Μάτση Χατζηλαζάρου (1914-1987)

Η υπερρεαλίστρια ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου (1914-1987) παρουσιάζεται συχνά στις ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας ως πρώτη σύζυγος του Ανδρέα Εμπειρίκου (1901-1975).

Η Μάτση Χατζηλαζάρου, φωτογραφημένη από τον Ανδρέα Εμπειρίκο, σε μια εκδρομή τους, στο Ναύπλιο του 1939 Οι μεγάλες αδικίες δεν γίνονται πάντα από επιλογή. Είναι κάποιες φορές που περνάνε και από τη στενωπό των παρεξηγήσεων. Ενα τέτοιο «θύμα» φιλολογικής παρεξήγησης υπήρξε η βαφτισμένη Μαρία-Λουκία, όπως ήταν το πλήρες όνομα της Χατζηλαζάρου. Η περίπτωσή της ανήκει στις ανεξάρτητες γυναίκες μιας άλλης εποχής και όλων των εποχών, οι οποίες από θέση και ιδιοσυγκρασία επιλέγουν την πρωτοπορία στη ζωή και την τέχνη. Είναι η γυναίκα στην οποία απευθύνεται ο εμπειρίκειος στίχος «Ιούς, Μανιούς ίσως και Aqua Marina».

Αυτός ο στίχος τιτλοφορεί και την περιπετειώδη βιογραφία «…Ιούς, Μανιούς ίσως και Aqua Marina. Μάτση Χατζηλαζάρου: Η πρώτη Ελληνίδα υπερρεαλίστρια», που κυκλοφορεί σήμερα από τον «Τόπο». Εχει τη μορφή λευκώματος, με ανέκδοτο φωτογραφικό και εικονογραφικό υλικό, που το υπογράφει ο Χρήστος Δανιήλ, επίτιμος διδάκτορας και διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Η φωνή της να απαγγέλλει ακούγεται σε δυσεύρετη ηχογράφηση, στον ιστότοπο: www.toposbooks.gr.

Η Μάτση Χατζηλαζάρου είχε θυελλώδη προσωπική ζωή. Παντρεύτηκε με το βαυαρικής καταγωγής Καρλ Σούρμαν, το γεωπόνο κήπων Σπύρο Τσαούση και με τον ποιητή και ψυχαναλυτή Ανδρέα Εμπειρίκο. Συνδέθηκε ερωτικά με τον ποιητή Ανδρέα Καμπά, το ζωγράφο Χαβιέρ Βιλατό, ανιψιό του Πάμπλο Πικάσο, και το φιλόσοφο Κορνήλιο Καστοριάδη. Την ίδια στιγμή, το καλό της μυαλό και η ποιητική της ευφυΐα την καθιστούσαν ισότιμη συνομιλήτρια με τους Γιουρσενάρ, Πικάσο, Ελύτη, Αξελό, Παπατσώνη, Κρανάκη. Ο Μάνος Χατζιδάκις την προσφωνούσε «Η θρυλική Μάτση των Ονείρων».

«Υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα ποιήτρια που συνέθεσε ποιήματα, ακολουθώντας το νεωτερικό ποιητικό κλίμα της Γενιάς του Τριάντα. Κάνοντας πράξη την ελευθερία της έκφρασης, που ευαγγελίζεται ο υπερρεαλισμός και υιοθετώντας τη συνειρμική γραφή, καταθέτει τον δικό της έντονα προσωπικό, ιδιότυπο μεταϋπερρεαλιστικό ποιητικό λόγο», αποτιμά τη λογοτεχνική της προσφορά ο Χρήστος Δανιήλ.

Η πρώτη της ποιητική συλλογή «Μάης, Ιούνης και Νοέμβρης» κυκλοφορεί, το 1944, από τον «Ικαρο», με το ψευδώνυμο Μάτση Ανδρέου. Ακολούθησαν, με καθυστέρηση, τα βιβλία «Ερως Μελαχρινός» (1979), «9 του Σεπτέμβρη τού 1980» (1984) και «Το δίχως άλλο – Αντίστροφη Αφιέρωση – Dedicace a rebours» (1985). Το σύνολο του έργου της «Ποιήματα 1944-1985» τυπώθηκε το 1989 («Ικαρος»). Η ποίησή της διαθέτει αμεσότητα και ελευθερία και μιλάει κυρίως για τον έρωτα, χωρίς ενοχές και «φθηνά» σεξουαλικά υπονοούμενα.

ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ