατοικούσαν στη Πελοπόννησο στη περιοχή της σημερινής Αχαΐας, πριν ακόμη να έλθουν ο Δαναός και ο Ξούθος ονομάζονταν Πελασγοί Αιγιαλείς και που έλαβαν τελικά το όνομα Ίωνες από τον Ίωνα του Ξούθου"[3]. Τέλος, ο Στράβων αναφέρει ότι ο Αισχύλος στις "Ικέτιδες", καθώς και στις "Δαναΐδες" αναφέρεται στη καταγωγή των Πελασγών από το Άργος (Ε κεφ. Β).

Ο Ηρόδοτος αναφέρει την ύπαρξη Πελασγικού έθνους στην Αττική[4] και συμπληρώνει πως όταν ο Κροίσος θέλησε να μάθει ποιοι Έλληνες είναι οι πιο ισχυροί, βρήκε πως πρώτοι ήταν οι Λακεδαιμόνιοι και μετά οι Αθηναίοι, οι πρώτοι από τη φυλή των Δωριέων και οι δεύτεροι από των Ιώνων. "Πράγματι αυτοί οι λαοί ήσαν οι πλέον εξέχοντες, οι δεύτεροι μεν καταγωγής Πελασγικής, οι πρώτοι δε καταγωγής ελληνικής"*.

Για τους Πελασγούς στην Θεσσαλία αναφέρεται ο Στράβων, ο οποίος και αποκαλεί όλη τη Θεσσαλία Πελασγικόν Άργος και συγκεκριμένα: "τη Θεσσαλία μεταξύ των εκβολών του Πηνειού και των Θερμοπυλών μέχρι της ορεινής χώρας σε όλη την έκταση της Πίνδου, αφού οι Πελασγοί ήταν κυρίαρχοι των τόπων αυτών" και ιδιαίτερα πως είχαν επεκταθεί "προπάντων μεταξύ των Αιολέων που ήταν ανά τη Θεσσαλία."[5]

Σημειώνεται όμως ότι και κατά τους ιστορικούς χρόνους, το νότιο τμήμα της Θεσσαλίας μεταξύ Λάρισας και Φερών διατηρούσε το όνομα Πελασγιώτις.

Στην Ιλιάδα, αναφέρεται στην προσευχή του Αχιλλέα ο Ζευς, ο οποίος προσφωνείται βασιλιάς της Δωδώνης και των Πελασγών. [6]

Η Ήπειρος και ιδιαίτερα η Δωδώνη αποτελούσε το κέντρο των Πελασγών. Ο Στράβων μνημονεύει τον Ησίοδο, ο οποίος είχε αποκαλέσει τη Δωδώνη ως το Πελασγών έδρανο (fr.225). Εδώ υπήρχε και το μέγα ιερό του Δωδωναίου Διός, το περίφημο ομώνυμο μαντείο καθώς και ένα από τα αρχαιότερα θέατρα του ελλαδικού χώρου.

Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Αισχύλου στο έργο Ικέτιδες (250), όπου ο Βασιλεύς Πελασγός αναφέρει: "Του γηγενούς Παλαίχθονος είμαι εγώ γιος, ο Πελασγός, που κυβερνώ τη χώρα. Και αφού είμαι ο βασιλιάς επόμενο είναι να πάρουν από μένα τ΄ όνομά τους οι Πελασγοί που κατοικούν τη χώρα. Όλη αυτή που τη διασχίζει ο αγνός Στρυμόνας στη δυτική πλευρά του. Και τη χώρα των Περραιβών ακόμη εξουσιάζω και όσα μέρη είναι πέρα από την Πίνδο και της Δωδώνης τα βουνά. Τα σύνορά μου ορίζει η θάλασσα"[7].

Κατά τον Ηρόδοτο, "τη Σαμοθράκη κατοικούσαν παλαιότερα Πελασγοί". [8]. Από τους Πελασγούς προέρχονται τα Καβείρια μυστήρια.

Ο Ηρόδοτος, αναφερόμενος στον 5ο αιώνα π.Χ., σημειώνει τόσο για την Ίμβρο όσο και για τη Λήμνο, ότι την εποχή εκείνη και τα δύο αυτά νησιά τα κατοικούσαν ακόμα οι Πελασγοί[9].

Και η Λέσβος κατά τον Στράβωνα, (Ε κεφ.Β), λέγονταν Πελασγία, που σαφώς σημαίνει ότι κατοικείτο από Πελασγούς.

Κατά την Περσική εκστρατεία, ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι Κυκλάδες πρόσφεραν 17 πλοία συμπληρώνοντας ότι "και αυτοί ήταν λαός Πελασγικός που αργότερα όμως ονομάσθηκαν Ίωνες" [10].

Για τους Πελασγούς στην Κρήτη παραδίδεται από τον Όμηρο, στην Οδύσσεια (Τ 175) η παρουσία των "δίων Πελασγών". [11]

Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως στον Ελλήσποντο πελασγικές εγκαταστάσεις υπήρχαν στις περιοχές Πλακία και Σκυλάκη και πως οι Πελασγοί αυτοί του Ελλησπόντου προέρχονταν από την Αττική[12].

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα χαρακτηρίζει τους γείτονες των Κιλίκων της Τρωάδας Πελασγούς και συγκεκριμένα αναφέρει πως "ο Ιππόθοος οδηγούσε τα φύλα των κονταρομάχων Πελασγών αυτών που κατοικούσαν στην εύφορη Λάρισσα[13]. Ο δε Μεκράτης ο Ελαΐτης θεωρεί τους Πελασγούς κατοίκους όλης της Ιωνικής παραλίας: "την παραλίαν την νυν Ιωνικήν πάσαν από Μυκάλης αρξαμένην υπό Πελασγών οικείσθαι πρότερον". Ακόμη όμως και ο Ηρόδοτος επισημαίνει για τους Αιολείς πως "στους παλαιότερους χρόνους και αυτοί λέγονταν Πελασγοί".

Και για την Κύπρο ο Ηρόδοτος αναφέρει πως είχαν μεταναστεύσει εκεί Πελασγοί από την Αθήνα, τη Σαλαμίνα, την Κύθνο και από την Αρκαδία[14]. Μάλιστα ο Βασιλεύς της Τεγέας, Αγήνωρ, ήταν ο ιδρυτής της Πάφου. Η δε κυπριακή διάλεκτος ομοιάζει με την αρκαδική, εξ ου και γίνεται λόγος για την αρκαδοκυπριακή διάλεκτο ή Νότια Αχαϊκή, διάλεκτο των αρχαίων ελληνικών. Επίσης κατά την παράδοση, ο Αιακίδης Τεύκρος με μερικούς Τρώες αιχμαλώτους ήταν εκείνος που έκτισε τη Σαλαμίνα της Κύπρου.

Ο Αθηναίος Αντικλείδης, Αλεξανδρινός ιστορικός, παραδίδει κατά μαρτυρία του Στράβωνα (E κεφ.B) πως οι Πελασγοί εκείνοι που ζούσαν στη Μακεδονία και στην Αττική ήταν εκείνοι που κατοίκησαν και στα γύρω από την Ίμβρο και τη Λήμνο μέρη και πως μερικοί απ' αυτούς υπό τον Λύδο τον Τυρρηνό μετανάστευσαν στην Ιταλία, που απετέλεσαν και στη συνέχεια το έθνος των Τυρρηνών ή Ετρούσκων.