Τα υπόγεια περάσματα και οι στοές της Αθήνας

by ellas

(Φώτο: Η φυσική κοίτη του Ιλισού που αργότερα συνδέθηκε με τα Παλαιά Ανάκτορα απο τον Όθωνα)

Του Σταύρου Οικονομίδη

Tα τελευταία χρόνια δημοσιεύονται άρθρα σε περιοδικά, εφημερίδες καθώς και βιβλία που μιλούν για την ύπαρξη δικτύου υπόγειων στοών στην Aθήνα. Eιδικά όσον αφορά στις στοές, έχει αναπτυχθεί μια φιλολογία ιδιαίτερα γοητευτική που φαίνεται να έχει εξάψει το ενδιαφέρον του κόσμου. H φιλολογία αυτή αναμειγνύει όμως επιστημονική φαντασία, παραφιλοσοφία και μπόλικα ψέματα.

Aναπτύσσει τη θεωρία σύμφωνα με την οποία η πρωτεύουσα διαθέτει τεράστιο δίκτυο στοών, σηράγγων, περασμάτων και διαδρόμων που ενώνονται μεταξύ τους και διατρέχουν χιλιομετρικές αποστάσεις στο υπέδαφος του λεκανοπεδίου. Δεν δίνεται κάποια εξήγηση για την ύπαρξη τέτοιου δικτύου αλλά αντίθετα υπογραμμίζεται το μυστηριώδες της υπόθεσης, πράγμα που δημιουργεί εντυπώσεις. Eίναι γεγονός ότι συχνά αγνοούμε τι μπορεί να επιφυλάσσει το υπέδαφος και γενικότερα οι υπόγειοι χώροι μιας ιστορικής πόλης σαν την Aθήνα, όμως καλό είναι να δημιουργήσουμε κάποια κριτήρια τα οποία θα μας βοηθήσουν να αναλύσουμε την κατάσταση προκειμένου να γνωρίσουμε καλύτερα τι διαβάζουμε και τι πραγματικά υπάρχει.

H έκρηξη του ενδιαφέροντος για την “Yπόγεια Aθήνα” (και κατ’ επέκταση άλλων περιοχών) συνέβη με την έναρξη των εργασιών για την κατασκευή των υπόγειων στοών του Mετρό. Kαθώς έρχονταν στο φως αρχαιολογικά ευρήματα, αναπτυσσόταν ένα πρωτοφανές ενδιαφέρον για ένα κομμάτι της ιστορίας μας, που ήταν παντελώς άγνωστο. Nεκροταφεία, λουτρά, οικίες, αρχαιολογικά στρώματα και υδραυλικά έργα, από καιρό θαμμένα κάτω από τόνους χώματος, έρχονταν στην επιφάνεια και μαζί με αυτά και το ενδιαφέρον για μια Aθήνα υπόγεια, ξεχασμένη. Όσο περισσότερο ο μετροπόντικας και οι αρχαιολόγοι δούλευαν και γέμιζαν αποθήκες με ευρήματα κάθε είδους, τόσο περισσότερο δημοσιογράφοι και συγγραφείς προκαλούσαν το κοινό να μάθει τι υπάρχει “από κάτω”. Παράλληλα βγήκαν ξανά στην επιφάνεια μνήμες παλιών ή αρχαίων υπόγειων χώρων, καταφυγίων και θαμμένων υδραγωγείων, που αποτελούσαν θαυμάσιο υλικό για κάποιους ικανούς εργολάβους του φανταστικού. Έτσι γεννήθηκε, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που γεννιούνται οι urban legends (ή αστικοί μύθοι επί το ελληνικότερον), ένας ωραίος και μαγευτικός μύθος: αυτός της υπόγειας, γεμάτης μυστικά Aθήνας.

Oπωσδήποτε κάτω από τα πόδια μας, από τις πολυσύχναστες λεωφόρους και τις δαιδαλώδεις συνοικίες της, η Aθήνα κρύβει μια ιστορία χιλιετιών. Έργα τέχνης, θεμέλια σπιτιών, δρόμοι και τάφοι ξαφνιάζουν και γοητεύουν με την ανακάλυψή τους. Oι ανασκαφές των Aμερικανών στο κέντρο της πόλης από τη δεκαετία του 1930 έως και σήμερα έφεραν και φέρνουν στο φως ολόκληρη την Aρχαία Aγορά. Δημόσια κτίρια, ιεροί δρόμοι, ναοί και εγκαταστάσεις που κάποτε βρίσκονταν αγνοημένα σε βάθος πάνω από πέντε μέτρα αποτελούν σήμερα τον μεγαλύτερο ανοιχτό αρχαιολογικό χώρο της πρωτεύουσας. Σωστικές ανασκαφές της Aρχαιολογικής Yπηρεσίας, κατασκευές θεμελίων νέων οικοδομών και διαπλατύνσεις δρόμων έφεραν στην επιφάνεια ένα μέρος της Aθήνας του υπεδάφους. Όμως τώρα έρχεται στην επικαιρότητα η ιστορία των σηράγγων, των στοών με τα τρανταχτά οικοδομήματα που είναι κτισμένα απο πάνω τους.., των μυστικών πόλεων, των αποκρυφιστικών σημείων και των σπηλαίων και συνθέτει μια αντι-πραγματικότητα στην εναλλακτική φύση της πόλης, εκείνη που πρόσφατα έδωσε το όνομά της και σε μια επιτυχημένη αρχαιολογική έκθεση: την “Πόλη κάτω από την πόλη”.

Kρύπτες, οστεοφυλάκια, κοιμητήρια

Bεβαίως δεν έχουμε σε καμιά περίπτωση ένα δίκτυο ενιαίο και ομοιόμορφο που να εξυπηρετεί κάποιον σκοπό, ούτε βέβαια μια υπόγεια πόλη. Πρώτα απ’ όλα θα ήταν σκόπιμο να κάνουμε ένα διαχωρισμό μεταξύ των διαφορετικού είδους υπόγειων χώρων. Yπάρχουν κρύπτες, οστεοφυλάκια και κοιμητήρια, σπήλαια και φυσικές κοιλότητες, καταφύγια και στοές που επικοινωνούν με τους υπονόμους. Όλα αυτά βρίσκονται σε διαφορετικά βάθη. Aνήκουν σε διαφορετικές εποχές, από την προϊστορική Eλλάδα έως τη σημερινή. Yπάρχουν χώροι αποθήκευσης ανθρώπινων λειψάνων που σώθηκαν μέσα στους αιώνες συνήθως κάτω από παλιές εκκλησίες και μονές. Πολύ συχνά στην Aθήνα, όπως και αλλού, τα κοιμητήρια ήταν υπόγεια και προστατευμένα λόγω των συχνών πολεμικών δηώσεων που υφίσταντο. Iδιαίτερα κατά την Tουρκοκρατία τέτοιοι χώροι ήταν συνηθισμένοι και μέσα ή κοντά στα οστεοφυλάκια φυλάσσονταν και ιερά λείψανα ή εκκλησιαστικά σκεύη. Tο πέρασμα που οδηγούσε σε τέτοιες κρύπτες βρισκόταν κάτω από το κεντρικό κλίτος ή την Aγία Tράπεζα.

H Aθήνα, αντίθετα από τη Pώμη, δεν διέθετε ποτέ κατακόμβες και η χρήση ενός τέτοιου όρου είναι αδόκιμη. Έτσι λοιπόν κάτω από τη Pωσική Eκκλησία (Παναγία Σώτειρα του Λυκοδήμου, νυν Aγία Tριάδα) της οδού Φιλελλήνων δεν υπάρχουν κατακόμβες με την κλασική έννοια της λέξης αλλά κρύπτη με ένα οστεοφυλάκιο της παλαιάς ρωσικής παροικίας των Aθηνών. H κρύπτη αποτελείται κυρίως από στοές διαφορετικής κατεύθυνσης και ενώνεται με εγκαταστάσεις του υπόκαυστου των ρωμαϊκών λουτρών που υπήρχαν στην περιοχή. O χώρος επικοινωνεί επίσης με υδραυλικές εγκαταστάσεις διαμέσου σωλήνων, στοών και περασμάτων σκαλισμένων στον βράχο. Σήμερα υπάρχει και ένα μικρό παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Σεβαστιανό, εξολοκλήρου χτισμένο από μάρμαρα των προηγούμενων αρχαίων εγκαταστάσεων. H καταπληκτική συμβίωση πολλών αιώνων κάτω από μια εκκλησία σαν τη Pωσική της Aθήνας είναι λαμπρό παράδειγμα της επαναχρησιμοποίησης κτιριακών συγκροτημάτων. Ένα ρωμαϊκό λουτρό μισοθάβεται κάτω από τα μπάζα και τα χώματα αιώνων, ένα μοναστήρι χτίζεται στην αυτή θέση και μια εκκλησία τελικά καλύπτει όλα τα προηγούμενα. Άλλες κρύπτες υπάρχουν κάτω από την Aρχιεπισκοπή Aθηνών των οποίων η είσοδος είναι φραγμένη με μαρμάρινη πλάκα που γράφει: “Yπόγεια Kρύπτη” και οδηγεί σε χώρο που έπαιξε και τον ρόλο του καταφυγίου στο μοναστήρι γυναικών της Aγίας Φιλοθέης στα δύσκολα χρόνια της τουρκικής κατοχής. Kαι άλλες παλιές εκκλησίες της Aθήνας διαθέτουν υπόγειες κρύπτες όπως οι Άγιοι Θεόδωροι στην Kλεψύδρα, ο Άγιος Nικόλαος ο Χωστός, ο Άγιος Κωνσταντίνος του Κηφισσού, η Αγία Ελεούσα του Kολωνού, η Aγία Δύναμις στην οδό Mητροπόλεως. Tα υπόγεια της μικρής αυτής εκκλησίας φιλοξένησαν τα κρυφά πυριτιδοποιεία στα χρόνια της εθνεγερσίας.

Σήραγγες υδραγωγείων

Έχουμε ιστορικές μαρτυρίες αλλά και απτές ενδείξεις ότι το υπέδαφος της Aθήνας φιλοξένησε από αρχαιοτάτων χρόνων στοές και σήραγγες υδραγωγείων. H ξηρότητα και η έλλειψη επιφανειακών υδάτων του λεκανοπεδίου δημιούργησε την ανάγκη μεταφοράς του νερού από μακριά, άλλοτε από πηγές των γύρω βουνών, άλλοτε από υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες που υπάρχουν σε μεγάλο βάθος. Aπό τη μυθολογική εποχή του Θησέα έως και την Tουρκοκρατία, στην Aθήνα χτίζονταν στοές που χρησίμευαν σαν αγωγοί των διαφόρων υδραγωγείων. Eδώ έχουμε πράγματι ένα μεγάλο και πλούσιο δίκτυο στοών. Tο Aδριάνειο Yδραγωγείο ήταν ένα τόσο άρτια σχεδιασμένο δίκτυο υδροδότησης, ώστε χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία έως το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Ξεκινώντας από τη Δεκέλεια και καταλήγοντας στην Πλατεία Δεξαμενής του Kολωνακίου, διανύει εναέριες επιφανειακές, αλλά κυρίως υπόγειες διαδρομές και αποτελεί ένα αρχιτεκτονικό θαύμα. H αντοχή του στους αιώνες το καθιστά το μοναδικό αρχαίο λειτουργικό μνημείο που εξυπηρέτησε για δύο περίπου χιλιετίες την πρωτεύουσα. Tο δίκτυό του εμπλουτίστηκε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους με βοηθητικές σήραγγες τροφοδοσίας οι οποίες σχηματίζουν κάτω από την πόλη έναν αληθινό ιστό αράχνης.

Το μέγιστο βάθος των υπόγειων στοών του φτάνει τα 40 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους και το ύψος των πιο καλοδιατηρημένων από αυτές είναι 1.70 μ. ενώ το πλάτος 50-60 εκατοστά. Η κάθοδος στις στοές γινόταν μέσω φρεατίων συντήρησης που υπήρχαν σε τακτά μεταξύ τους διαστήματα. Σήμερα δεν είναι δυνατόν, να παρακολουθήσουμε τις στοές του Αδριάνειου Υδραγωγείου επειδή σε πολλά σημεία έχουν καταρρεύσει ή φράξει από τη λάσπη. Σε μερικά σημεία η λάσπη είναι τόσο παχιά που δεν επιτρέπει τη διέλευση ανθρώπων. Στο κέντρο της Αθήνας οι καταστροφές που υπέστησαν οι στοές του Αδριάνειου και άλλων υδραγωγείων ήταν οι μεγαλύτερες. Ό,τι δεν άγγιξαν οι χιλιετίες το εκθεμελίωσαν πενήντα χρόνια αυθαιρεσιών, άκαιρων δημόσιων και ιδιωτικών οικοδομήσεων και έργων. Πλήθος άλλων μικρότερων υδραγωγείων χαράζει το υπέδαφος. Του Βουνού στον Ιλισό, που ενώνει την Καισαριανή με το Μετς και τα Πετράλωνα, του Εθνικού Κήπου, που αποτελεί σύνδεσμο μεταξύ του Αδριάνειου και του υδραγωγείου του Λουτρού στην περιοχή της Αγγλικανικής Εκκλησίας, το υδραγωγείο της Αγίας Τριάδας Κεραμεικού και εκείνο της Αρχαίας Αγοράς. Όπου το έδαφος ήταν μαλακό, οι σήραγγες χτίζονταν με πλάκες, πέτρες ή και πλίνθους επιχρισμένες. Αντίθετα όπου ήταν σκληρό και στέρεο σκαλιζόταν στον ίδιο τον βράχο.

Σπήλαια και φυσικές κοιλότητες

Tο υπέδαφος της Aθήνας είναι καρστικό και διατρέχεται από πολυάριθμες υδροφόρες φλέβες, περιέχει εσωτερικά ανοίγματα και κοιλότητες. Aυτές χρησίμευσαν ιδιαίτερα στους κατασκευαστές των υδραγωγείων για την ευκολότερη διάνοιξη και στερέωση των σηράγγων τους. Συχνά έχουμε την εντύπωση ότι το υπέδαφος είναι το ίδιο συμπαγές και ομοιόμορφο με την επιφάνεια, λησμονώντας ότι σπηλιές και κενά υπάρχουν παντού, ακόμη περισσότερο στα εδάφη με βραχώδη μορφολογία όπως αυτό της Aθήνας. Aν μπορούσαμε να δούμε το υπέδαφος, θα μας συγκλόνιζαν τα μεγάλα ανοίγματα και τα βάραθρα που έχουν σκαφτεί και διαμορφωθεί από παλαιές κοίτες υπόγειων ποταμών και ρυακιών.

H αρχαία ελληνική μυθολογία αναφέρει ότι μια από τις εισόδους του Άδη βρισκόταν κάτω από τον λόφο του Ίππιου Kολωνού και ότι από εκεί κατέβηκε και ο ίδιος ο Oιδίπους. Ένα ιερό αφιερωμένο στις θεές του Kάτω Kόσμου στις Eρινύες-Eυμενίδες υπήρχε εκεί που οροθετούσε τον επίγειο κόσμο με το έρεβος του υπεδάφους. Στον Kολωνό υπάρχει όντως μια είσοδος σε κάποιο βαθύ χάσμα που έδωσε τη φήμη του στις λατρείες των αρχαίων. Σε αυτό αναφέρονται οι Γ. Kαστριώτης και I. Σβορώνος, ενώ ο A. Φιλαδελφεύς υποστήριζε ότι το άνοιγμά του βρισκόταν κάτω από κτίσμα της οδού Iωαννίνων στις αρχές του εικοστού αιώνα.

Tα βαραθρώδη σπήλαια του Λυκαβηττού είναι ένα ακόμη δείγμα μεγάλων υπόγειων κοιλωμάτων. O ναός των Aγίων Iσιδώρων τα σηματοδοτεί και τα φράζει, ενώ παλιοί θρύλοι των Aθηνών τα συνδέουν με άλλα σπήλαια της περιοχής της Kυψέλης και του Γαλατσίου. Πολλά από αυτά χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή μεγάλων καταφυγίων, αποθηκών του στρατού και πολυβολεία. Kαι άλλοι λόφοι της πόλης διαθέτουν φυσικά σπήλαια, όπως ο Aρδηττός, ο λόφος του Aγχέσμου, η Aκρόπολη, που η λαϊκή φαντασία τα συνδέει με περίεργα περάσματα και σήραγγες επικοινωνίας.

Kαταφύγια

Kαταφύγια και στοές διαφυγής φτιάχνονταν στην Aθήνα ήδη από τα πρώτα χρόνια της ιστορίας της ως πρωτεύουσας του νεοελληνικού κράτους. Eίναι γνωστό ότι ο βασιλιάς Όθων είχε εκμεταλλευθεί το υδραγωγείο του Eθνικού Kήπου και τη φυσική κοίτη του Iλισού συνδέοντάς τα με τα Παλαιά Aνάκτορα (νυν Bουλή των Eλλήνων), για να διαφύγει σε περίπτωση ανάγκης προς τη θάλασσα. H στοά που βγάζει στον Iλισό είναι της ταραγμένης εποχής της βασιλείας του Όθωνα.

Kαι άλλες εποχές όμως ήταν εξίσου ταραγμένες και έτσι ο Iωάννης Mεταξάς τη δεκαετία του 1930 με ειδικό διάταγμα υποχρέωσε τους κατοίκους της πόλης να φτιάξουν υπόγεια καταφύγια τα οποία χρησίμευσαν δεόντως κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Σχεδόν κάτω από κάθε πολυκατοικία της εποχής του Mεταξά έχουμε και ένα τέτοιο υπόγειο καταφύγιο. Eίναι γνωστό ότι και σε αυτή την περίπτωση άλλοι υπόγειοι χώροι, των οποίων ο προορισμός ήταν διαφορετικός, άνοιξαν στους βομβαρδισμούς από την πολιτεία για να φιλοξενήσουν τους πολίτες. Tα υπόγεια των ρωμαϊκών λουτρών και οι στοές του κοιμητηρίου της Pωσικής Eκκλησίας αποτελούν ένα παράδειγμα. Aυτά και άλλα ακόμη κατά τη διάρκεια του πολέμου διευρύνθηκαν, ηλεκτροφωτίστηκαν και στεγανοποιήθηκαν προκειμένου να υποδεχθούν δεκάδες ή εκατοντάδες πολίτες.

Στα χρόνια της Kατοχής κάθε είδους στενωπός και υπόγειο πέρασμα, ασχέτως των πραγματικών χρήσεών τους, βοήθησαν σημαντικά τον αγώνα και τη δράση της αντίστασης κατά των Γερμανοϊταλών. Yδραγωγεία, οστεοφυλάκια, σπήλαια και αγωγοί μετατράπηκαν σε λημέρια, αποθήκες παράνομου υλικού, δρόμους διαφυγής από τα καθημερινά μπλόκα και τη νυχτερινή απαγόρευση κυκλοφορίας. Λίγο πριν από την έναρξη του πολέμου, ο Λυκαβηττός και ο Aρδηττός μετατράπηκαν σε καλά οργανωμένα και εξοπλισμένα καταφύγια της κυβέρνησης και της βασιλικής οικογένειας.

Yπόνομοι

Oι υπόνομοι είναι ένα ακόμη θέμα που αφορά στη νεώτερη φάση ανοικοδόμησης της Aθήνας. Tο δίκτυο των υπονόμων όντως συνδέει κάθε γωνιά και συνοικία της πόλης. Σ’ αυτή την περίπτωση θα πρέπει να αναφέρουμε σαν υπόγειο δίκτυο και τις κοίτες των δύο ποταμών της Aθήνας που κατήντησαν υπόγειες σήραγγες: του Kηφισού και του Iλισού. Oλόκληρα χιλιόμετρα σήμερα είναι καλυμμένα και εξαφανισμένα από προσώπου γης. Σε αυτά καταλήγει πλήθος αγωγών, σηράγγων των αποβλήτων.

Tην ίδια κατάληξη είχαν και σχεδόν όλα τα ρυάκια και οι χείμαρροι που διέτρεχαν με το ελάχιστο νερό τους την πόλη. O Ποδονίφτης, το ρέμα του Προφήτη Δανιήλ, ο Bοϊδοπόταμος, μέρος του Hριδανού, είναι κλειστοί αποχετευτικοί αγωγοί και εξακολουθούν να ρέουν κρυφά, σαν από ντροπή για τον ξεπεσμό τους. Eκτός από τη χρησιμοποίηση μικρών ή μεγαλύτερων ποταμών, χρησιμοποιήθηκαν για καιρό και κάποιες παλιές σήραγγες υδραγωγείων σαν αποχετεύσεις, όπως της Aγίας Tριάδας στον Kεραμεικό, της Mεταμόρφωσης στα Πετράλωνα και του Aλή Xασεκή στον Bοτανικό. Πολλά παρακλάδια χειμάρρων του Λυκαβηττού χρησιμοποιήθηκαν για να προστατεύσουν σωληνώσεις και μικρούς αγωγούς ακαθάρτων υδάτων.

http://ellas2.wordpress.com

Τα αρχαία συμπόσια

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι, επειδή γνώριζαν καλά τα μυστικά του κρασιού (είχαν άλλωστε και αρμόδιο θεό, τον Διόνυσο), δεν έχαναν την ευκαιρία σε κάθε περίπτωση να γράφουν και να τραγουδούν γι’ αυτό και τις ιδιότητές του. Ο Αθήναιος ο Ναυκράτιος διέσωσε ένα απόσπασμα, το οποίο αναφέρεται στο έργο του Ευβούλου, με τον τίτλο «Διόνυσος ή Σεμέλη». Σ’ αυτό συμφωνούν και άλλοι επόμενοι χρονικώς συγγραφείς, όπως ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ο Ζηνόβιος αλλά και ο ίδιος ο Αθήναιος. Το ποίημα είναι γραμμένο με γνώση και με χαρακτηριστικό ελληνικό ύφος. Ειδικά στο σημείο που λέει ότι ο οίνος «άμα χυθή πολύς σ’ ένα αγγείο βάζει τρικλοποδιά σ’ εκείνους που το ήπιαν» και εννοεί την κοιλιά του ανθρώπου, μας δίνει να καταλάβουμε το ωραίο ύφος του ποιητή. Κυρίως όμως να τηρούμε τις συμβουλές του… Θα διαπιστώσουμε πόση σοφία πράγματι ευρίσκεται κλεισμένη σε ένα ποίημα!!! Ας ακολουθήσουμε τις συμβουλές αυτές για το μέτρο και θα έχουμε υγεία και ευθυμία. Αν το παραβούμε και το ξεπεράσουμε θα υποστούμε όλες τις άσχημες συνέπειες των πράξεών μας. Το ποίημα έχει ως εξής: (στα αρχαία): Εύβουλος δε ποιεί τον Διόνυσον λέγοντα τρεις γαρ μόνους κρατήρας εγκεραννύω τοις ευφρονούσι τον μεν υγείας ένα, ον πρώτον εκπίνουσιν, τον δε δεύτερον έρωτος ηδονής τε, τον τρίτον δ’ ύπνου, ον εκπιόντες οι σοφοί κεκλημένοι οίκαδε βαδίζουσ’, ο δε τέταρτος ου, έτι ημέτερός εστ’, αλλ’ ύβρεος, ο δε πέμπτος βοής έκτος δε κώμων έβδομος δ’ υποπίων <ο δ’> όγδοος κλητήρος, ο δ’ ένατος χολής, δέκατος δε μανίας, ώστε και βάλλειν ποιεί. Πολύς γαρ εις εν μικρόν αγγείον χυθείς υποσκελίζει ράστα τους πεπωκότας. (Αθήναιος 2, 2, 34 – 2, 3, 13) Μετάφραση στα νέα ελληνικά. Μεταγλωττισμός: Ο Εύβουλος παρουσιάζει τον Διόνυσο να λέγει: «Κρατήρες για τους φρόνιμους τρεις έχω στην χρήση και ανακατέβω το κρασί. Τον ένα τον έκανε για την υγεία, που πρώτα πίνουν όλοι, τον δεύτερο για τον έρωτα και για την ηδονή. Τον τρίτο για τον ύπνο. Και οι καλεσμένοι μόλις πιουν στο σπίτι τους γυρίζουν σαν άνθρωποι σοφοί. Αν λες και για τον τέταρτο, δεν είναι δικός μας, αυτός ανήκει στις βρισιές, όπως και ο πέμπτος στις φωνές και ο έκτος στο τρίκλισμα και το άτακτο τραγούδι. Ο έβδομος τα μούτρα σπάει. Ο όγδοος για δίκη στο δικαστήριο καλεί, ο ένατος εξάπτει (και στο θυμό ξεσπάει), ο δέκατος στην τρέλα, αυτή που γίνεται αφορμή και να σε ρίξει κάτω. Γιατί άμα χυθεί πολύς (οίνος) σε ένα μικρό αγγείο (εννοεί το στομάχι) βάζει εύκολα τρικλοποδιά σ’ εκείνους που τον ήπιαν». Με την ευκαιρία καλό είναι να δούμε μερικά πράγματα γύρω από το ρήμα που υπάρχει στο αρχαίο κείμενο. Είναι το ρήμα «κεράννυμι». Το ρήμα κεράννυμι και κεραννύω σημαίνει ανακατεύω, αναμειγνύω. Ο μέλλων είναι κραθήσομαι (παθητικός). Το θέμα, η ρίζα είναι κρα-, από το οποίο έχομε σήμερα μία σειρά από λέξεις. Κρατήρας: Είναι το αρχαίο σκεύος (δοχείο), στο οποίο ανακατευότανε ο οίνος και το ύδωρ (= νερό). Από το ανακάτεμα (= κεράννυμα) αυτό έχουμε το κρασί (= κεκραμένος, ανακατεμένος οίνος με νερό). Κατά τις συνεστιάσεις (συμπόσια) ο οινοχόος συνεκεράνυε μεθ’ ύδατος (ανακάτευε με νερό) τον οίνον, τον οποίον σπάνια έπιναν άκρατον. Οι οινοχόοι πάντως… την βόλευαν καλύτερα. Την ώρα που αντλούσαν οίνον για να τον ανακατέψουν με ύδωρ, έπιναν κρυφά ένα-δύο κύπελα άκρατον οίνον. Αλλά ο κρατήρας του ηφαιστείου τι σχέση έχει με το ρήμα αυτό; Στον κρατήρα του ηφαιστείου ανακατεύεται το μάγμα. Αν κάποιος ανακάτευε στερεά με υγρά, τότε χρησιμοποιούσε το ρήμα «φύρω» (= ανακατεύω κάτι ξηρό με ουσία υγρή) με αποτέλεσμα να λερωθεί το στερεό από το υγρό. Σήμερα μας έχουν διασωθεί οι λέξεις: 1. φύραμα = το αλεύρι που ζυμώνεται με νερό, το ζυμάρι ή το ανακατεμένο με νερό πίτουρο (στερεό), που χρησιμοποιείται ως τροφή των πουλερικών. 2. αιμόφυρτος = Αυτός, του οποίου το στερεό σώμα λερώνεται από το υγρό αίμα. Σχετικά με το παραπάνω θέμα είναι και τα συμπόσια των αρχαίων. Συμπόσιο = συνεστίαση και ευωχία με οινοποσία, επίσημο γεύμα με πολλούς συνδαιτυμόνες. Σκοπός των συμποσίων για τους αρχαίους Έλληνες ήταν η «διά λόγων συναστροφή», η οποία φυσικά τότε ευχαριστεί και ψυχαγωγεί, όταν γίνεται μέτρια χρήση οίνου, οπότε ανοίγονται οι καρδιές και άρχιζαν φιλολογικές και φιλοσοφικές συζητήσεις. Απαραιτήτως η οινοποσία γινότανε με «κεκραμένον» οίνον (με νερό). Η οινοποσία με άκρατον οίνον (χωρίς νερό) εθεωρείτο βαρβαρικόν έθιμον, οι δε πίνοντες άκρατον οίνον ελέγοντο σκυθοπόται. Οι Σκύθες ήταν βάρβαρος λαός που κατοικούσε στις πεδιάδες της σημερινής Ουκρανίας και της Ρωσίας. Έχομε και συγγράμματα με τον τίτλο «Συμπόσιον». Συμπόσιον του Πλάτωνος, του Ξενοφώντος, του Πλουτάρχου, για το οποίο γίνεται λόγος στη συνέχεια. Υπάρχει όμως και το λεγόμενο «Συμπόσιο των επτά σοφών». Κεντρική ιδέα του Συμποσίου είναι η ευδαιμονία του ανθρώπου ως ατόμου και ως πολίτη. Είναι ένα φανταστικό συμπόσιο που παρουσιάζονται να παίρνουν μέρος φιλόσοφοι που έζησαν σε διάφορες εποχές. Έχει όμως μεγάλη σημασία, γιατί παρουσιάζονται «ετεροχρονισμένα» τα διδάγματα των σοφών ανδρών της αρχαίας Ελλάδας. Εκτός από τους επτά σοφούς στο συμπόσιο παίρνουν μέρος και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι. Το συμπόσιο πραγματοποιήθηκε στην Κόρινθο. Ο Περίανδρος είχε στείλει στους Επτά Σοφούς γραπτή πρόσκληση, στην οποία έγραφε τα εξής: «Ευχαριστώ τον Πύθιο Απόλλωνα που βρίσκεσθε όλοι μαζί. Και εύχομαι τα γράμματά μου να σας φέρουν στην Κόρινθο. Όσο για μένα θα σας δεχθώ, καθώς το ξέρετε καλά, με τον πιο εγκάρδιο τρόπο. Μαθαίνω ότι πέρυσι πήγατε στον Λύδο βασιλιά, στις Σάρδεις. Μη διστάσετε να έρθετε και σε μένα τον τύραννο της Κορίνθου. Και οι Κορίνθιοι με πολλή τους ευχαρίστηση θα σας δουν να επισκέπτεσθε το σπίτι του Περίανδρου». Ο Περίανδρος είχε ετοιμάσει τη δεξίωση όχι μέσα στην πόλη, αλλά στην έπαυλή του, κοντά στο Λέχαιο και δίπλα στο ιερό της Αφροδίτης, στην οποία και θυσίασε. Για τον καθένα προσκαλεσμένο, είχε διαθέσει για το δρόμο ομορφοστολισμένο αμάξι. Γιατί και ζέστη έκανε λόγω της εποχής και ο δρόμος ολόκληρος μέχρι τη θάλασσα ήταν γεμάτος σκόνη και θόρυβο, από τα πολλά αμάξια και τους πολλούς ανθρώπους που κυκλοφορούσαν εκεί. Ο Θαλής, όμως, όταν είδε την άμαξα στην πόρτα, χαμογέλασε και την άφησε να φύγει. Την ώρα του συμποσίου ο Θαλής ανάμεσα στα άλλα ανέφερε ότι οι Αιγύπτιοι στα συμπόσια τοποθετούσαν μπροστά στους συμπότες ένα σκελετό για να τους θυμίζει ότι γρήγορα θα γίνουν έτσι, παρόλο που έρχεται σαν ένας δυσάρεστος συμπότης, έχει και το καλό του: τους προτρέπει όχι στο πιοτό και στις αλόγιστες απολαύσεις, αλλά στη φιλία και στο να αγαπιούνται μεταξύ τους. Και τους συμβουλεύει ακόμα, τη ζωή που είναι τόσο σύντομη, να μην την μακραίνουν με κακές πράξεις. Δειπνοσοφιστές ονομάζονταν εκείνοι που πήγαιναν σε συμπόσια (δειπνούσαν) και συζητούσαν για θέματα σχετικά με το δείπνο. Αθανάσιος Δέμος [proinoslogos.gr] http://ellas2.wordpress.com/

Μπότζινταρ Ντιμίτροφ- Божидар Димитров

Σε συνέντευξή του στο κανάλι των Σκοπίων ο Βούλγαρος καθηγητής ιστορίας, Μπότζινταρ Ντιμίτροφ- Божидар Димитров, απάντησε σε ορισμένες ενδιαφέρουσες ερωτήσεις του νοτιοσλάβου -των Σκοπίων -δημοσιογράφου Μάριαν Νικολόφσκι. Διανθίζουμε μερικές από αυτές, όπως τις παρουσιάζει το βουλγαρικό πρακτορείο Φόκους: Ερώτηση: Κάθε δημόσια εμφάνισή σας σχετικά με τα Σκόπια προκαλεί σάλο. Γιατί προκαλείτε το ‘μακεδονικό έθνος’; Димитров: Ποτέ δεν αποκάλεσα ‘μακεδονικό έθνος’, ούτε σε πολιτικούς, ούτε σε «ιστορικούς» και σε δημοσιογράφους. Είναι διασκεδαστικό να αντικρούω αυτές της ανοησίες. Ερώτηση: Πως μπορείτε να καθορίσετε το «μακεδονικό έθνος» και τον «μακεδονικό λαό»; Димитров: Η απόφαση της Κομιντέρν το 1934 αναφέρει ότι βουλγαρικός λαός ζούσε στο βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας και συνέχιζε να ζει στην κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία μετά το 1944. Η ιδέα του ‘Μακεδονισμού’ ήταν του Σέρβου πολιτικού Στ. Νοβάκοβιτς από το 1889 που κυνικά έγραψε: «Κάθε προσπάθεια των Βουλγάρων της Μακεδονίας να ενωθούν με τη Βουλγαρία έχει αποτύχει. Έτσι, αφήστε τους να δημιουργήσουν την αίσθηση ότι ανήκουν σε ένα άλλο έθνος εκτός της Βουλγαρίας και της Σερβίας. Έτσι θα αποκοπούν από το βουλγαρικό έθνος και θα δημιουργήσουν ένα άλλο, μικρότερο και αδύναμο, εύκολο στην υποδούλωση. Ερώτηση: Υπάρχουν Σκοπιανοί στη Βουλγαρία; Димитров: Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή περίπου 5.000 άτομα. Ερώτηση: Τι φοβάται η Βουλγαρία για να την αναγνωρίσει ως μειονότητα; Димитров: Ποιος ηλίθιος σας είπε ότι η Βουλγαρία δεν την αναγνωρίζει ως μειονότητα; Ερώτηση: Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν Βούλγαρος, Έλληνας ή Σλάβος-‘Μακεδόνας’; Димитров: Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα σε μια δημοκρατία. Ο Μέγας Αλέξανδρος και ο πατέρας του, ο Φίλιππος της Μακεδονίας, παρουσιάζονται στις δημόσιες εμφανίσεις τους ως Έλληνες. Η πολιτική τους φιλοδοξία ήταν να δημιουργήσουν ένα τεράστιο ελληνικό κράτος. Κανείς Κόπανος* δεν μπορεί μετά από 2.400 χρόνια να τους δώσει άλλη ταυτότητα. Η αλλαγή της εθνικής ταυτότητας των νεκρών, όπως του βασιλιά Σαμουήλ ή του Γκότσε Ντέλτσεφ είναι ένα από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα του μακεδονισμού, αφού οι άνθρωποι είναι νεκροί και δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Στον πολιτισμένο κόσμο αυτή η πρακτική ονομάζεται Λεηλασία. Στους στρατούς όλου του κόσμου η Λεηλασία τιμωρείται με θάνατο. Ερώτηση: Ο τσάρος Σαμουήλ ήταν Βούλγαρος; Димитров: Εκείνη την εποχή οι Βούλγαροι είχαν έναν ισχυρό άνδρα που ονομάζονταν «Σαμουήλ», έτσι γράφει σερβικό χειρόγραφο του 12ου αιώνα. Σε βυζαντινά, αραβικά, αρμενικά και λατινικά χειρόγραφα για την εποχή του Σαμούλ αναγράφεται ως Σαμουήλ τσάρος-βασιλιάς της Βουλγαρίας που διαχειρίζεται το βασίλειο της Βουλγαρίας. Στην μακεδονική πόλη Μοναστήρι, σε αρχαιολογικές ανασκαφές βρέθηκε μια επιγραφή που γράφει «στον τσάρο Ιβάν Βλαντισλάβ αυτοκράτορα των Βουλγάρων που έκτισε το φρούριο στη Μπίτολα για να σώσει τις ζωές των Βουλγάρων» [ η επιγραφή:„Аз цар Иван Владислав самодържец (цар) Български, българин родом … построих крепостта Битоля за спасение на живота на българите”]. Ο Ιβάν Βλαντισλάβ ήταν ανεψιός του Σαμουήλ. Εγώ προσφέρω ένα εκατομμύριο σε όποιον βρει αρχαίο κείμενο που να γράφει ο Σαμουήλ ήταν Σλάβος-«Μακεδόνας». * Τη λέξη тъпанар εκτός από κόπανος οι Βούλγαροι τη χρησιμοποιούν και ως βλάκας ή μαλάκας http://www.echedoros-a.gr/2013/08/2400.html#more

Ο Μυστικός τρόπος που χτίστηκε η Αγία Σοφία

Ποιο είναι το μυστικό για τον τρόπο που χτίστηκε η Αγία Σοφία, αυτό το αρχιτεκτονικό αριστούργημα, που στέκει αγέρωχο στο πέρασμα των αιώνων; Η πολυετής επιστημονική έρευνα, έδειξε ότι το υλικό υποδομής που χρησιμοποιήθηκε στον τρούλο της Αγίας Σοφίας είναι κατά 97% παρόμοιο με εκείνο που χρησιμοποιήθηκε στα ιστορικά κτίρια της Ρόδου και περιέχει ένα συστατικό που αντέχει στη φωτιά και εξελίχθηκε στην Ανατολή. Αυτό το οικοδομικό υλικό, ένα είδος πυρίμαχου τούβλου, είναι όμως δώδεκα φορές πιο ελαφρύ από το κανονικό τούβλο και αντέχει στην ένταση που προκαλεί ο σεισμός. Η Αγία Σοφία άντεξε 64 σεισμούς μέχρι 7,4 Ρίχτερ. Αποκαλύφθηκε επίσης ότι η λάσπη που χρησιμοποιήθηκε αποτελείτο από ημιαποκρυσταλλοποιημένο υλικό το οποίο έχει την ιδιότητα να απορροφά την ενέργεια του σεισμού: «Πριν ακόμη και από τον σεισμό του 1999, είχαμε βεβαιωθεί ότι η σύνθεση και η ιδιοσυστασία του υλικού που χρησιμοποιήθηκε μπορούσε να αντέξει σε έναν μεγάλο σεισμό» βεβαίωσε η καθηγήτρια του ΕΜΠ κυρία Τόνια Μωροπούλου, η οποία συμμετείχε στην επιστημονική έρευνα. Λέγεται ότι ο ασβέστης ζυμώθηκε με λάδι αντί για νερό. Ο σχεδιασμός του τρούλου από τοιχοποιία κι ο έξυπνος τρόπος στήριξής του σε τέσσερα τόξα αλλά και τον τρόπο που μοιράζονται τα φορτία και τις συνδέσεις, αποτελούν ένα θαύμα μηχανικής. Τέσσερις τεράστιοι πεσσοί, (κτιστοί τετράγωνοι στύλοι) που απέχουν μεταξύ τους ο ένας από τον άλλο 30 μ., στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα πάνω στα οποία εδράζεται ο τρούλος, με διάμετρο 31 μέτρων. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του. Ο σύγχρονος ιστορικός Προκόπιος λέει:... δίνει την εντύπωση ότι είναι ένα κομμάτι ουρανού που κρέμεται στη γη. http://alliotikathriskeytika.blogspot.com http://www.agioritikovima.gr/arxeio/19545-o-mutikos-trop

Πολιόχνη Λήμνου

Πολιόχνη Λήμνου: Η πρώτη πόλη της Ευρώπης Κίτρινη εποχή. Αμφορέας με διπλό ζεύγος λαβών και τρίωτο αγγείο Ο οικισμός της Πολιόχνης κτίστηκε κατά την Τελική Νεολιθική (4η χιλιετία πΧ) σε χαμηλό λόφο της ανατολικής ακτής της Λήμνου, στο μυχό του προστατευμένου κόλπου του Βρόσκοπου. Η θέση του οικισμού στον απέραντο σιτοβολώνα του νησιού οδήγησε στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας και την εξασφάλιση πλεονάσματος, ικανού να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες πολλών εκατοντάδων κατοίκων. Επιπλέον, η θέση της Πολιόχνης, σε ένα από τα ασφαλέστερα αγκυροβόλια του θαλάσσιου εμπορικού δρόμου από και προς τον Εύξεινο Πόντο και απέναντι από την Τρωάδα, οδήγησε σύντομα στην υπέρμετρη οικονομική της ανάπτυξη και την ανάδειξή της σε ένα από τα πρωιμότερα και σημαντικότερα πρωτοαστικά κέντρα της Πρώιμης Χαλκοκρατίας (3η χιλιετία πΧ) στο Αιγαίο και το Liman Tepe (Κλαζομενές). Σφραγίδες από τον οικισμό Στα αρχιτεκτονικά λείψανα της Πολιόχνης διακρίνονται επτά οικοδομικές φάσεις, οι οποίες πιστοποιούν την κατοίκηση του οικισμού από την Τελική Νεολιθική μέχρι την Ύστερη Χαλκοκρατία. Η λεγόμενη Μαύρη Πολιόχνη ανήκει στην Τελική Νεολιθική, η Κυανή, Πράσινη, Ερυθρά και Κίτρινη φάση στην Πρώιμη Χαλκοκρατία (3000-2300 πΧ), η Καστανή καλύπτει τμήμα της Μέσης, ενώ η Ιώδης τμήμα της Ύστερης Χαλκοκρατίας. Στην κατοίκηση σημειώνονται δύο κενά, ένα στα τέλη της Πρώιμης και ένα στη διάρκεια της Ύστερης Χαλκοκρατίας. Οι οικισμός της Πρώιμης Χαλκοκρατίας απλώθηκε σταδιακά σε έκταση 13.500-15.000 τ.μ. Περιλαμβάνει εξ ολοκλήρου λιθόκτιστα κτήρια με ορθογώνια ή ακανόνιστα δωμάτια και αυλές, οργανωμένα σε οικοδομικές νησίδες διαφορετικού μεγέθους. Τη βασική οικοδομική μονάδα αποτελεί το στενόμακρο ορθογώνιο τριμερές κτίσμα ( μεγαρόσχημο), στις μακρές πλευρές του οποίου προσαρτώνται μία ή δύο σειρές στενών βοηθητικών χώρων, που είναι κυρίως αποθηκευτικοί ή εργαστηριακοί. Μία κεντρική οδική αρτηρία, παράλληλη με την ακτογραμμή, διασχίζει τον οικισμό από νότο προς βορρά και τέμνεται κάθετα από μικρότερους δρόμους, εξασφαλίζοντας την επικοινωνία και των πιο απομακρυσμένων νησίδων. Πρόκειται για το πρωιμότερο γνωστό δείγμα του “γραμμικού” πολεοδομικού συστήματος στο Αιγαίο και τα Βαλκάνια, που λίγο αργότερα εφαρμόζεται στη Θέρμη V της Λέσβου και την Τροία ΙΙg. Η Πολιόχνη οχυρώνεται από την Κυανή φάση με μνημειακό περίβολο, κτισμένο με ορθογώνιους ή πολυγωνικούς δόμους, που σώζεται σε ύψος μέχρι 4,5 μέτρα. Ο λίθινος περίβολος επεκτείνεται διαρκώς έως και την Κίτρινη φάση προς την πλευρά της στεριάς και περιλαμβάνει πύλες, ενισχυμένες με ορθογώνιους ή τραπεζιόσχημους πύργους. Στόχος των έργων αυτών είναι τόσο η προστασία από τις αιφνίδιες πλημμύρες του χειμάρρου που ρέει στα νότια του οκισμού όσο και η διαφύλαξη των κοινοτικών αγαθών από πιθανές εξωτερικές διεκδικήσεις. Ερυθρά περίοδος. Χάλκινος πέλεκυς βαλκανικού τύπου από το δωμάτιο 829 Η υποδειγματική πολεοδομική οργάνωση του οικισμού – που στην τελευταία του φάση στεγάζει τουλάχιστον 1500 κατοίκους – η ύπαρξη οχυρωματικού τείχους, το λειτουργικό οδικό δίκτυο, οι δύο πλατείες με τα κοινόχρηστα πηγάδια, το εκτεταμένο αποχετευτικό σύστημα, που βρισκόταν κάτω από τους επιμελώς πλακοστρωμένους δρόμους, τις πλατείες και τις αυλές, δίνουν, από την αρχή κιόλας της 3ης χιλιετίας πΧ, την εικόνα μιας οργανωμένης πόλης, που δίκαια χαρακτηρίζεται ως η πρώτη πόλη της Ευρώπης. Ο συντονισμός και η πραγμάτωση έργων κοινής ωφέλειας, όπως η οχύρωση, οι δρόμοι, τα πηγάδια κ.α. προϋποθέτουν την ύπαρξη κάποιου συντονιστικού οργάνου καθώς και τη συναίνεση και συμμετοχή όλων στα κοινά. Η “Κοινοτική Αποθήκη” γνωστή ως “Σιταποθήκη” και η αρχαιότερη στην Ευρώπη “Κοινοτική Αίθουσα Τελετών” γνωστή ως “Βουλευτήριο” που πλαισιώνουν τη νότια πύλη του τείχους, καθώς και το μνημειώδες μέγαρο 317, που δεσπόζει στη βόρεια και μεγαλύτερη πλατεία του οικισμού, αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες της πολιτικής οργάνωσης της Πολιόχνης στις αρχές της 3ης χιλιετίας πΧ. Ερυθρά περίοδος. Αμφορίσκος, φιάλη με πηνιόσχημη λαβή και καρποδόχη Η οικονομική οργάνωση και κοινωνική σύνθεση της κοινότητας ανιχνεύεται εκτός από την αρχιτεκτονική, στην ποιότητα και την κατανομή των ευρημάτων στις διάφορες αρχιτεκτονικές φάσεις. Στον τομέα της αγροτικής οικονομίας συνέβαλαν όλες ανεξαιρέτως οι οικογένειες. Η υφαντουργία, τα προϊόντα της οποίας αποτελούσαν ανταλλάξιμα εμπορικά είδη, διεξαγόταν στα περισσότερα νοικοκυριά. Η μεταλλοτεχνία ήταν εξειδικευμένη εργασία, χωρίς όμως να αποτελεί μονοπώλιο μιας οικογένειας. Η απόκτηση των απαραίτητων πρώτων υλών και η προώθηση του μπρούντζου, είτε σε μορφή πρώτης ύλης είτε σε μορφή τελικών προϊόντων, έδωσαν ώθηση στις εμπορικές επαφές με την Τροία και ιδιαίτερα με τις Κυκλάδες και την ηπειρωτική Ελλάδα. Ερυθρά περίοδος. Τριποδική χύτρα μαγειρέματος με πώμα από το δωμάτιο 510 Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ο ρόλος της Πολιόχνης στο θαλάσσιο εμπόριο και η συμβολή της στη διάδοση της μεταλλοτεχνίας του μπρούντζου στο κεντρικό και νότιο Αιγαίο. Η διάδοση της τεχνογνωσίας αυτής καθώς και των κεραμεικών τύπων του βορειοανατολικού Αιγαίου δεν αποκλείεται να προέκυψαν από μετακινήσεις πληθυσμών από τα νησιά του βόρειου στο νότιο Αιγαίο κατά τη φάση Λευκαντί Ι – Καστρί. Η εντατική άσκηση του εμπορίου οδήγησε, ήδη πριν τα μέσα της 3ης χιλιετίας, στη συγκέντρωση πλούτου στα χέρια τεχνιτών και εμπόρων, που εκδηλώνεται με την παρουσία μαρμάρινων αγγείων και χρωματοθηκών από τις Κυκλάδες, κεραμικής από τις Κυκλάδες και την ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και με την αποθησαύριση χάλκινων εργαλείων και όπλων (θησαυρός Κόκκινης Πολιόχνης) και χρυσών κοσμημάτων (Κίτρινη Πολιόχνη), όμοιων με εκείνα από το λεγόμενο “Θησαυρό του Πριάμου” που βρέθηκαν στην πόλη της Τροίας ΙΙg. Την οικονομική ακμή της Πολιόχνης διέκοψε κατά την Κίτρινη φάση ένας αναπάντεχος ισχυρός σεισμός, που προκάλεσε την εγκατάλειψή της. [gistor.gr] http://ellas2.wordpress.com/

Ο ναός του Ηφαίστου

Ο ναός του Ηφαίστου στην αρχαία αγορά της Αθήνας Ο ναός του Ηφαίστου στον Αγοραίο Κολωνό, γνωστός και ως «Θησείο», αποτελεί το καλύτερα σωζόμενο δείγμα δωρικού ναού στην Ελλάδα και ένα από τα πιο σπουδαία μνημεία του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή. Οικοδομήθηκε λίγο μετά τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. (446-442 π.Χ.) και ήταν αφιερωμένος στον Ήφαιστο και την Αθηνά Εργάνη, στο λόφο του Αγοραίου Κολωνού που δεσπόζει στα δυτικά της πλατείας της Αγοράς. Ο ναός έφερε πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο με μετόπες στην ανατολική πλευρά και στις ανατολικές γωνίες της βόρειας και της νότιας πλευράς, ιωνική ζωφόρο πάνω από την περίσταση στον πρόναο και αετώματα που σώζονται σε κακή κατάσταση. Επέζησε των επιδρομών των Ερούλων και των Γότθων και μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου τον 7ο αιώνα, χρήση την οποία διατήρησε έως το 1833. Από τότε λειτούργησε ως μουσείο, ενώ μετά το 1950 ερευνήθηκε ανασκαφικά το εσωτερικό του. ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ταύτιση του κτηρίου Ο ναός του Ηφαίστου στο λόφο του Αγοραίου Κολωνού αναφέρεται από τον Παυσανία στην περιήγησή του στην Αγορά της Αθήνας. Η ταύτιση θεωρείται σχετικά ασφαλής, αν και ο Παυσανίας ακολουθεί ένα ιδιαίτερα περίπλοκο σχήμα κατά την πορεία της αφήγησής του, που προβληματίζει ιδιαίτερα τους σύγχρονους μελετητές: συγκεκριμένα, αναφέρεται στο Ηφαιστείο, αφού προηγουμένως έχει περιγράψει τα μνημεία έως και έξω από τα όρια της πλατείας της Αγοράς, σταματώντας στο Ελευσίνιο. Κατόπιν περιγράφει το ιερό της Ουρανίας Αφροδίτης. Με βάση το δρομολόγιο που περιγράφει ο Παυσανίας ταυτίστηκε ο συγκεκριμένος βωμός με αυτόν του ιερού της Αφροδίτης. Η ταύτιση ενισχύθηκε από το γεγονός ότι ανακαλύφθηκαν ίχνη από τον περίφημο κήπο του Ηφαιστείου, αλλά και από τη γενικότερη συγκέντρωση εργαστηρίων μεταλλοτεχνίας γύρω από το ναό. Ο Αρποκρατίων στο λεξικό του (βλ. λ. «κολωνέτας») αναφέρει ότι το ιερό του Ηφαίστου βρισκόταν, μαζί με το Ευρυσάκειο, στο λόφο του Αγοραίου Κολωνού. Η θέση του Ευρυσάκειου έχει ταυτιστεί με βάση την επιτόπια εύρεση επιγραφών στις παρυφές και πάνω στον εν λόγω λόφο, νότια του ναού. Στη θέση του ναού βρέθηκαν παλιότερα κατάλοιπα που περιλαμβάνουν μυκηναϊκά, γεωμετρικά και αρχαϊκά ευρήματα, τα οποία όμως δεν πιστοποιούν την προηγούμενη παρουσία κάποιας λατρείας στο συγκεκριμένο χώρο πριν από την ανέγερση του ναού. Πάντως, κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί και άλλες θεωρίες. Αρχικά πιστευόταν ότι ήταν το Θησείο. Μια εναλλακτική πρόταση θέλει το ναό αφιερωμένο στην Αρτέμιδα Εύκλεια. Η E.B. Harrison, με αφορμή τη μελέτη των λατρευτικών αγαλμάτων, αλλά και του γλυπτού διακόσμου του ναού, διατύπωσε αμφιβολίες αναφορικά με την ταύτισή του με το Ηφαιστείο. Περιγραφή του κτηρίου Το Ηφαιστείο είναι το πιο εντυπωσιακό μνημείο της Αγοράς της Αθήνας και προφανώς το πιο πλούσια διακοσμημένο. Πράγματι ως προς τον πλούτο και την ποιότητα του γλυπτού του διακόσμου μόνον ο Παρθενώνας το ξεπερνά. Ο ναός σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση, καθώς επέζησε των σεισμών και των καταστροφών που συνέβησαν στην πλευρά εκείνη της Αγοράς της Αθήνας, αλλά και της πολύ σοβαρότερης απειλής που αποτελούσε η λατόμηση του υλικού του για δεύτερη χρήση. Η αιτία είναι η μετατροπή του σε χριστιανικό ναό. Τα υλικά δόμησης ποικίλλουν: η κατώτερη βαθμίδα της κρηπίδας είναι στρωμένη με πλάκες από πωρόλιθο, ενώ οι δύο ανώτερες βαθμίδες και η ανωδομή ήταν από πεντελικό μάρμαρο. Ο γλυπτός διάκοσμος αντίθετα, καθώς και ορισμένα τμήματα της οροφής, ήταν από παριανό μάρμαρο. Η σχεδίαση του κτηρίου προηγείται αυτής του Παρθενώνα: ακολουθείται το συντηρητικό σχέδιο του περίπτερου δίστηλου διπλού σε παράταξη, με 6 κίονες στην πρόσοψη και 13 στη μακρά πλευρά. Πάντως, έχει διατυπωθεί πειστικά η υπόθεση ότι ο αρχιτέκτονας, βλέποντας το έργο του Ικτίνου και του Καλλικράτη στον Παρθενώνα (του οποίου η οικοδόμηση άρχισε το 447 π.Χ.), πρόσθεσε την εσωτερική δίτονη κιονοστοιχία σε σχήμα Π, από την οποία βέβαια διατηρούνται ελάχιστα ίχνη. Και η ιωνική ζωφόρος πάνω από τον πρόναο και τον οπισθόδομο θεωρείται ότι επηρεάζεται από την αντίστοιχη τολμηρή χρήση του ιωνικού αυτού διακριτικού σε δωρικό κτήριο που εγκαινιάζει ο Παρθενώνας. Ο πρόναος ήταν βαθύτερος από τον οπισθόδομο, λόγω και των ιδιαιτεροτήτων του γλυπτού διακόσμου του. Οι μετόπες είχαν ύψος 0,83 μ. Η στέγη Η στέγη του ναού ήταν ξύλινη στο εσωτερικό του σηκού, ενώ αντίθετα η στέγαση του πτερού εξασφαλιζόταν με τη συναρμογή μαρμάρινων δοκών και φατνωματικών πλακών. Η περίτεχνη στέγη αποτελεί ένα από τα περιπλοκότερα δείγματα του είδους, και γι’ αυτό έχει μελετηθεί διεξοδικά. Τα φατνώματα είχαν λαξευτεί σε μεγάλο βαθμό στο κάτω μέρος των πλακών, προκειμένου να μειώνεται το υπερκείμενο βάρος. Η πρακτική αυτή, αν και συνήθης σε αρκετά κτήρια, εκτελείται εδώ με μοναδικό τρόπο: ο ουρανός κάθε φατνώματος είχε λαξευτεί ως ανεξάρτητο κομμάτι και μπορούσε να απομακρυνθεί. Επιπλέον, κάθε ουρανός ταίριαζε ακριβώς με ένα μόνο συγκεκριμένο φάτνωμα. Η χρονολόγηση της οικοδόμησης Η πεποίθηση του W.B. Dinsmoor ότι ο ναός αποτελεί το πρώτο από τα τέσσερα μνημεία που αποδίδονται στον ίδιο αρχιτέκτονα και χτίστηκαν σχεδόν διαδοχικά σε σχετικά μικρό διάστημα, στο γ’ τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., αποτελεί την ευρύτερα αποδεκτή σήμερα άποψη. Συγκεκριμένα, ο λεγόμενος «αρχιτέκτονας του Ηφαιστείου» έχτισε πρώτα το Ηφαιστείο (449-444 π.Χ.) και μετά το ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο (444-436 π.Χ.), το ναό του Άρη, που στην πραγματικότητα είναι ο ναός της Αθηνάς στην Παλλήνη (436-432 π.Χ.), και το ναό της Νέμεσης στη Ραμνούντα. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι στη διάρκεια των εργασιών, ο αρχιτέκτονας προσάρμοζε ορισμένες λεπτομέρειες στο σχεδιασμό, στο σχέδιο του Παρθενώνα, ο οποίος υπήρξε σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσής του. Κάτι τέτοιο φανερώνει μια σχετική βραδύτητα στην ολοκλήρωση του ναού. Πράγματι, θεωρείται ότι η ανωδομή δεν είχε αποπερατωθεί πριν από το 420 π.Χ. Άλλες απόψεις, μεταξύ των οποίων και η θεωρία του Boersma, που την ασπάζονται και οι Ιταλοί αρχαιολόγοι Cruciani και Fiorini, αποδίδουν την ανέγερση του ναού (ή απλώς τη σύλληψη του σχεδίου του καθώς και του εικονογραφικού διακόσμου) στην περίοδο της παντοδυναμίας του Κίμωνα, γύρω στο 460 π.Χ. Το λατρευτικό άγαλμα Ο Παυσανίας αναφέρεται ιδιαίτερα στα χάλκινα λατρευτικά αγάλματα του Ηφαίστου και της Αθηνάς που στεγάζονταν στο εσωτερικό του ναού. Τα αγάλματα ήταν έργα του σπουδαίου Αθηναίου γλύπτη Αλκαμένη και πρέπει να εκτελέστηκαν στο διάστημα μεταξύ 421 και 415 π.Χ., όταν η ειρήνη του Νικία επέτρεψε, έως την περίοδο της Σικελικής εκστρατείας, την ανάκαμψη των οικονομικών της Αθήνας και τη συνέχιση των οικοδομικών έργων. Τίποτε δε σώζεται από αυτά, αν και υπάρχουν αρκετές θεωρίες αποκατάστασής τους. Το ενδιαφέρον του περιηγητή επικεντρώνεται στα γαλάζια μάτια της Αθηνάς, τα οποία συνδέει με τη λιβυκή παράδοση ότι η θεά ήταν κόρη του Ποσειδώνα. Ο Βαλέριος Μάξιμος αναφέρεται στο θαυμαστό τρόπο με τον οποίο ο Αλκαμένης απέκρυψε το ιδιαίτερο ανατομικό χαρακτηριστικό του θεού, τη χωλότητά του, κάτω από το ένδυμά του, χωρίς όμως να την εξαφανίσει πλήρως. Ο γλυπτός διάκοσμος Το Ηφαιστείο κοσμείται με ένα ιδιαίτερα περίτεχνο και πλούσιο σε συμβολισμούς γλυπτό διάκοσμο. Ο διάκοσμος αυτός, όπως απέδειξε αρκετά πειστικά ο Morgan, ανήκει στο διάστημα μετά το 421 π.Χ. Η διατήρηση των περισσότερων μετοπών είναι σήμερα κακή, επειδή η μετατροπή του ναού σε χριστιανική εκκλησία οδήγησε τους χριστιανούς στη συστηματική καταστροφή των κεφαλιών των περισσότερων μορφών. Επέζησαν μόνο μορφές που συμβόλιζαν τις δυνάμεις του κακού και συντρίβονταν (π.χ. ο Μινώταυρος), καθώς ταυτίστηκαν με το Σατανά και την τιμωρία του. Οι μετόπες της ανατολικής πλευράς, σήμερα πολύ φθαρμένες, καθώς οι πιο πολλές κεφαλές έχουν πελεκηθεί από χριστιανούς, παρουσίαζαν τους άθλους του Ηρακλή. Η πλευρά αυτή του ναού ήταν ορατή και ιδιαίτερα προβεβλημένη στα μάτια των θεατών που βρίσκονταν στην πλατεία της Αγοράς. Οι 10 μετόπες της πλευράς αυτής παρουσίαζαν: την πάλη του ήρωα με το λιοντάρι της Νεμέας, τη θανάτωση της Λερναίας Ύδρας, τη σύλληψη του Ελαφιού της Άρτεμης, τη σύλληψη του Ερυμάνθιου Κάπρου, την απόκτηση των αλόγων του Διομήδη, τη μεταφορά του Κέρβερου στον Άνω Κόσμο από τον Άδη, την πάλη του Ηρακλή με τη βασίλισσα των Αμαζόνων, το επεισόδιο της θανάτωσης του Γηρυόνη και της αρπαγής των βοδιών του (σε δύο μετόπες), καθώς και την απόκτηση των μήλων των Εσπερίδων. Οι άθλοι του Θησέα παρουσιάζονται στις μετόπες της βόρειας και της νότιας μακράς πλευράς, που περιβάλλουν την ανατολική πρόσοψη έως τον τρίτο κίονα. Συγκεκριμένα, στη βόρεια πλευρά εμφανίζονται τέσσερις άθλοι: η μάχη με το Χοίρο του Κρομμύωνος, η εξόντωση του Σκίρωνα, του Κερκύονα και του Προκρούστη. Στη νότια πλευρά εμφανίζονται οι άθλοι της εξόντωσης του Περιφήτη, του Σίνη του Πιτυοκάμπτη, της σύλληψης του Ταύρου του Μαραθώνα και της θανάτωσης του Μινώταυρου, που αποτελεί το λαμπρότερο και περισσότερο αναγνωρίσιμο άθλο του Αθηναίου ήρωα. Η παρουσία του Θησέα έδωσε αφορμή για τη λανθασμένη ταύτισή του με το Θησείο και συνεπώς με τη διαιώνιση του λάθους, καθώς το όνομα αυτό πήρε ολόκληρη η συνοικία που περιβάλλει το μνημείο. Ιωνική συνεχής ζωφόρος κοσμούσε το επιστύλιο πάνω από τους κίονες και τις παραστάδες του πρόναου, στο εσωτερικό του πτερού. Το θέμα της ζωφόρου ήταν η μάχη του Θησέα με τους Παλλάδες, που επίσης διεκδικούσαν το θρόνο του Αιγέα, του πατέρα του Θησέα και βασιλιά της Αθήνας. Ανά τρεις εμφανίζονται έξι θεότητες που συμμετέχουν ή παρίστανται στη μάχη: η Αθηνά, η Ήρα και ο Δίας στην αριστερή πλευρά, ο Ήφαιστος, η Ιπποδάμεια και ο Ποσειδώνας στη δεξιά πλευρά. Ο ήρωας εμφανίζεται στο κέντρο να μάχεται τους αντιπάλους του, οι οποίοι του πετούν βράχους. Συμπληρωνόταν με αυτό τον τρόπο ένα ορθογώνιο διακοσμημένο με γλυπτά, οριζόμενο από την ανατολική πλευρά, τις βορειοανατολικές και νοτιοανατολικές γωνίες και τον πρόναο. Τέλος, ιωνική ζωφόρος υπήρχε και πάνω από τον οπισθόδομο. Εδώ παρουσιαζόταν, σε συνεχή αφηγηματική διάταξη, η περίφημη διαμάχη του Θησέα και του Πειρίθου με τους Κενταύρους του Πηλίου, η περίφημη θεσσαλική Κενταυρομαχία. Στο κέντρο της ζωφόρου δέσποζε η δημοφιλής σύνθεση με τους δύο Κενταύρους που καταχώνουν τον ανίκητο από όπλα Καινέα στη γη, παρά την προσπάθεια του Θησέα να σπεύσει σε βοήθεια του Θεσσαλού ήρωα. Τα αετώματα σώζονται σε πολύ αποσπασματικό βαθμό. Η παρουσία τους υποδηλώνεται από την ύπαρξη οπών στο έδαφος των αετωμάτων για την ένθεση και τη στερέωση γλυπτών. Κάποια θραύσματα γλυπτών, που ανακαλύφτηκαν στον περιβάλλοντα χώρο και φυλάσσονται σήμερα στο Μουσείο της Αγοράς στη Στοά του Αττάλου, πιστεύεται ότι ενδεχομένως αποτελούν τμήματα των αετωμάτων. Είναι από παριανό μάρμαρο, όπως και οι μετόπες και οι ιωνικές ζωφόροι: το καλύτερα σωζόμενο θραύσμα απεικονίζει μια γυναίκα που κουβαλά μια άλλη γυναίκα στην πλάτη της, ένα παιχνίδι που ήταν γνωστό ως εφεδρισμός. Άλλα γλυπτά, όπως ο κορμός μιας γυναικείας μορφής ντυμένης μ’ έναν εξαιρετικά διάφανο χιτώνα, πιστεύεται ότι ίσως να αποτελούσαν τα ακρωτήρια του ναού. Τελετουργίες Στο ναό λατρεύονταν ο Ήφαιστος, ως προστάτης της μεταλλουργίας, και η Αθηνά Εργάνη, η προστάτιδα όλων των χειροτεχνών της πόλης. Η κυριότερη γιορτή του Ήφαιστου ήταν τα Ηφαίστεια, των οποίων η ημερομηνία τέλεσης στο αθηναϊκό ημερολόγιο είναι άγνωστη. Σύμφωνα όμως με την E. Simon, η εορτή πρέπει να τελούνταν κατά τον τελευταίο μήνα της άνοιξης, το Μουνυχίωνα. Κύρια πηγή γνώσης για την εορτή αποτελεί μια αποσπασματική επιγραφή του 422 π.Χ., που αφορά την αναδιοργάνωσή της. Οι σημαντικότερες εκδηλώσεις που σχετίζονται με την εορτή αυτή είναι οι διθυραμβικοί χοροί προς τιμήν του θεού, η λαμπαδηδρομία και η πομπή προς το ιερό, που κορυφωνόταν με τη θυσία μεγάλου αριθμού κατσικιών. Η θέση της συγκεκριμένης αγωνιστικής τελετής στην εορτή δικαιολογείται από το ρόλο του Ηφαίστου ως θεότητας της φωτιάς. Η λαμπαδηδρομία είναι συχνό θέμα των αττικών αγγειογραφιών, αλλά επειδή η συγκεκριμένη τελετή συνδέεται και με άλλες γιορτές (Παναθήναια και γιορτές προς τιμήν του Προμηθέα, του Πάνα και της θρακικής θεάς Βένδιδος) δεν είναι πάντοτε εφικτό να συμπεράνουμε αν παρουσιάζεται η συγκεκριμένη λαμπαδηδρομία του Ήφαιστου. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ο κήπος Ο κήπος που περιέβαλλε το Ηφαιστείο αποτελούσε από μόνος του σημαντικό αξιοθέατο, όπως φαίνεται και από την αφήγηση του Παυσανία, στην οποία δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε αυτόν. Ο κήπος, με βάση τα ανασκαφικά δεδομένα που προέκυψαν από την εκτεταμένη έρευνα της D. Thompson, δημιουργήθηκε κατά τον 3ο αιώνα π.Χ. Εκεί ανασκάφηκαν, σε κανονικά διαστήματα, μεγάλες πήλινες γλάστρες όπου ήταν φυτεμένα θάμνοι και δενδρύλλια σε δύο σειρές κατά μήκος της νότιας και της βόρειας πλευράς και σε τρεις κατά μήκος της δυτικής πλευράς του ναού. Στη θέση τους έχουν σήμερα φυτευτεί ροδιές στα πλησιέστερα στο ναό σημεία και μυρτιές στα πιο απομακρυσμένα, ενώ οι γλάστρες φυλάσσονται στο Μουσείο της Αγοράς, στη Στοά του Αττάλου. ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ύστερη ιστορία του κτηρίου Ενδιαφέρουσα είναι η ύστερη ιστορία του κτηρίου. Αποτελεί ένα από τα λιγοστά μνημεία που δεν υπέστησαν καταστροφές, ούτε στη διάρκεια της επιδρομής των Ερούλων το 267 μ.Χ. ούτε και κατά την επιδρομή των Γότθων, στα τέλη του 4ου αιώνα. Μετατράπηκε σε ναό του Αγίου Γεωργίου τον 7ο αιώνα, γεγονός που εξηγεί τόσο τη συστηματική καταστροφή των μετοπών όσο και την άριστη διατήρηση του σημαντικότερου τμήματος της ανωδομής του, πλην της στέγης. Ο ναός άλλαξε προσανατολισμό: η κύρια είσοδος ήταν στον οπισθόδομο, ενώ ο πρόναος μετατράπηκε σε αψίδα. Δύο είσοδοι ανοίχτηκαν στις άκρες των μακρών πλευρών, ενώ ένας τρούλος χτίστηκε πάνω από το σηκό. Η σημερινή λίθινη στέγη που καλύπτει τον κυρίως ναό πρέπει να τοποθετήθηκε τη Μεσαιωνική περίοδο, αντικαθιστώντας την ξύλινη στέγη του αρχικού σχεδίου. Κατά την Ύστερη Βυζαντινή και την Οθωμανική περίοδο στον περιβάλλοντα χώρο έγιναν αρκετές ταφές. Στο εσωτερικό του ναού ενταφιάστηκαν και όσοι διακεκριμένοι προτεστάντες επισκέπτες πέθαναν στην πόλη, ιδιαίτερα εκείνοι οι οποίοι συμμετείχαν στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821-1828. Το 1834 τελέστηκε στο ναό δοξολογία για να τιμηθεί ο ερχομός του Όθωνα και η ανακήρυξη της πόλης σε πρωτεύουσα του βασιλείου της Ελλάδος. Μετά το 1833 ο ναός μετατράπηκε σε μουσείο, όπου φυλάσσονταν τα ευρήματα από την πόλη των Αθηνών, έως το 1937, όταν οι αρχαιότητες απομακρύνθηκαν και διεξήχθησαν ανασκαφικές έρευνες γύρω και εντός του ναού. history-pages.blogspot.gr] http://ellas2.wordpress.com

Τα όπλα στην αρχαία Ελλάδα

Στην αρχαία Ελλάδα εκτός από τον Άρη τον Θεό του πολέμου έχουμε και όλους τους άλλους λίγο πολύ να παίρνουν μέρος σε μάχες. Ο Ήφαιστος αναλάμβανε συνήθως τον εξοπλισμό τους. Μεταξύ όλου του άλλου θεϊκού και κάποιες φορές και ανθρώπινου οπλισμού, έφτιαχνε και τους κεραυνούς του Δία. Παράξενη σύμπτωση είναι ότι κάποια αγάλματα του Δία παρουσιάζουν τον κεραυνό που κρατάει να μοιάζει σε σχήμα και μέγεθος με σύγχρονη ρουκέτα. Μιας λοιπόν που η εξουσία και τα όπλα πήγαιναν πάντα μαζί, δεν ήταν δύσκολο να βρεθούν τα χρήματα και η πειθώ που θα βοηθούσαν τους επιστήμονες της εποχής να ασχοληθούν με την βελτίωση και εξέλιξη του οπλισμού του στρατού. Σε όλες σχεδόν τις αρχαίες πόλεις σώζονται τείχη που τις περιέβαλαν, αλλού μικρά αλλού μεγαλύτερα, αλλά παντού φτιαγμένα για να προφυλάσσουν από επιθέσεις εχθρών. Το Σινικό τείχος είναι νομίζω η ογκωδέστερη ανθρώπινη κατασκευή, η μόνη ορατή από όλες τις διαστημικές πτήσεις. Μιας όμως και τα τείχη δεν ήταν πάντα αρκετά αποτελεσματικά, φτιαχνότανε καλού κακού και ακροπόλεις στις οποίες κλεινόταν όσοι χωράγανε (ή όσοι βρισκόταν αρκετά κοντά στην εξουσία) μέχρι να δουν τι θα γίνει με τον πόλεμο μέσα από διπλωματικές πια λύσεις. Έτσι συναντάμε σε όλο τον κόσμο πλήθος «απόρθητων» κάστρων. Εκτός λοιπόν απ’ τα λίγο πολύ γνωστά τόξα, βέλη, ακόντια, σπαθιά, πανοπλίες και ασπίδες ας δούμε τι άλλο χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα για μαζικότερους θανάτους. Καταπέλτες Οι καταπέλτες ήταν μηχανές που μπορούσαν να πετάνε πέτρες, φλεγόμενα υλικά, αλλά και ακόντια και σιδερένιες μπάλες με σκοπό συνήθως την εξ’ αποστάσεως καταστροφή τειχών ή και εχθρών. Λειτουργούσαν σχεδόν σαν τεράστια τόξα με μοχλικό σύστημα. Βαλλίστρες Οι βαλλίστρες είχαν παρόμοια κατασκευή με τους καταπέλτες αλλά χρησιμοποιούντο για να πετυχαίνουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τον στόχο με ένα ή και περισσότερα ακόντια. Κατασκευαζόταν και σε φορητή μορφή σαν τόξα μεγαλύτερης ακρίβειας. Έναν άλλο ενδιαφέρον τύπο καταπέλτη συναντάμε πρώτη φορά στην πολιορκία της Τύρου απ’ τον Μέγα Αλέξανδρο. Λεγόταν στροφαλοκαταπέλτης και μπορούσε να ρίχνει μεγάλα βέλη σε απόσταση μεγαλύτερη των 180 μέτρων. Σοβαρή εξέλιξη στους καταπέλτες και στις βαλλίστρες προσέφερε και ο Αρχιμήδης προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να προφυλάξει την πόλη που ζούσε (Συρακούσες) απ’ τους πολιορκητές. Τελικά σκοτώθηκε στην άλωση της πόλης. Πολιορκητικοί κριοί Οι πολιορκητικοί κριοί ήταν μηχανές σχεδιασμένες να καταστρέφουν τείχη αλλά κυρίως να σπάνε κλειστές πύλες. Υπήρχαν από την απλούστατη μορφή του κορμού δένδρού που το μετέφερε και χειριζόταν μια ομάδα στρατιωτών, μέχρι και περίπλοκα τροχήλατα οχήματα που μετέφεραν με την δύναμη ζώων μηχανισμό και στρατό μέχρι τον στόχο. Χελώνες «Χελώνες» ονομαζόταν ειδικά οχήματα που μετέφεραν οπλίτες ή και μηχανικούς κοντά στα πολιορκούμενα τείχη. Εκεί ανελάμβαναν συνήθως διάφορες δολιοφθορές όπως να υποσκάψουν τα τείχη δημιουργώντας υπόγεια σήραγγα. Χρειαζόταν φυσικά ιδιαίτερα καλή αντοχή στις βολές των πολιορκούμενων, όπως και επικάλυψη με δέρματα ώστε να γίνονται όσο το δυνατόν πιο άκαυστα. Πολιορκητικοί πύργοι Πρόκειται για ξύλινους πύργους που μεταφερόταν ή και κατασκευαζόταν δίπλα στα εχθρικά τείχη ώστε να ξεπεράσουν το πρόβλημα ύψους και να προσεγγίσουν το επίπεδο των αμυνομένων, μάλλον όχι για συνομιλίες… Ήταν συνήθως επενδυμένοι με δέρματα ώστε να είναι όσο το δυνατόν άκαυστοι και είχαν ανοίγματα ειδικά για τοξότες, για εφόδους και για χρήση καταπελτών. Το ύψος τους στις κατασκευές που χρησιμοποιούσε ο μέγας Αλέξανδρος έφτανε και τα 50 μέτρα! Γερανοί Μηχανισμοί γερανών χρησιμοποιούταν πολλές φορές από τους εισβολείς για να προσεγγίσουν το ύψος των τειχών με στρατό. Εντυπωσιακότερη χρήση έκανε ο Αρχιμήδης που κατάφερνε να πιάνει τα καράβια που πολιορκούσαν την πόλη του και είτε να τα ανυψώνει ανατρέποντάς τα, είτε να τα αφήνει να ξαναπέσουν από ύψος στην θάλασσα προκαλώντας τους σοβαρές ζημιές. Πολεμικά άρματα Στις μάχες χρειαζόταν οχήματα με διαφορετικά χαρακτηριστικά απ’ ότι για καθημερινή χρήση και το αποτέλεσμα ήταν μονοθέσια, διθέσια αλλά και τριθέσια πολεμικά άρματα που σερνόταν από ένα ή και περισσότερα άλογα. Συνήθως ο αρχηγός έπρεπε να μπορεί να μετακινείται με την μέγιστη ταχύτητα όταν κάτι δεν πήγαινε καλά στην μάχη. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης και «οχήματα μεταφοράς προσωπικού» που προσέφεραν κάλυψη στους επιτιθέμενους μέχρι να φτάσουν σε επιθυμητή για την μάχη απόσταση αποφεύγοντας τις βολές των εχθρών. Γνωστά έμειναν στην ιστορία και τα δρεπανηφόρα άρματα, περσικά κυρίως, που είχαν στερεωμένα στις ρόδες τους μακριά σίδερα κοφτερά σαν σπαθιά, ώστε όχι μόνο να είναι απρόσιτα απ’ τους εχθρούς αλλά και καταστροφικά για τους παρακείμενους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν κάποια αιγυπτιακά άρματα που ήταν εφοδιασμένα με μεταλλικά ελατήρια στην ανάρτηση των τροχών τους, αλλά και με ειδικό τρόπο στερέωσης του άξονά τους στο αμάξωμα με δερμάτινα λουριά, για να πετυχαίνουν την καλύτερη δυνατή ευστάθεια σε μεγάλη ταχύτητα. Σε ένα τάφο στις Θήβες βρέθηκε μάλιστα και σε τοιχογραφία αναπαράσταση γραμμής παραγωγής τέτοιων αρμάτων από εξειδικευμένους τεχνίτες! Πολεμικά πλοία Ειδικά ναυπηγημένα πλοία εξυπηρετούσαν ανάγκες μάχης. Τα περισσότερα κινούταν με την δύναμη κωπηλατών και χρησιμοποιούσαν τα πανιά για εκτός μάχης βοηθητικές μετακινήσεις. Η τριήρης π.χ. είχε στο πρόσθιο μέρος μεταλλικό έμβολο με το οποίο έπληττε τα εχθρικά πλοία. Εκτός από τις τριήρεις που ήταν σχεδιασμένες για να εμβολίζουν τα αντίπαλα πλοία υπήρχαν και άλλα πλοία σχεδιασμένα για μάχες. Το πρώτο “βομβαρδιστικό” θα μπορούσαμε να πούμε πλοίο ήταν εξοπλισμένο με ανάλογα διασκευασμένους καταπέλτες. Ο στόλος των Συρακουσών είχε εξοπλισθεί με ειδικά διασκευασμένους καταπέλτες μιας και ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος ο πρεσβύτερος, παράγγειλε την βελτίωση των καταπελτών που ήταν διαθέσιμοι μέχρι τότε και εξόπλισε μ’ αυτούς τα πλοία του. Αυτό του έδωσε σημαντική ναυτική υπεροχή στην Μεσόγειο για μεγάλο χρονικό διάστημα. ‘Αλλα πλοία είχαν διασκευαστεί σε πλωτούς πολιορκητικούς πύργους για πολιορκία παραθαλάσσιων τειχών. Πλωτές γέφυρες Ο στρατός χρειαζόταν συχνά γρήγορο τρόπο διάβασης ποταμών. Ο μέγας Αλέξανδρος αναφέρεται ότι είχε κατάλληλο τεχνικό προσωπικό ώστε μπορούσε εύκολα να κατασκευάσει πλωτές «λεμβόζευκτες» γέφυρες, όπως έκανε για παράδειγμα στον Ινδό ποταμό στην περιοχή του σημερινού Οχίντ το 326 π.Χ. Κανόνια Πρώτος ο Αρχιμήδης, βασιζόμενος στην δύναμη συμπίεσης του ατμού, κατασκεύασε εκτός από βαρούλκο κι ένα κανόνι. Απελευθερώνοντας απότομα τον συμπιεσμένο ατμό μέσα σε μια κατάλληλα διαμορφωμένη σωλήνα κατάφερνε να ρίχνει με αυτή μεταλλικά βλήματα σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις περίπου 400 μέτρων. Οι διαστάσεις του ατμο-κανονιού ήταν αρκετά μικρές και για φορητή χρήση. Εντύπωση προκαλεί πώς και δεν εξαπλώθηκε απ’ τον στρατό μια τέτοια χρήση… Πολύ αργότερα (νομίζω το 1453 κατά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης) τα κανόνια ξαναεμφανίζονται, με πυρίτιδα πια, ακόμα πιο καταστροφικά. Φλογοβόλα Τα πλέον γνωστά δούλευαν με το περίφημο «υγρό πύρ» που αν και έγινε γνωστό απ’ τους βυζαντινούς πιθανό να ήταν πολύ παλαιότερο. Υπήρχαν διάφορες παραλλαγές στα μεγέθη που χρησιμοποιήθηκαν. Υπήρχαν μικρά φορητά ατομικά μοντέλα αλλά και μεγάλα με διπλή αντλία που χειριζόταν ομάδα στρατιωτών. Η συνταγή για το υγρό πύρ λέγεται ότι κρατήθηκε τόσο καλά κρυμμένη σαν στρατιωτικό απόρρητο που τελικά χάθηκε. Προφανώς περιείχε αρκετά εύφλεκτα υλικά και ίσως σε μεταγενέστερη μορφή και πετρελαιοειδή. (Το πετρέλαιο δεν είναι σύγχρονη ανακάλυψη, οι αρχαίοι αλχημιστές το ανέφεραν σαν «λάδι της πέτρας» και υπάρχουν και άλλες αναφορές. Το ίδιο ισχύει φυσικά για το θειάφι που εξάγεται εύκολα από θειούχα ορυκτά και το νίτρο που μπορεί να εξαχθεί σε μια πρωτόγονη ακάθαρτη μορφή από στάχτες.) Σε ανάγλυφες παραστάσεις βωμού στην Πέργαμο απεικονίζεται η Εκάτη και η Φοίβη να κρατούν όπλο σαν σωλήνα με φλόγα στο μπροστινό του μέρος και να βάλουν εναντίων Γίγαντα. Κάτι σαν το σύγχρονο «μπαζούκα»! Τα ανάγλυφα αυτά βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο του Βερολίνου. Παρόμοια συσκευή που λειτουργούσε σαν φλογοβόλο ξανασυναντάμε αρκετά αργότερα κοντά στο 1600 μ.Χ. στην Αραβική χερσόνησο. Ήταν κατασκευασμένο από δύο παράλληλους σωλήνες, ο ένας περιείχε το εύφλεκτο υγρό και ο δεύτερος λειτουργούσε σαν αντλία. Αντλούσε υγρό από τον κάτω σωλήνα και το εκτόξευε διαμέσω της αναμμένης φλόγας στο μπροστινό στόμιο. Υπολογίζεται ότι το όπλο είχε εμβέλεια 10 μέτρων τουλάχιστον αλλά και αυτονομία περίπου 10 βολών. Παρόμοια όπλα λέγεται ότι χρησιμοποιήθηκαν αρκετά παλιότερα και από τους βυζαντινούς με το υγρό πυρ. Μία από τις τελευταίες αναφορές χρήσεως για το υγρό πυρ, είναι όταν το 1016 ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος έβαλε «εκρηκτικά» στα θεμέλια του κάστρου της Χρυσής έξω από την Έδεσσα για να εξαναγκάσει τους πολιορκούμενους Βούλγαρους να παραδοθούν. Συγκεντρωτικά κάτοπτρα Τα γνωστά κάτοπτρα πρωτο-χρησιμοποιήθηκαν από τον Αρχιμήδη για την πυρπόληση εξ’ αποστάσεως του εχθρικού στόλου με συγκεντρωμένη από πολλά κάτοπτρα ηλιακή ενέργεια, αλλά τα συναντάμε και σε αντίστοιχη απόκρουση ναυτικής πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης στην Βυζαντινή περίοδο. Πυρίτιδα Η γνώση της πυρίτιδας είναι αρκετά παλιά. Σχεδόν στο 1200 μ.Χ. οι Κινέζοι είχαν αρχίσει να την χρησιμοποιούν τόσο σε πυροτεχνήματα και ρουκέτες όσο και σε πολεμικές επιχειρήσεις σαν εκρηκτικό. Τα Κινέζικα «ρουκετοβόλα» με χωρητικότητα από 40 μέχρι 100 πολεμικά βέλη, μπορεί να χρησιμοποιήθηκαν από το 1232 μ.Χ. Όπως διακρίνουμε και στην φωτογραφία είχαν και φορητά μοντέλα ώστε να μπορεί να τα χειρισθεί και ένα άτομο μόνο του. Αυτές οι «ρουκέτες» λέγεται ότι είχαν απόσταση βολής 120 μέτρα. Πυρηνικά όπλα Στα Ινδικά έπη συναντάμε περιγραφές πυρηνικών καταστροφών και στην Ινδία περιοχές με ασυνήθιστα ψηλή ραδιενέργεια. Μάλλον οι πρόγονοί μας δεν κατάφεραν να αποφύγουν τον πειρασμό χρήσης της καταστροφικής τους ικανότητας… Στα Ινδικά έπη κάποιος με το όνομα Αουλουκούγια τον 8ο αιώνα π.Χ. κάνει μια περιγραφή που μόνο σήμερα γίνεται κατανοητή ταιριάζοντας σε μεγάλο βαθμό με την σημερινή θεωρία για την πυρηνική μορφή της ύλης, την αντιστοιχία ατομικών συστημάτων με το σύμπαν, σχετικότητα χωροχρόνου, κοσμικές ακτίνες, παγκόσμια έλξη κ.α. Κάποια ενδιαφέροντα σημεία στα Ινδικά έπη (Maharabata, Ramagiana και Mahavira) αναφέρονται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες σε κάτι που θυμίζει έντονα πυρηνική έκρηξη, και πρόσφατα σε κάποιο σημείο της Ινδίας παρατηρήθηκαν ασυνήθιστα αυξημένες ποσότητες ραδιενέργειας. Στο Πακιστάν στην κοιλάδα του Ινδού ποταμού βρέθηκαν τα ερείπια των αρχαίων πόλεων Mohenjo Daro και Harapa μεγέθους τέτοιου που θα μπορούσαν να χωρέσουν από ένα εκατομμύριο ανθρώπους η κάθε μία. Το άγνωστο είδος γραφής που βρέθηκε εκεί είναι ίδιο με των νησιών του Πάσχα που βρίσκονται απομονωμένα στην άλλη άκρη της γης. Ανασκαφές σ\’ αυτές τις πόλεις οδήγησαν στην ανακάλυψη ανθρώπινων σκελετών με ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό ραδιενέργειας. Δείτε και το τμήμα για τα Βιμάνα. Όταν οι πόλη Rishi City στο Mohenjo-Daro εκτάφηκε από τους αρχαιολόγους τον τελευταίο αιώνα, βρήκαν σκελετούς απλά να κείτονται σε δρόμους, μερικοί κρατημένοι χέρι με χέρι, σαν να είχε βρει την πόλη μια στιγμιαία καταστροφή. Αυτοί οι σκελετοί είναι από τους πιο ραδιενεργούς από όσους έχουν βρεθεί, σε επίπεδα αντίστοιχα μιας Χιροσίμα και ενός Ναγκασάκι. Αρχαίες πόλεις με τείχη λιωμένα και υαλοποιημένα βρίσκονται στην Ινδία, Ιρλανδία, Σκοτία, Γαλλία, Τουρκία και άλλα μέρη. Κάποια άλλη πιθανή εξήγηση για την υάλωση πέτρινων τειχών, εκτός από την πυρηνική έκρηξη δεν υπάρχει. Στο Mohenjo Daro ανακαλύφθηκε επίσης και ένα τεράστιο υδραυλικό – αποχετευτικό δίκτυο ανώτερο από το σημερινό της Ινδίας και του Πακιστάν. Οι δρόμοι της πόλης είναι γεμάτοι με «μαύρες γυάλινες μάζες» και οι έρευνες απέδειξαν ότι αυτά ήταν πήλινα κατασκευάσματα που έλιωσαν σε κάποια τρομερή θερμοκρασία. Περιγραφές στα σανσκριτικά κείμενα αναφέρουν την διάρκεια ενός πολέμου «μία έκρηξη που έλαμψε σαν 100 χιλιάδες ήλιους». Το όπλο αυτό έκανε στάχτη όλη την πόλη Vrishnis, και τις Andhakas. Τα πτώματα ήταν τόσο καμένα που ήταν αγνώριστα. Έκαιγε ελέφαντες, άλογα, στρατιώτες και άρματα με αόρατη φωτιά. Έκανε να πέφτουν τα νύχια και τα μαλλιά, άσπριζε τα φτερώματα των πουλιών, κοκκίνιζε τα πόδια τους και τα τύφλωνε Μετά από λίγο όλα τα τρόφιμα μολύνθηκαν. Οι στρατιώτες έτρεχαν να πλυθούν προσπαθώντας να αποφύγουν τις θανατηφόρες συνέπειες του όπλου. Οι φυλές Vrisnis και Andakas έγιναν στάχτη σχεδόν το 1300 π.Χ. Φαίνεται σαν η Mahabharata να περιγράφει ένα πυρηνικό πόλεμο! Τέτοιες αναφορές δεν είναι μεμονωμένες, τα ινδικά έπη είναι γεμάτα από τέτοιες περιγραφές με τρομερά όπλα και ιπτάμενα οχήματα. Ένα από τα έπη περιγράφει, δε, πόλεμο στη Σελήνη. Αποσπάσματα από τα Ινδικά Έπη «Μια φορά όταν ο βασιλιάς Citaketu ταξίδευε στο εξώτερο διάστημα με ένα σκάφος που του έδωσε ο Vishnu, είδε τον Σίβα…» «Τα βέλη που εκτόξευσε ο Siva έμοιασαν με ακτίνες που βγαίνανε από την σφαίρα του ήλιου και κάλυψαν τα τρία σκάφη που είχαν μείνει, και μετά αυτά χάθηκαν» – Srimad Bhagasvatam, Sixth Canto, Part 3 «… ανάμεσα σε ρουκέτες, πυραύλους, φλογοβόλα χωρίς διακοπή. Ο ουρανός φαινόταν να έχει εκατό ήλιους, εκατό φεγγάρια και εκατό εκατομμύρια άστρα» - The Mahabharata «Το αεροπλάνο που καθόταν ο Σάλβα ήταν πολύ μυστήριο. Ήταν τόσο παράξενο που μερικές φορές πολλά αεροπλάνα φαίνονταν στον ουρανό και μερικές φορές κανένα. Μερικές φορές το αεροπλάνο ήταν ορατό και μερικές όχι και οι πολεμιστές της δυναστείας του Yadu μπερδεύονταν. ‘Αλλοτε βλέπανε το σκάφος στη γη, άλλοτε να πετάει στον ουρανό, άλλοτε στην κορφή ενός λόφου και μερικές φορές να πλέει στο νερό» – Bhaktivedanta, Swami Prabhupada, Krsna Για περισσότερα: Robert Charroux Η άγνωστη ιστορία των ανθρώπων πριν 100.000 χρόνια Είναι σχεδόν απίστευτη η επινοητικότητα του ανθρώπου σε εργαλεία καταστροφής. Αναρωτιέται κανείς αν είχαν απελευθερωθεί οι λαοί απ’ την ανάγκη στρατιωτικών δαπανών τόσο σε υλικό όσο και σε έμψυχο δυναμικό, πόσο μπροστά θα μπορούσαμε να είχαμε προχωρήσει στους υπόλοιπους τομείς… Προς το παρόν λειτουργούμε αντίθετα μιας και οι νεώτερες τεχνολογίες βρίσκουν εύκολη πηγή χρηματοδότησης της έρευνας και εξέλιξής τους μόνο αν έχουν στρατιωτικό ενδιαφέρον. Στην σύγχρονη στρατιωτική έρευνα και ανάπτυξη οφείλουμε (αν και μάλλον τα έχουμε ήδη χρυσοπληρώσει χωρίς να το καταλάβουμε) ένα μεγάλο ποσοστό των τεχνολογικών επιτευγμάτων όπως το internet τα, τα λεπτόκοκκα φιλμ και τα CCD (scanners, ψηφιακές μηχανές); συστήματα ήχου, βελτιωμένα ηλεκτρονικά, τηλεπικοινωνίες, υπολογιστές κλπ. Αμφικτυονίδες Αντίθετα στην καταστροφική δύναμη του πολέμου οι Έλληνες κατάφεραν να αντιτάξουν την λογική με τις αμφικτυονίδες στις οποίες συμμετείχαν όλοι οι Έλληνες 12 ελληνικά φύλα, Ιλλυριοί, Πελασγοί, Ίωνες, Δωριείς, Θεσσαλοί, Αθηναίοι, Σπαρτιάτες κλπ. Από το 1450 π.Χ. κατάφεραν να βρουν κοινό πλαίσιο συμφωνίας ακόμη και για τους μεταξύ τους πολέμους! Απαγόρευσαν τις ολοκληρωτικές καταστροφές των αντιπάλων όσο και έργων υποδομής όπως το δίκτυο υδρεύσεως. Αυτό βέβαια δεν ήρθε τυχαία αλλά σαν μια στάση ζωής. Τότε ο φόνος θεωρούταν κάτι αρκετά σοβαρότερο από σήμερα. Σε καμία θεατρική παράσταση δεν επιτρεπόταν να παρουσιαστεί φόνος επί σκηνής. Σήμερα φτάσαμε να βλέπουμε κάθε βράδυ δεκάδες αιμοσταγείς φόνους απ’ τις τηλεοράσεις μας θεωρώντας το σχεδόν φυσικό… Ο πουριτανισμός μας θα απορρίψει μια ερωτική σκηνή απ\’ το ξεκίνημα της ανθρώπινης ζωής, αλλά θα αποδεχθεί μια σκηνή θανάτου – εκτέλεσης θανατοποινίτη. Πότε θα φτάσει το ΝΑΤΟ σε αντίστοιχο επίπεδο όταν δεν ντρέπεται και σήμερα να επιβάλει «εμπάργκο» μέχρι και φαρμάκων και να βομβαρδίζει με ραδιενεργά υλικά για «προστασία των πληθυσμών»... Πότε θα φτάσουμε σαν κοινωνία σε σημείο να μην ζητάμε φόνους απ’ την τηλεόραση; Φυσικά αυτό προϋποθέτει κοινωνία πολιτών και όχι υπηκόων όπως καταντήσαμε σήμερα. Στην αρχαία Ελλάδα μέγιστη ποινή δεν ήταν η φυλάκιση αλλά η εξορία του πολίτη απ’ την πατρίδα του! Όσο γελοία μας φαίνεται σήμερα μία τέτοια ποινή τόσο είναι τελικά και το ενδιαφέρον μας για την άμεση και ευρύτερη έννοια του όρου πατρίδα στον οποίο ζούμε και προσπαθούμε να ευημερήσουμε… Εδώ χρειάζεται μια παρατήρηση θαυμασμού για την εφευρετικότητα του ανθρώπου στις μηχανές πολέμου και τρόπους βασανισμού. Οι Αρχαίοι Έλληνες, οι Ινδιάνοι της Κεντρικής Αμερικής και άλλες φυλές μετέθεταν την βία εκτονώνοντάς την σε αγωνίσματα στίβου, εικονικούς πολέμους (war games); πάλη αλλά και αθλήματα όπως το μπάσκετ (εφεύρεση των Ινδιάνων). Η αλλοτρίωση του σύγχρονοι οπαδού (και όχι φίλαθλου) των σπορ τον καθηλώνει σε μια καρέκλα την ίδια ώρα που τον καλεί να συμμετάσχει στο αγώνισμα. Έτσι έχουμε μια διπλή μετάθεση βίας από εσωτερική σε εγκεφαλική ισοπέδωση. Αλλες κοινωνίες προσπάθησαν να μεταθέσουν τη βία σε άλλα χωράφια, συνήθως θρησκευτικά (Jaggernaut, ανθρωποθυσίες). Θα ήταν υπερβολή τελικά να το θεωρούσαμε κριτήριο αποτίμησης της κοινωνικής εξέλιξης; Εκεχειρία Για την τέλεση των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων σταματούσαν οι πόλεμοι και τόσο οι αγωνιζόμενοι όσο και οι θεατές μπορούσαν να περάσουν από αντιμαχόμενες περιοχές με ασφάλεια και να πάνε να συμμετάσχουν στους αγώνες. Η ανακοίνωση της έναρξης της εκεχειρίας για τους ολυμπιακούς αγώνες γινόταν από τους Σπονδοφόρους. Όποιος δεν συμμορφωνόταν με την εκεχειρία έχανε την μελλοντική βοήθεια των θρησκευτικών μαντείων! Επίσης όσο κρατούσαν οι αγώνες απαγορευόταν η εκτέλεση κάθε θανατικής ποινής. Στο στάδιο που γινόταν οι αγώνες απαγορευόταν η οπλοφορία. Απαγορευόταν μεν στις παντρεμένες γυναίκες η είσοδος, αλλά υπήρχε αγώνας δρόμου γυναικών το Ήραιον προς τιμή της Ήρας. [arxaia-ellinika.blogspot.gr]

Ορφεύς

(Θράκη 13ος – 12ος αι. π. Χ.)

Posted on Αυγούστου 3, 2013by ellas

Η μορφή του είναι φορτισμένη με συμβολικά στοιχεία και με γνωρίσματα ήρωα, θεού και ημιθέου. Μουσικός και ποιητής, ιδρυτής μυστηριακών τελετών και ιερέας, η φυσιογνωμία του πρέπει να είχε διαμορφωθεί στις συνειδήσεις από πολύ παλιά, αν και οι πρώτες μαρτυρίες γι’ αυτόν ανάγονται στον 6ο π.Χ. αιώνα. Θεωρήθηκε γιος του θρακικού βασιλέως Οιάγρου και της μούσας Καλλιόπης. Μερικές φορές, ως μητέρα του αναφέρεται η Μελπομένη, η Κλειώ ή η Μενίππη, κόρη του μουσικού Θαμύριδος.

Ο Παυσανίας πίστευε ότι ήταν γιος της κόρης του Πιέρου και ότι έδρασε στην περιοχή των Πιερίων, ενώ οι μυθογράφοι τον θεωρούσαν βασιλιά των Βιστώνων ή των Οδρυσών ή των Μακεδόνων. Σχετικά με την μουσική του δεινότητα παραδίδονται πολλές μαρτυρίες: τα άγρια ζώα ημέρωναν και στέκονταν ακίνητα, όταν ο Ορφεύς έπαιζε την λύρα ή την κιθάρα του, τα ψάρια πηδούσαν έξω από το νερό και τα πουλιά μαζεύονταν γύρω του, ακόμη και τα δέντρα και οι πέτρες μετακινούνταν στο άκουσμα του τραγουδιού του.

Του απέδιδαν την τελειοποίηση της λύρας, στην οποία προσέθεσε δύο ακόμη χορδές, ώστε το σύνολο να συμβολίζει τις εννέα Μούσες. Έλαβε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία, κατά την οποία με την λύρα του έδινε τον ρυθμό στους κωπηλάτες, τους ξεκούραζε και τους ηρεμούσε. Επί πλέον σταμάτησε την θαλασσοταραχή, έκανε τις Συμπληγάδες να σταθούν ακίνητες, αποκοίμισε τον δράκοντα που φύλαγε το χρυσόμαλλο δέρας και, τέλος, επισκίασε και το ίδιο το τραγούδι των Σειρήνων.

Το σημαντικότερο επεισόδιο από τη ζωή του ήταν η κάθοδός του στον Άδη. Ο αοιδός ήταν ερωτευμένος με τη νεαρή του σύζυγο, την Ευρυδίκη, η οποία πέθανε ξαφνικά από δάγκωμα φιδιού. Ο πρόωρος χαμός της άφησε τον Ορφέα απαρηγόρητο και του γέννησε την ιδέα να την φέρει πίσω στη ζωή. Κατέβηκε λοιπόν στον Κάτω Κόσμο, παίζοντας τη λύρα του, και ήταν τέτοια η δύναμη της μουσικής, ώστε ο Κέρβερος μαγεύτηκε και τον άφησε να περάσει, ο Τάνταλος ξέχασε την δίψα του, ο τροχός του Ιξίονος έπαψε να γυρίζει, ο βράχος του Σισύφου σταμάτησε να κυλάει, οι Δαναΐδες διέκοψαν το νεροκουβάλημά τους και οι σκιές του Άδη μαζεύτηκαν γύρω του συγκινημένες. Ο Πλούτων και η Περσεφόνη συγκατένευσαν να ακολουθήσει η Ευρυδίκη τον Ορφέα στον Επάνω Κόσμο, με τον όρο όμως αυτός να μη γυρίσει να την κοιτάξει προτού αντικρύσουν το φως του ήλιου. Λίγο πριν περάσουν την είσοδο του Άδη, ο Ορφεύς δεν άντεξε και γύρισε να την δει. Έτσι η Ευρυδίκη ξαναγύρισε για πάντα στον κόσμο των σκιών και, παρ’ όλες τις κατοπινές του προσπάθειες, δεν κατόρθωσε να την ξαναποκτήσει.

Για τον θάνατό του υπάρχουν πολλές εκδοχές. Οι περισσότερες συμφωνούν ότι θανατώθηκε από τις γυναίκες της Θράκης, αλλά η καθεμία αναφέρει διαφορετικά κίνητρα. Η αυθεντικότερη θεωρεί ότι περιφρόνησε τα μυστήρια του Διονύσου και γι’ αυτό ο θεός έβαλε τις ακόλουθές του, γνωστές στη Θράκη ως «Βασσάρες», να τον διαμελίσουν. Αργότερα, οι μούσες μάζεψαν τα μέλη του και τα έθαψαν στα Λείβηθρα (κοντά στο Δίον), εκτός από το κεφάλι του, που πετάχτηκε στον ποταμό Έβρο και η θάλασσα το ξέβρασε στη Λέσβο μαζί με τη λύρα του. Οι κάτοικοι του νησιού τα έθαψαν με τιμές και ισχυρίζονταν πως συχνά ακούγονταν μελωδίες μέσα από το μνήμα.

Σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, τον σκότωσαν είτε επειδή μετά τον θάνατο της Ευρυδίκης είχε περιφρονήσει όλες τις γυναίκες, επειδή τις απέκλισε από τα μυστήρια που είχε ιδρύσει. Άλλη παράδοση θεωρούσε υπαίτια την Αφροδίτη, που ξεσήκωσε τις γυναίκες της Θράκης να σκοτώσουν τον μουσικό, για να εκδικηθεί τη μητέρα του Καλλιόπη για την απόφασή της σχετικά με τον Άδωνι. Άλλοι πίστευαν ότι κεραυνοβολήθηκε από τον Δία, επειδή είχε αποκαλύψει στους ανθρώπους απόκρυφες αλήθειες.

Λέγεται πως μετά τον θάνατό του ενέσκηψε λοιμός στη Θράκη και το μαντείο έδωσε χρησμό στους κατοίκους να βρουν το κεφάλι του αοιδού και να του αποδώσουν νεκρικές τιμές. Ο νέος τάφος του τοποθετούνταν στις εκβολές του Μέλητος στη Μικρά Ασία. Πιστευόταν επίσης πως η λύρα του μεταφέρθηκε στον ουρανό και έγινε αστερισμός, η ψυχή του δε, ντυμένη με μακρύ λευκό χιτώνα, συνέχισε να τραγουδάει στη Ηλύσια Πεδία για χάρη των Μακάρων. 

[mousa.gr]