Οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας

Φρούτα και λουλούδια... Καταρράκτες... Κήποι που κρέμονται από τα πεζούλια παλατιών... Εξωτικά ζώα... Αυτό είναι η εικόνα των Κρεμαστών Κήπων της Βαβυλώνας στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, είναι πολύ πιθανό τελικά αυτοί οι κήποι να υπήρξαν μόνο στο μυαλό και την φαντασία των αρχαίων Ελλήνων ιστορικών! Οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας κατέπληξαν πολλούς ταξιδιώτες και ιστορικούς στους αρχαίους χρόνους. Αν και δεν υπάρχουν πλέον, η ιδέα ενός τέτοιου θαυμάσιου άθλου της εφαρμοσμένης μηχανικής συναρπάζει τους ανθρώπους ακόμα και σήμερα.


Το βασίλειο των Βαβυλωνίων άκμασε για πρώτη φορά κάτω από την ηγεσία του διάσημου βασιλιά, Χαμουραμπί (1792-1750 π.Χ.). Ήταν πια η εποχή της δυναστείας των Νεοβαβυλωνίων όταν ο Μεσοποτάμιος αυτός πολιτισμός έφθασε στην τελευταία δόξα του. Ο Χαλδαίος στρατηγός Ναβοπολάσσαρ ιδρύει μια νέα δυναστεία. Ο γιος του, ο περίφημος βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ (604-562 π.Χ.) που κυβέρνησε την Βαβυλώνα για 43 χρόνια θεωρείται ότι είναι αυτός που έκτισε τους θρυλικούς κρεμαστούς κήπους. Λέγεται ότι οι κήποι χτίστηκαν από τον Ναβουχοδονόσορ για να ευχαριστήσει την σύζυγό του Αμυιτις. Η Αμυιτις ήταν κόρη του βασιλιά της Μηδίας την οποία ο Ναβουχοδονόσορ παντρεύτηκε για να δημιουργήσει συμμαχία μεταξύ των δύο εθνών. Η Αμυίτις προέρχονταν από μια καταπράσινη χώρα με ψηλά βουνά και τραχύ έδαφος. Η ηλιοκαμένη και επίπεδη έκταση της Μεσοποταμίας της δημιούργησε κατάθλιψη. Ο βασιλιάς για να την ευχαριστήσει αποφάσισε να αναπαραστήσει την πατρίδα της με την οικοδόμηση ενός τεχνητού βουνού με τους κήπους σε πεζούλια και ταράτσες.

Οι πιθανότατα βασιλικοί κήποι περιγράφονται έτσι από μεταγενέστερους συγγραφείς και αρχαιολόγους, από τις αποκαλύψεις των οποίων αντλήθηκαν και οι πληροφορίες που οδήγησαν στην κατάταξη των κρεμαστών κήπων της Βαβυλώνας ανάμεσα στα Επτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου.

Η ύπαρξη του μνημείου αυτού ουσιαστικά δεν αποδείχθηκε ποτέ. Ενώ οι αναλυτικότερες περιγραφές των κήπων προέρχονται από τους Έλληνες ιστορικούς όπως ο Διόδωρος ο Σικελός και ο Βέροσος, τα βαβυλωνιακά αρχεία δεν δίνουν στοιχεία πάνω σ' αυτό το θέμα. Στην πόλη της Βαβυλώνας, έχουν ανακαλυφθεί επιγραφές και πλάκες από τον καιρό του Ναβουχοδονόσορ με περιγραφές του παλατιού του, της πόλης της Βαβυλώνας και των τειχών της. Ωστόσο δεν ανακαλύφθηκε ούτε μία πλάκα όπου να αναγράφεται κάποια μορφή πιστοποίησης του σχεδιασμού και της δημιουργίας των μεγαλειωδών, και ασυνήθιστων αυτών κήπων. Ακόμη ούτε και οι ιστορικοί που δίνουν τις λεπτομερείς περιγραφές των κρεμαστών κήπων τους είδαν ποτέ.

Οι σύγχρονοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι όταν έφθασαν οι στρατιώτες του Αλεξάνδρου στο εύφορο έδαφος της Μεσοποταμίας και είδαν Βαβυλώνα εντυπωσιάστηκαν. Όταν επέστρεψαν αργότερα στην τραχιά πατρίδα τους, είχαν πολλές ιστορίες να πουν για τους καταπληκτικούς κήπους και τα φοινικόδεντρα στη Μεσοποταμία, για το παλάτι του Ναβουχοδονόσορ, για τον πύργο της Βαβέλ..... Και ήταν η φαντασία των ποιητών και των αρχαίων ιστορικών που συνδύασαν όλα αυτά τα στοιχεία για να παραγάγουν μαζί ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου.

Η θέση που βρίσκονταν οι κήποι τοποθετείται στην ανατολική όχθη του ποταμού Εφράτη, περίπου 50 χλμ νότια της Βαγδάτης, στο Ιράκ. Οι περιγραφές που συγκεντρώνονται για τους κήπους, μας βοηθούν να σχηματίσουμε την εξής εικόνα γι’ αυτούς: Οικοδομήματα σε κατακόρυφα ανηφορικά επίπεδα, σαν βουνά από σφυρηλατημένη πέτρα, φυτεμένα με όλων των ειδών δένδρα και φυτά. Επιπλέον σε ειδικό μέρος αυτών υπήρχε ένας βοτανικός παράδεισος ειδικά για τις ανάγκες της διατροφής της βασίλισσας που καταγόταν από την Μηδία, είχε πάθος με το παραδοσιακό διαιτολόγιο της πατρίδας της.

Γύρω στο 50 π.Χ. ο Διόδωρος ο Σικελός έγραψε ότι αυτοί οι πολυεπίπεδοι κήποι στηρίζονταν σε μια σύνθετη κατασκευή από χοντρούς τούβλινους τοίχους, πέτρινα υποστυλώματα και δοκούς από κορμούς φοινικόδεντρων σε πυκνή διάταξη. Για να στεγανοποιηθούν οι δοκοί, καλύπτονταν με πλέγματα από καλάμια και πίσσα, καθώς και δύο στρώσεις εφυαλωμένων οπτόπλινθων. Το πότισμα γινόταν με νερό από τον γειτονικό Ευφράτη. Το εκπληκτικό αποτέλεσμα ήταν μια δροσερή, υγρή κι ευωδιαστή όαση, φτιαγμένη για θεούς.

Οι κήποι είχαν εξωτικά ανθισμένα φυτά τα οποία ο Ναβουχοδονόσορ εισήγαγε από τα ξένες χώρες. Μεταξύ των φυτών αυτό πιθανόν να είχε συμπεριλάβει "τον κέδρο, το κυπαρίσσι, την σμύρνα, τον γουνίπερο, την αμυγδαλιά, τη χουρμαδιά, τον έβενο, την ελιά, τη βαλανιδιά, terebinth, την καρυδιά, την τρεμεντίνα, την μελιά, το έλατο, το στρίχνο, την ιτιά, τη ροδιά, τη δαμασκηνιά, την αχλαδιά, την κυδωνιά, την συκιά και το αμπέλι."

Οι λεπτομερείς περιγραφές των κήπων προέρχονται από τις αρχαίες ελληνικές πηγές, συμπεριλαμβανομένων των γραφών του Έλληνα γεωγράφου Στράβωνα και του Φίλωνα του Βυζαντίου. Εδώ είναι μερικά αποσπάσματα από τις αναφορές τους:

"Ο κήπος είναι τετραγωνισμένος, και κάθε πλευρά είναι τέσσερα πλίθρα μακριά. Αποτελείται από τους θολωτούς υπόγειους θαλάμους που βρίσκονται στα σταθερά θεμέλια που έχουν σχήμα κύβου... Η ανάβαση στις ταράτσες και στα πεζούλια γίνεται από ένα κλιμακοστάσιο... "

"Στους κρεμαστούς κήπους καλλιεργούνται φυτά επάνω από το επίγειο επίπεδο, και οι ρίζες των δέντρων ριζώνουν μέσα σε υψωμένα πεζούλια παρά στη γη. Ολόκληρη η μάζα υποστηρίζεται από πέτρινες στήλες ... Τα ρεύματα του νερού σχηματίζονται από την ανυψωμένη ροή των πηγών, χύνονται προς τα κάτω δημιουργώντας κανάλια... Αυτά τα νερά απλώνονται σ' ολόκληρο τον κήπο και ποτίζουν τις ρίζες των φυτών, κρατώντας όλη την περιοχή υγρή. Ως εκ τούτου η χλόη είναι μόνιμα πράσινη και τα φύλλα των δέντρων αυξάνονται σταθερά πάνω στα λυγερά κλαδιά... Αυτό είναι ένα έργο τέχνης της βασιλικής πολυτέλειας και το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό γνώρισμά του είναι ότι όλη αυτή η τεχνητή καλλιέργεια κρέμεται επάνω από τα κεφάλια των θεατών".

"Στην πλευρά των σκαλοπατιών υπάρχουν μηχανές ύδατος, με τη βοήθεια των οποίων τα πρόσωπα, που διορίζονται ρητώς για το σκοπό αυτό, είναι συνεχώς απασχολημένα στην αύξηση του ύδατος από τον Εφράτη στον κήπο..."

Με αυτά τα λόγια ο Στράβων πιθανώς αγγίζει αυτό που ήταν και το πιο καταπληκτικό μέρος του κήπου. Στην Βαβυλώνα έβρεχε σπάνια και ο κήπος για να διατηρηθεί ζωντανός θα έπρεπε να ποτίζεται με νερό από τον κοντινό ποταμό Εφράτη. Αυτό σήμαινε ότι χρειάζονταν υπερυψωμένες πηγές νερού από τις οποίες το νερό με κατάκλιση θα διοχετευόταν σε όλα τα πεζούλια και σε όλα τα επίπεδα. Αυτό έγινε πιθανώς με τη βοήθεια μιας "αντλίας αλυσίδων." Μια αντλία αλυσίδων είναι δύο μεγάλοι τροχοί, ο ένας σε ψηλότερο επίπεδο από τον άλλο, που συνδέονται με μια αλυσίδα. Στις αλυσίδες κρέμονταν κάδοι. Κάτω από το σημείο που βρίσκονταν ο κάτω τροχός υπήρχε μια δεξαμενή νερού.

Καθώς γύριζαν οι τροχοί, οι κάδοι βυθίζονταν στη λίμνη και έπαιρναν το νερό μεταφέροντάς το ανοδικά σε ένα ψηλότερο επίπεδο και διοχετεύοντάς το σε μια υπερυψωμένη δεξαμενή. Η αλυσίδα έφερνε έπειτα τους κενούς κάδους πίσω κάτω για να ξαναγεμίσουν. Από την επάνω δεξαμενή με ένα δίκτυο καναλιών το νερό διοχετεύονταν με κατάκλιση σε όλο τον κήπο. Ο κάτω τροχός ήταν συνδεμένος με έναν άξονα και μία λαβή. Από τη στροφή της λαβής οι σκλάβοι παρείχαν την ισχύ να τρέξουν το μηχάνημα.

Οι ιστορικοί έχουν εξετάσει εάν στους κρεμαστούς κήπους χρησιμοποιήθηκε υδροπονία σαν τρόπος καλλιέργειας των φυτών. Υδροπονία σημαίνει ότι οι θρεπτικές ουσίες προστίθενται στο νερό που στροβιλίζεται γύρω από τις ρίζες των φυτών. Κανένα χώμα δεν χρησιμοποιείται σε ένα υδροπονικό σύστημα Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι η υδροπονία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά εδώ αφού οι πρώτες γραπτές αναφορές σε υδροπονική καλλιέργεια αφορούν τους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας,

Πόσο μεγάλοι ήταν οι όμως αυτοί οι κήποι; Ο Διόδωρος μας λέει ότι είχαν περίπου 400 πόδια φάρδος, 400 πόδια μήκος και περισσότερο από 80 πόδια ύψος. Άλλες γραφές δείχνουν ότι το ύψος ήταν ίσο με τους εξωτερικούς τοίχους της πόλης. Τοίχους που ο Ηρόδοτος τους περιέγραψε να έχουν ύψος 320 πόδια. Αν και ο ίδιος ο Ηρόδοτος δεν έχει καμία αναφορά στους κήπους.

Αυτό ήταν μια από τις ερωτήσεις που εμφανίστηκαν στο γερμανικό αρχαιολόγο Robert Koldewey το 1899. Για τους αιώνες πριν από αυτόν η αρχαία πόλη της Βαβυλώνας δεν ήταν παρά ένα ανάχωμα των λασπωδών συντριμμιών. Εν τούτοις αντίθετα από πολλές αρχαίες θέσεις, η θέση της πόλης ήταν γνωστή, τίποτα ορατό δεν παρέμεινε της αρχιτεκτονικής του.

Φτάσαμε στον εικοστό αιώνα, όταν πια μερικά από τα μυστήρια που περιβάλλουν τους κρεμαστούς κήπους αποκαλύφθηκαν. Οι αρχαιολόγοι αγωνίζονται ακόμα να συλλέξουν αρκετά στοιχεία πριν φθάνουν στα τελικά συμπεράσματα για τη θέση των κήπων, του συστήματος θέρμανσης, αερισμού και κλιματισμού, και άρδευσής τους, και της αληθινής εμφάνισής τους. Μερικοί πρόσφατοι ερευνητές σε μια λιγότερο αξιόπιστη θεωρία, υποθέτουν ότι οι κρεμαστοί κήποι χτίστηκαν από την βασίλισσα των Ασσυρίων Σεμίραμι (810π.Χ) κατά την διάρκεια της πενταετούς βασιλείας της. και όχι από τον Ναβουχοδονόσορ τον ΙΙ (περίπου 100 έτη νωρίτερα).

Οι πιο πρόσφατες αρχαιολογικές ανασκαφές στην αρχαία πόλη της Βαβυλώνας στο Ιράκ αποκάλυψαν τα θεμέλια οικοδομής του παλατιού. Άλλα ευρήματα περιλαμβάνουν το θολωτό κτήριο με τους παχείς τοίχους και ένα αρδευτικό σύστημα αρκετά κοντά στο νότιο παλάτι. Μια ομάδα αρχαιολόγων ερεύνησε την περιοχή του νότιου παλατιού και υποστήριξε ότι αναπαράστησε το θολωτό κτήριο καθώς και τους κρεμαστούς κήπους. Εντούτοις, ο Έλληνας ιστορικός Στράβων είχε δηλώσει ότι οι κήποι βρίσκονταν κοντά στον ποταμό Εφράτη. Ωστόσο άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η περιοχή είναι επίσης μακριά από τον Εφράτη για να στηριχθεί αυτή η θεωρία δεδομένου ότι το θολωτό κτήριο είναι μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά από τις όχθες. Αυτοί αναπαράστησαν την περιοχή του παλατιού και εντόπισαν τους κήπους στην περιοχή που εκτείνεται από τον ποταμό προς στο παλάτι. Στις όχθες του ποταμού πρόσφατα ανακαλύφθηκαν πυκνοί ογκώδεις τοίχοι 25 μ, που μπορεί να οικοδομήθηκαν για να συγκρατήσουν πεζούλια σαν αυτά που περιγράφονται στις αρχαίες ελληνικές αναφορές.

Οπουδήποτε κι αν ήταν η θέση των κήπων, μπορούμε μόνο να αναρωτηθούμε εάν η βασίλισσα Αμυίτις ήταν ευτυχής με το φανταστικό παρόν της, ή εάν συνέχισε να νοσταλγεί τα πράσινα βουνά της πατρίδας της. Ακόμα κι αν η Αμυίτις δεν ξεπέρασε ποτέ τη νοσταλγία για την πατρίδα της, ο Ναβουχοδονόσορ και οι άνθρωποι του αρχαίου κόσμου, που έζησαν αυτήν την καταπληκτική εμπειρία των κρεμαστών κήπων, ωφελήθηκαν όλοι από την καταθλιπτική φύση της.

Μιχάλης Πολίτης