Αρχίλοχος ο Πάριος
Ο αρχαίος λυρικός ποιητής Αρχίλοχος (π. 680 π.Χ. - 630 π.Χ.) γεννήθηκε στη Πάρο. Ο πατέρας του ονομαζόταν Τελεσικλής και ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Αρχηγός της αποικιστικής εκστρατείας στη Θάσο, χαρακτηριζόταν για την τόλμη και το οξύ του πνεύμα. Χαρίσματα που κληροδότησε και στον Αρχίλοχο, ενώ η Ενιπώ η μητέρα του, από τα χαμηλά λαϊκά στρώματα (δούλα), του πέρασε τη γνώση της λαϊκής γλώσσας. Η ζωή του Αρχίλοχου ήταν πολυτάραχη. Πολέμησε ως μισθοφόρος στην Ιωνία, στη Θράκη, στη Μακεδονική Τορώνη και στην Εύβοια. Σκοτώθηκε στις μάχες μεταξύ Παριανών και πολεμώντας τους Νάξιων.
Συνέθεσε ελεγείες, ύμνους και ποιήματα σε ιαμβικό και τροχαϊκό μέτρο. Θεωρείται ο δημιουργός του λόγιου ιάμβου και της χρήσης του με σκοπό τη σάτιρα. Ιδιαίτερα γνωστός έμεινε ο στίχος του "Πολλ' οίδ' αλώπηξ, εχίνος δε εν, μέγα" (μετάφραση: Η αλεπού ξέρει πολλά και ο σκαντζόχοιρος ένα, μεγάλο). Ο Αρχίλοχος, θεμελιωτής της σάτιρας, συγκέντρωσε την µήνιν του αριστοκρατικού κόσµου. Γελοιογράφησε τις ηρωικές µορφές του Έπους. Έβαλε κατά των αξιών και των συµβόλων της αριστοκρατικής ιδεολογίας και με την αθυροστομία στηλίτευσε καταστάσεις και πρόσωπα στη δηµόσια ζωή. Η κραταιά τάξη τον χαρακτήριζε "Μοιχό, υβριστή και λάγνο".
Γνωστή είναι επίσης η ιστορία του Αρχίλοχου, που οδήγησε στην αυτοκτονία ολόκληρη οικογένεια. Ο Αρχίλοχος επέστρεψε στην Πάρο μετά από εκστρατεία. Ερωτεύτηκε την κόρη του Λυκάμβη, Νεοβούλη, αλλά επειδή ο πατέρας της δεν του την έδωσε ένοιωσε ταπεινωμένος. Για εκδίκηση, μέσα από τα ποιήματά του, σατίριζε όλη την οικογένεια. Ήταν τόσο φαρμακερός, που η οικογένεια για να γλιτώσει, κρεμάστηκε.
| Ἐλάχιστα γνωρίζουμε γιὰ τὴ ζωὴ τοῦ Ἀρχίλοχου, κι αὐτὰ ἀβέβαια. Ἡ γέννησή του τοποθετεῖται γύρω στὸ 680 π.Χ. Καταγόταν ἀπὸ τὴν Πάρο. Ὁ πατέρας του, κάποιος Τελεσικλῆς, ἦταν ἀριστοκράτης καὶ ἡ μητέρα του Ἐνιπῶ, δούλα. Ὁ παππούς του, ἀπὸ τὴν πλευρὰ τοῦ πατέρα του, φέρεται σὰν ἀποικιστὴς τῆς Θάσου καὶ κομιστὴς τῆς λατρείας τῆς Δήμητρας. Ὁ Ἀρχίλοχος πέρασε τὴ ζωή του μέσα στὴ φτώχεια. Ἐργάστηκε σὰν μισθοφόρος, συμμετέχοντας στὶς ἐπιδρομές ποὺ συντάραξαν τὸν ἑλλαδικὸ χῶρο, στὴ διάρκεια τοῦ 7ου π.Χ. αἰώνα. Φαίνεται πῶς προσπάθησε νὰ δημιουργήσει οἰκογένεια μὲ κάποια Νεοβούλη, ἀλλὰ ὁ Λυκάμβης, πατέρας τῆς νύφης, ἀθέτησε τὴν ὑπόσχεσή του. Σύμφωνα μὲ τὴν ἀρχαία παράδοση, ὁ ποιητὴς ἀντέδρασε διασύροντας τὸν ἄπιστο πεθερό. Ἡ δύναμη τῶν σκωπτικῶν στίχων του ἦταν τόσο μεγάλη, ὥστε ὁ Λυκάμβης καὶ οἱ δύο του κόρες αὐτοκτόνησαν. Πιθανῶς ἀποπλάνησε καὶ τὴν ἀδελφὴ τῆς Νεοβούλης. Ἐπινόησε τὸν ἴαμβο καὶ τὴν ἐπωδό, ἐπιφέροντας σημαντικὲς τεχνικὲς ἀλλαγὲς στὸ ἡρωϊκὸ ποιητικὸ ἰδίωμα ποὺ κυριαρχοῦσε μέχρι ἐκείνη τὴν ἐποχὴ. Εἶναι προφανὲς πὼς ὁ πατρικὸς ἄξονας τῆς καλλιτεχνικῆς προσωπικότητάς του εἶναι ὁ Ὅμηρος. Σὰν ἄνθρωπος ἦταν παρορμητικὸς, ἀθυρόστομος καὶ ἐκδικητικὸς. Ἄγνωστο πότε, τὸν σκότωσε κάποιος Καλλώνδης ἢ Κόρακας, σὲ μάχη μὲ τοὺς Ναξίους. Μαρτυρεῖται πὼς ὁ φονιᾶς δὲν ἔγινε δεκτὸς ἀπὸ τὴν Πυθία. Στὴν πραγματικότητα ὁ Ἀρχίλοχος εἶναι τρεῖς ἑκατοντάδες ἀποσπάσματα καὶ ὁρισμένα στοιχεῖα ἀνεπιβεβαίωτα. Πρόκειται γιὰ ἕνα πρόσωπο σκιὰ ποὺ κινεῖται πίσω ἀπὸ σημαντικὴ ποίηση. |
O Αρχίλοχος (π. 680 π.Χ. - 630 π.Χ.) ήταν αρχαίος λυρικός ποιητής. Συνέθεσε ελεγείες, ύμνους και ποιήματα σε ιαμβικό και τροχαϊκό μέτρο. Θεωρείται ο δημιουργός του λόγιου ιάμβου και της χρήσης του με σκοπό τη σάτιρα. Ιδιαίτερα γνωστός έμεινε ο στίχος του "Πολλ' οίδ' αλώπηξ, εχίνος δε εν, μέγα". μετάφραση: Η αλεπού ξέρει πολλά και ο σκαντζόχοιρος ένα, μεγάλο.
Γεννήθηκε στη Πάρο και γνώρισε τη μεγαλύτερη του ακμή περίπου το 650 π.Χ. Ο πατέρας του, Τελεσικλής, καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια και υπήρξε αρχηγός της αποικιστικής εκστρατείας στη Θάσο. Από αυτόν κληρονόμησε το ριψοκίνδυνο χαρακτήρα και το θαρραλέο αποικιστικό πνεύμα. Μητέρα του ήταν η δούλα Ενιπώ, η οποία τον προίκισε με τη γνώση της λαϊκής γλώσσας και την ευαισθησία της ταπεινής της καταγωγής.
Έζησε πολυτάραχη ζωή και αναγκάστηκε να γίνει μισθοφόρος. Πολέμησε στην Ιωνία, στηΘράκη, στη Μακεδονική Τορώνη και στην Εύβοια. Σκοτώθηκε πολεμώντας τους Νάξιους, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς αν ο Νάξιος Κόρακας τον σκότωσε στη Νάξο ή στην αποικία της, που βρισκότανε στη Θράκη.Ο αριστοκράτης Κριτίας κατηγορεί τον Αρχίλοχο πως ο ίδιος ο ποιητής είναι υπεύθυνος για όσα του προσάπτουν και την κακή φήμη που απέκτησε. Σημαντική βιογραφική μαρτυρία για τον ποιητή αποτελεί και η επιγραφή από την Πάρο, που δημοσίευσε πρώτος ο Ν. Κοντολέων.
Η Παλατινή Ανθολογία περιλαμβάνει δύο επιγράμματα του Αρχίλοχου (VI 133 και VIΙ 441).
Για τον χρόνο της ζωής του ποιητή διατυπώθηκαν κατά καιρούς διάφορες απόψεις. Είναι σήμερα βέβαιο πως ο ποιητής έζησε και έγραψε στα μέσα του 7ουπ.Χ. αιώνα. Εκεί μας οδηγούν και οι εσωτερικές ενδείξεις από τους ίδιους τους στίχους του. Έτσι στο απόσπασμα 122 W. (= 74D.,), όπου γίνετε λόγος για έκλειψη Ηλίου, αποτελεί ένα βασικό τεκμήριο, διότι η χρονολόγηση της έκλειψης αποτελεί ένδειξη και ξέρουμε σήμερα ότι οι στίχοι αναφέρονται στην έκλειψη της 6ης Απριλίου του έτους 648π.Χ. Πρόκειται για την παλαιότερη ακριβή χρονολογία που έχουμε στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία.
| « | πόλλ΄ οιδε (γνωρίζει) αλώπηξ, αλλ΄εχίνος (σκαντζόχοιρος) ένα μέγα[1] | » |
Ο Αρχίλοχος είναι ο πρώτος Ευρωπαίος ποιητής που έστρεψε την ποίηση στον εσωτερικό άνθρωπο, στο «εδώ» και στο «τώρα», αποσπώντας την από τις ατέρμονες περιπλανήσεις του έπους στη μυθική παράδοση και στις ευκλεείς πράξεις των ηρώων. Είναι ο πρώτος ποιητής που κατόρθωσε να αποδεσμευθεί από την τεράστια ποιητική κληρονομία του επικού κόσμου, ενώ βρισκόταν άμεσα κάτω από την επίδραση του –χρονικά και ποιητικά. Με τον Αρχίλοχο έχουμε την πρώτη αποφασιστική τομή στην αρχαία ποίηση. Ο ποιητής ερμηνεύει την ανθρώπινη μοίρα, που είναι και προσωπική του μοίρα, και βλέπει τις λεπτομέρειες που συνιστούν την πολύμοχθη ζωή του ανθρώπου. Η ζωή και η ποίηση του Αρχίλοχου είναι αναπόσπαστα συνυφασμένες. Οι στίχοι απηχούν και εκφράζουν βιώματα της προσωπικής ζωής του και των περιπετειών του. Στην ποίηση του ομιλεί με ειλικρίνεια, χωρίς επιφυλάξεις και χωρίς να υπολογίζει την καλή γνώμη του κόσμου και την υστεροφημία. Χλευάζει και σκώπτει, επικρίνει και αποδοκιμάζει και κινείται πέρα και έξω από σκοπιμότητες και συμβατικότητες. Είναι όμως έξοχα τρυφερός και ερωτικός όταν θέλει, και δείχνει πως η πολεμική και η επιθετικότητά του δεν αποκλείουν την ανθρώπινη και συναισθηματική πρόσβαση σε στιγμές κάλλους. Ο Αρχίλοχος, όταν ομιλεί για τον έρωτα, ομιλεί πάντοτε για τον άτυχο έρωτα, που δεν τον παρουσιάζει περιγραφικά, αλλά ως έντονο και οδυνηρό βίωμα. Αυτή είναι τώρα η νέα γλώσσα της ποίησης και η νέα θέαση του βιώματος.
Η όλη στάση του απέναντι στα γεγονότα, στους συνανθρώπους και στις πράξεις τους εξηγείται από την βασική αντίληψη του για την ζωή και για τον άνθρωπο. Ο Αρχίλοχος ζει την τραγικότητα του αφυπνιζόμενου ανθρώπου, που σε μια νέα εποχή ανακατατάξεων και απαιτήσεων αντικρίζει κατενώπιον τον κόσμο, με όλη την ωμότητα και τη σκληρότητα της πραγματικότητας, και με την ειλικρίνεια που καθορίζει τη σχέση του ανθρώπου προς τον εαυτό του και τον συνάνθρωπό του.
Ο Αρχίλοχος γνωρίζει καλά ότι τα ανθρώπινα πράγματα είναι αβέβαια και ασταθή και ότι στον κόσμο των ανθρώπων όλα μεταβάλλονται. Ο άνθρωπος καταδυναστεύεται από πανίσχυρες δυνάμεις, που είναι πάνω και έξω από αυτόν. Η μόνη δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος είναι όχι να αποφύγει τα κακά αλλά να τα αντέξει. Αυτή η αντίληψη του ποιητή για την ανημποριά του ανθρώπου είναι διάχυτη σε πολλούς στίχους του και διατυπώνεται πολύ έντονα σε ένα άλλο απόσπασμα: όλα εναπόκεινται στη βούληση των θεών, δυστυχείς άνθρωποι ξαναβρίσκουν την ευτυχία και ευτυχισμένοι πέφτουν στη δυστυχία. Στο ίδιο πνεύμα συνθέτει ο Αρχίλοχος τον περίφημο μονόλογο του στον «θυμόν» του, όπου η επιμονή και βασική αντίληψη, ότι τα ανθρώπινα πράγματα είναι αβέβαια και μεταβλητά και ότι ο άνθρωπος ζει συνεχώς και έντονα την τραγωδία της ανθρώπινης αστάθειας, επανέρχεται οξύτερη και πικρότερη. Από το ακρωτηριασμένο έργο του Αρχίλοχου μπορούμε να σχηματίσουμε μια εικόνα για τον ποιητή. Είναι κρίμα που δεν μας σώθηκαν περισσότεροι στίχοι. Αυτοί που έχουμε, και που μας επιτρέπουν μια άνετη πρόσβαση στο έργο του, μόλις που ξεπερνούν τους 200. Από τα άλλα αποσπάσματα έχουμε μόνο σπαράγματα στίχων, λέξεις ή μικρές φράσεις. Τα τελευταία χρόνια, τα παπυρικά ευρήματα μας χάρισαν αρκετά αποσπάσματα, τα περισσότερα όμως σε απελπιστική κατάσταση.
Από τους σωζόμενους στίχους διαπιστώνουμε την τεχνική του Αρχίλοχου και την περίτεχνη μετρική μορφή των ποιημάτων του, όπου συχνά ο ποιητής καινοτομεί. Για το πρόβλημα του ελεγειακού δίστιχου ή του ιαμβικού και τροχαϊκού στίχου στην ποίηση του έχουν διατυπωθεί πολλές διαφορετικές απόψεις. Πάντως, είναι γεγονός ότι ο Αρχίλοχος δημιούργησε νέες μετρικές μορφές, που, μαζί με τη θεματολογική του ποικιλία, έγιναν καθοριστικές και για τη μεταγενέστερη ποίηση ως και την εποχή των Ρωμαίων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου