ΕΖΡΑ ΠΑΟΥΝΤ

ΕΖΡΑ ΠΑΟΥΝΤ

Συμπληρώθηκαν την 30η Οκτωβρίου 120 χρόνια από την γέννηση, στις ΗΠΑ, του κατά κοινή ομολογία μεγαλύτερου
ποιητή του 20ου αιώνα, του Έζρα Πάουντ.
Παρ' όλο όμως που δίκαια έχει αυτόν τον χαρακτηρισμό είναι αποσιωπημένος σήμερα και λίγοι είναι αυτοί που έχουν
ακούσει γι' αυτόν ή έχουν διαβάσει ποίημά του.
Στα σχολεία από τα οποία όλοι σε διαφορετικούς χρόνους, με διαφορετικούς υπουργούς παιδείας περάσαμε,
ποτέ δεν μας μίλησαν γι' αυτόν.
Αλλά αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα:
σε όλον τον κόσμο ο μεγαλύτερος ποιητής αποσιωπάται, ένα είδος ανίερης συμμαχίας τον κρατάει ανεπισήμως απαγορευμένο.
Του αποδίδεται μεν ο τίτλος του καλύτερου ποιητή - χάρη κυρίως στην αναγνώρισή του από άλλους, μεγάλους συγγραφείς-
αλλά κατά τ' άλλα επιβάλλεται σιωπή, σιωπή που τον καθιστά ένα είδος βασιλιά χωρίς βασίλειο.
Για τον Έζρα Πάουντ θα μπορούσε να μιλήσει κανείς χρησιμοποιώντας στίχους από τα ποιήματά του.
Ήθελε να αναβιώσει το Έπος έχοντας και ο ίδιος επική ψυχή κάτι που απέδειξε πολλές φορές στην πολυτάραχη ζωή του.
Έτσι λοιπόν όπως είπε εμμέσως και ο ίδιος για τον εαυτό του και χρησιμοποιώντας συχνά ελληνικές και αρχαίες ελληνικές λέξεις:
« αγωνίστηκε να ξαναζωντανέψει την νεκρή τέχνη της ποίησης-να διατηρήσει «το υψηλόν» με την παλιά έννοια. Λάθος εξ αρχής.»
Γιατί όμως ήταν λάθος; Ίσως γιατί: «ήταν ασυντόνιστος με την εποχή του» αφού μάλιστα «είχε γεννηθεί σε μίαν ημιάγρια χώρα παράκαιρα-
αποφασισμένος κρίνα να βγάλει από το βελανίδι..»
(Χιου Σέλγουιν Μώμπερλυ)

Ήταν λοιπόν παράκαιρος και παράταιρος ο Έζρα Πάουντ. Και γι' αυτό ξεχωριστός.
Ήταν παράκαιρος γιατί δεν υιοθετούσε την αντίληψη της εποχής του και των συγχρόνων του για την τέχνη.
Μιλάμε για τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα και μάλιστα στην Αμερική, στην Αμερική της δημοκρατίας, της ισότητας,
της βιομηχανικής ανάπτυξης, της τεχνολογικής εξέλιξης,
των εβραίων εκδοτών και τραπεζιτών,
της ταχύτητας, του χρήματος- της τεχνικής αλλά όχι της τέχνης, όχι της Ομορφιάς και της Χάρης με την κλασσική έννοια:
Αλλά και για την μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Αγγλία στην οποία μετακόμισε το 1908 και στις υποκριτικές αξίες που επικρατούσαν τότε εκεί,

στις οποίες αντιτίθεται:
«Η εποχή απαιτούσε μια εικόνα
του επιταχυνόμενου της μορφασμού,
κάτι για την σύγχρονη σκηνή,
όχι πάντως χάρη αττική.
Όχι, όχι βέβαια, τους σκοτεινούς ρεμβασμούς της ενόρασης
Καλύτερα ψευδολογίες
παρά κλασσικούς σε παράφραση!

Η «εποχή απαιτούσε» κυρίως ένα γύψινο εκμαγείο
φτιαγμένο δίχως απώλεια χρόνου
μια πρόζα κινηματογραφική, όχι, ασφαλώς όχι,
αλάβαστρο ή το λάξευμα της ρίμας».

Αυτήν την εποχή και την κοινωνία της δύσης δεν την ήθελε ο Έζρα.Πάουντ,
την θεωρούσε εκφυλισμένη και παρακμιακή χαρακτηριζόμενη
από την πτώση και αντιστροφή των παραδοσιακών αξιών.
Και ανοιχτά με θάρρος και αλαζονεία την επέκρινε συγκρίνοντας την με τις εποχές «των ονείρων του»:
«τα πάντα ρεί
λέει ο σοφός Ηράκλειτος
μα μια κακόγουστη φτήνια
θα επιβιώσει μετά τις μέρες μας
Ακόμη κι η Χριστιανική Ομορφιά
αποστατεί μετά τη Σαμοθράκη
βλέπουμε το καλόν
θεσπισμένο στην αγορά
.. ίσοι κατά το νόμο οι πάντε
απαλλαγμένοι από τον Πεισίστρατο
επιλέγουμε έναν απατεώνα ή έναν ευνούχο
να μας κυβερνήσει» (Χ.Σ.Μ)

Η αντιστροφή των αξιών είναι πλήρης: η εποχή είναι γεμάτη κακέκτυπα. Αυτό κάνει τον ποιητή να αναφωνήσει απελπισμένα και επιθετικά:
« Ώ λαμπρέ Απόλλωνα
τιν' άνδρα, τιν' ήρωα, τίνα θεόν,
Σε ποιον θεό, ήρωα ή άνδρα
τσίγκινο ένα στεφάνι να φορέσω;»
-Δεν είναι μηδενιστής και δεν του ταιριάζουν τα κλαψουρίσματα. Αντιδρά με το ξίφος του λόγου του και των λόγων του.
Είναι άνθρωπος της δράσης: Ζει ήδη στο Λονδίνο, εκδίδει ποιητικές συλλογές, μελέτες, δοκίμια.
Γνωρίζεται με τους διασημότερους συγγραφείς της εποχής, συνεργάζεται με περιοδικά, ταξιδεύει,
ηγείται του καλλιτεχνικού κινήματος του Εικονισμού (Imagism)-
και συνεχίζει τον επιθετικό χλευασμό του για την κρατούσα τότε ηθική και αξίες.
Δεν είναι ένας εκκεντρικός καλλιτέχνης- ένα είδος πολύ γνωστό και στις μέρες μας- που κρίνει την εποχή του υποκριτικά,
στο βάθος λαχταρώντας να ενταχθεί στα καλλιτεχνικά σαλόνια
που επικρίνει-:
ο Πάουντ είναι ένας αμετανόητος θαυμαστής του Κλασσικού Ιδεώδους, απαλλαγμένος
πλήρως από το άγχος και την αγωνία
της προβολής και πολύ ειλικρινής, έντιμος και ξεκάθαρος σ' ό,τι αγαπά και σ' ό,τι αρνείται.
Είναι απόλυτος. Αλαζών και επιθετικός με αυτούς που αποδοκιμάζει αλλά και
ιδιαίτερα γενναιόδωρος και ενθαρρυντικός με τους «δικούς του»,
όπως με τον Έλιοτ και τον Τζόυς.
Μάλιστα λέγεται ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Πάουντ στράφηκε κατά της αγγλικής κοινωνίας μετά τον Α' Παγκόσμιο
Πόλεμο στο αριστουργηματικό του
έργο Χιου Σέλγουιν Μώμπερλυ ήταν διότι η Αγγλία ετοιμαζόταν εκείνη την εποχή να απαγορεύσει το έργο του Τζέιμς Τζόυς «Οδυσσέας».
Ακόμη, στην πνευματική του επίδραση επί του Έλιοτ αποδίδονται και οι αντιεβραϊκές αναφορές στο έργο του τελευταίου.
Η πίστη του στο κλασσικό ιδεώδες ίσως είναι αυτή που τον κάνει να παραμένει στην Ευρώπη. Μετά το Λονδίνο πηγαίνει στο Παρίσι και τον βρίσκουμε από το 1924 στην Ιταλία.
Παραμένει εκεί και τα επόμενα χρόνια. Βλέπει την «αναβίωση του έπους» στην πολιτική. Δεν ξεχνάει την πατρίδα του την οποία επισκέπτεται το 1939.
Και είναι η αγάπη προς την πατρίδα του και ο φυλετισμός του που τον κάνουν να νιώθει πληγωμένος και γι' αυτό να γίνεται συχνά επιθετικός,
λίγο αργότερα για τον πραγματικό εμφύλιο πόλεμο –
τον ευρωπαϊκό αλλά και για την προοπτική της ένταξης της Αμερικής στον πόλεμο κατά του Άξονος.
Αντιτίθεται σε αυτήν την ανίερη συμμαχία ανοιχτά με ραδιοφωνικές εκπομπές κατά των Συμμάχων στο ραδιοφωνικό σταθμό της
Ρώμης από το 1941 έως το 1944.
Οι εκπομπές του αυτές οδηγούν το 1943 στο να του απαγγελθεί στην Ουάσιγκτον ενώ αυτός βρίσκεται στην Ρώμη, κατηγορία για προδοσία.
Το 1945 ο Πάουντ συλλαμβάνεται από τα αμερικανικά στρατεύματα λόγω του ότι εκκρεμεί αυτή η κατηγορία εναντίον του και προκειμένου
να μεταφερθεί στην Αμερική και να δικαστεί.
Όμως δεν μεταφέρεται αμέσως. Και εδώ συμβαίνει το πρωτοφανές,
η απίστευτη αθλιότητά των νικητών, μία πρώτη απόδειξη και αποκάλυψη του δήθεν ανθρωπισμού τους και του τι πραγματικά
θα ήταν ο κόσμος και η εποχή που ανέτελλε, αυτή των νικητών:
σε μία επίδειξη βαρβαρότητας που επαξίως συναγωνιζόταν αυτή των Σοβιετικών οι δήθεν υπερασπιστές της ελεύθερης σκέψης, του ελεύθερου λόγου,
των γραμμάτων και της τέχνης φυλακίζουν τον Έζρα Πάουντ όχι σε κάποιο άβολο, μικρό ή σκοτεινό κελί,
αλλά για έξι μήνες τον φυλακίζουν, αυτόν, τον μεγαλύτερο ποιητή, σε ένα υπαίθριο σιδερένιο κλουβί, 1,80 Χ 1,95,
στην Πίζα, με στέγη από πισσόχαρτο, για κρεβάτι το τσιμέντο και για τουαλέτα έναν μικρό τενεκέ!
Κι όμως: εκεί στο κλουβί και ενώ οι διώκτες περίμεναν από αυτόν να μετανοήσει, να τρελαθεί ή να αυτοκτονήσει,
αυτός γαλήνια παραμένει πιστός και αντιδρά στην ταπεινωτική του δίωξη δημιουργικά.
Χρησιμοποιώντας τα βράδια την γραφομηχανή του ιατρείου, μέσα στο κλουβί, γράφει κάποια από τα καλύτερα ποιήματά του: τα Κάντος της Πίζας
Παρ' ότι τα γράφει φυλακισμένος και η προοπτική του ήταν η εκτέλεση, αφού σ' αυτά τα κλουβιά φυλάκιζαν όσους επρόκειτο να εκτελέσουν...
Δεν φοβάται. Μεταφέρεται τελικά μετά από 6 μήνες στην Ουάσιγκτον για να δικαστεί για προδοσία που κατηγορείτο ότι τέλεσε με τις εκπομπές του –
πάνω από 300- στο ιταλικό ραδιόφωνο.
Είναι ήδη 60 ετών. Συμβούλιο ιατρών που τον εξετάζει αποφαίνεται ότι είναι διανοητικά ακατάλληλος για την δίκη διότι
«δεν αντιλαμβάνεται την θέση του αφού επιμένει ότι οι εκπομπές του δεν ήταν προδοτικές!».
Η έντονη αντισιωνιστική προπαγάνδα που έκανε μέσα από τις εκπομπές του και η επίμονη υπεράσπιση αυτών των ιδεών ακόμη και όταν ήταν στα πρόθυρα της φυλακής ή και της εκτέλεσης είναι ικανά για να οδηγήσουν το Ιατρικό Συμβούλιο στο συμπέρασμα ότι είναι φρενοβλαβής!
Τελικά με αυτόν τον χαρακτηρισμό εγκλείεται σε ψυχιατρείο για 13 περίπου χρόνια.
Στην αρχή, σε ένα μεγάλο θάλαμο χωρίς παράθυρα και έπιπλα με αρκετούς ψυχοπαθείς, αργότερα σε έναν μικρότερο και τελικά σε ένα πολύ
μικρό δωμάτιο όπου όμως μπορούσε να γράφει, πράγμα που έκανε.
Η γυναίκα του όλα αυτά τα χρόνια τον επισκεπτόταν καθημερινά.
Ενώ βρίσκεται στο ψυχιατρείο τα «Κάντος της Πίζας» βραβεύονται, γεγονός που από τη μια ικανοποίησε τους πολυπληθείς θαυμαστές του
και από την άλλη ήγειρε πολλές αντιδράσεις.
Όπως ειπώθηκε:
«η ποίηση που εκφράζει κακές ιδέες δεν πρέπει να βραβεύεται»! Πάντως όσο περνούν τα χρόνια πληθαίνουν οι φωνές που αντιδρούν στον
εγκλεισμό και ζητούν την απελευθέρωσή του.
Ο ιδεολογικά αντίθετος, πλην όμως θαυμαστής του Πάουντ, Έρνεστ Χεμινγουέι το 1954 βραβεύεται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας και όταν τον
ρωτούν τι έχει να πει για την βράβευσή του απαντά: «το Νόμπελ έπρεπε να το πάρει ο Πάουντ».
Ο Πάουντ ήταν ουσιαστικά φυλακισμένος χωρίς να έχει προηγηθεί δίκη, χωρίς να του έχει δοθεί η δυνατότητα να ασκήσει το δικαίωμά
του να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
Αρκετοί από αυτούς που ζητούσαν την απελευθέρωσή του το έκαναν πέραν του θαυμασμού για το έργο του διότι φοβούνταν ότι
θα πέθαινε μέσα στο ψυχιατρείο και αυτό θα στιγμάτιζε την Αμερική.
Από την άλλη πλευρά το Κράτος επεδίωκε με αυτόν τον τρόπο, με τον εγκλεισμό, αυτού, ενός υγιούς στο ψυχιατρείο και υπό αυτές τις συνθήκες, την φυσική του εξόντωση.
Η φυλάκισή του στο ψυχιατρείο δεν ήταν για τους διώκτες του παρά μία αργή, παρατεταμένη και γι αυτό βασανιστική εκτέλεση.
Μία άμεση εκτέλεση, όταν τον έφεραν από την Ιταλία, υπήρχε ο φόβος ότι θα οδηγούσε στην ηρωοποίησή του και στο ενδιαφέρον για τις ιδέες του.
Έτσι επελέγη αυτός, ο πιο ύπουλος τρόπος.
Αλλά δεν υπολόγισαν σωστά- το φρόνημα και το ηθικό του Πάουντ δεν μπορούσε να καμφθεί με τίποτα. Απτόητος συνέχιζε να γράφει.
Μετέφρασε μάλιστα και μία τραγωδία του Σοφοκλή.
Οι εκκλήσεις για απελευθέρωσή του συνεχίζονται.
Είναι χαρακτηριστικό των συνθηκών υπό τις οποίες ζούσε στο ψυχιατρείο ότι το δωμάτιο του ήταν γνωστό ως «ντουλάπι που περιέχει
έναν εθνικό σκελετό»! Όμως αντέχει, δεν λυγίζει.
Το 1958 απελευθερώνεται. Λίγο μετά επιστρέφει στην Ιταλία. Το πλοίο με το οποίο ταξιδεύει πλησιάζει στην Νάπολη.
Στο λιμάνι πλήθος δημοσιογράφων τον περιμένουν ανυπόμονα.
Περιμένουν μετά από χρόνια διώξεων, να τον δουν αλλαγμένο, μισότρελο ίσως ή έστω κουρασμένο, «συνετισμένο»…
Ας μην ξεχνάμε ότι είναι πια 73 ετών κι έχει περάσει τα τελευταία 13 χρόνια σε ψυχιατρείο χωρίς να έχει ψυχική πάθηση.
Περιμένουν σίγουρα να τον δουν μετανοημένο.
Ανυπομονούν να καταγράψουν μία δήλωση μετανοίας. Κι αυτός, αντικρίζοντάς τους, για άλλη μία φορά αμετανόητος,
σαν να μην τον άγγιξε το μαρτύριο που πέρασε, τους χαιρετά φασιστικά και είναι αυτή η δική του δήλωση Πίστης.
Όταν δε τον ρωτούν για τα χρόνια στο άσυλο, εκείνος ήρεμα τους απαντά πως «όλη η Αμερική είναι ένα άσυλο».
Παραμένει στην Ιταλία και από εκεί ταξιδεύει και σε άλλες χώρες. Το 1965 έρχεται στην Ελλάδα, στην Αθήνα.
Προσκυνά την Ακρόπολη εκπληρώνοντας έτσι ένα όνειρό του.
Πεθαίνει στην Βενετία την 1η Νοεμβρίου 1972.
Ζει πάντα στις καρδιές αυτών που από τις ψευδολογίες προτιμούν τους «σκοτεινούς ρεμβασμούς της ενόρασης»
Ήταν ένας ηρωικός άνθρωπος. Τα εμπόδια που συνάντησε στην ζωή του και που εύκολα πολλούς άλλους θα τους τσάκιζαν,
αυτόν ήταν σαν να μην τον άγγιζαν.
Ήταν ένα κομμάτι της μεγάλης περιπέτειας της ζωής του. Λατρεύτηκε όσο λίγοι, μισήθηκε όσο λίγοι, διώχτηκε όσο λίγοι, άντεξε όσο λίγοι.
Με την υπερήφανη και αταλάντευτη στάση του και πίστη στα ιδανικά του δίνει διαρκώς ένα μάθημα Τιμής. Δεν παζάρεψε ποτέ τίποτα.
Ο αγώνας τον μάγευε. Το είχε άλλωστε δηλώσει από παλιά:
«Τότε μονάχα ζω αληθινά όταν τα σπαθιά συγκρούονται»

Όπως προαναφέρθηκε η βασική επιδίωξη αυτών που από την αρχή τον πολεμούσαν ήταν να τον σταματήσουν είτε αλλάζοντάς τον,
είτε οδηγώντας τον στην αυτοκτονία ή στην τρέλλα.
Δεν το κατάφεραν παρ' ότι προσπάθησαν λυσσαλέα. Αγνοούσαν προφανώς αυτό που σε ηλικία 29 ετών, πολύ πριν συμβούν τα δραματικά
γεγονότα της ζωής του, είχε γράψει.
Τότε, το 1914, όταν κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τι θα ακολουθούσε και όλα ήταν πολύ μακρινά, εκείνος προβλέποντας τι θα του συνέβαινε,
προεξόφλησε και την δική του στάση:
« Είναι παλιά σας συνήθεια να ξεκάνετε τους καλούς συγγραφείς/
εσείς ή τους τρελλαίνετε / ή κλείνετε τα μάτια σαν αυτοκτονούν/
ή πάλι βρίσκετε δικαιολογίες για τα ναρκωτικά τους / και μιλάτε για παραφροσύνη και μεγαλοφυία/
Όμως εγώ δεν θα τρελλαθώ για να σας ευχαριστήσω/
δεν θα σας κολακέψω με έναν πρόωρο θάνατο/
Ώ όχι, εγώ θα αντέξω ως το τέλος /
θα νιώσω τα μίση σας να γλιστρούν στα πόδια μου
σαν ευχάριστο γαργάλημα/
να τα κοιτάζουν κοροϊδευτικά/
ενώ πολλοί κινούνται ύποπτα
και φοβούνται να πουν πως σας μισούν/
η γεύση της αρβύλας μου;
Ορίστε η γεύση της αρβύλας μου
χαϊδέψτε την/
βγάλτε και το βερνίκι με την γλώσσα σας»


ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

ΙΤΕ

Πηγαίνετε τραγούδια μου, ζητήστε τον έπαινό σας από τους νέους
κι απ' τους αδιάλλακτους
κινηθείτε ανάμεσα στους εραστές της τελειότητας μόνο.
Ζητήστε πάντοτε να αναμετρηθείτε με το σκληρό Σοφόκλειο φως
ευχάριστα υπομένοντας τις πληγές σας από εκείνο

Ο ΕΡΧΟΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ: ΑΚΤΑΙΩΝ

Εικόνα Λήθης,
και τα χωράφια
γεμάτα από αμυδρό φως
μα χρυσαφένιο,
γκρίζοι γκρεμοί,
και από κάτω
μια θάλασσα
πιο σκληρή κι απ' τον γρανίτη,
ανήσυχη, ποτέ δεν γαληνεύει-
υψηλές μορφές
με την κίνηση των Θεών,
επικίνδυνη θέα,
κι ένας είπε:
«Να ο Ακταίων»
Ο Ακταίων με τα χρυσά περικνήμια!
Πάνω από ωραία λειβάδια,
πάνω από την δροσερή όψη εκείνου του χωραφιού,
ανήσυχα, αεικίνητα
πλήθη αρχαίου λαού,
η σιωπηλή πομπή.

«PHASELLUS ILLE"

Αυτό το papier- maché που βλέπετε φίλοι μου
ισχυρίζεται πως ήταν ο πιο άξιος εκδότης.
Η σκέψη του διαμορφώθηκε στη "δεκαετία του εβδομήντα"
Κι από τότε δεν λέει ν' αλλάξει εκείνο το ανακάτωμα.
Εργάζεται δια την εκπροσώπησιν εκείνης της σχολής της σκέψεως
της φερούσης την έδραν των τριχίνων ενδυμάτων εις τοιαύτην τελειότητα,
κι ούτε οι φοβερές απειλές του Μπέρναρ Σω
ταράζουν την ακύμαντη λιμνούλα των αρχών του.
Μα κι ούτε αν η αθάνατη φωνή όλου του κόσμου
ζητούσε ακόμα μια φορά, μιλώντας του, έστω να τον κεντρίσει,
ρούπι δεν θα κουνούσε πάλι προς τα δεξιά από τ' αριστερά.

Ομορφιά, ανυπόδητη απ' τις Κυκλάδες,,
Εσύ που θα ' βρισκες ένα μοντέλο για τον Άγιο Αντώνιο
Έλα σ' αυτού του πράγματος την σίγουρη κοινωνική ευπρέπεια
και συμπεριφορά


SURGIT FAMA

Ανακωχή έχουνε κάνει οι Θεοί
Η Κόρη επρόβαλε στο Βορρά,
περιφέρεται στην γκριζογάλανη θάλασσα
με χρυσό και μαυροκόκκινο μανδύα.
Το στάρι βρήκε πάλι τη μάνα του, κι αυτή, η Λευκονόη,
που ποτέ δεν παραμέλησε τις γυναίκες,
ούτε τη γη παραμελεί τώρα.


Ο κατεργάρης Ερμής βρίσκεται εδώ.
Μ΄ ακολουθεί
έτοιμος ν' αρπάξει τα λόγια μου,
έτοιμος να τα διαδώσει.

Να τους προσθέσει τις παραλλαγές του,
πανούργες κι έξυπνες..
να τ' αλλάξει όπως εκείνος θέλει.
Όμως εσύ πες την αλήθεια, ακόμη και κατά γράμμα:


«Ακόμη μια φορά στην Δήλο, ακόμη μια φορά ταράσσεται ο βωμός
ακόμη μια φορά ακούγεται ο ψαλμός,
ακόμη μια φορά οι κήποι που δεν εγκαταλείφθηκαν ποτέ,
είναι γεμάτοι ψιθυρίσματα και παλιές ιστορίες».


CODA

Ω τραγούδιά μου,
Γιατί ψάχνετε τόσο αχόρταγα και τόσο περίεργα τα πρόσωπα των ανθρώπων,
μήπως και βρείτε ανάμεσά τους τον χαμένο σας νεκρό;