Ιπποκράτης

Ο Ιπποκράτης (Κως 460 π.Χ. - Λάρισα 377 π.Χ.[1]) ήταν αρχαίος Έλληνας γιατρός και θεωρείται μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία της ιατρικής. Αναφέρεται ως ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής[2] σε αναγνώριση της συνεισφοράς του στο πεδίο της ιατρικής επιστήμης ως ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής. Ο Ιπποκράτης είναι ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Πέτυχε το αρμονικό συνταίριασμα της ανθρωποκεντρικής επιστήμης με την ιατρική τέχνη και το φιλοσοφικό στοχασμό, ταυτίζοντας την επαγγελματική της άσκηση με τις ηθικοδεοντολογικές αρχές και τις ουμανιστικές αξίες[3][4]. Το πρωτοποριακό και σε σημαντικό βαθμό προβλεπτικό του έργο επηρέασε τις περισσότερες σύγχρονες ιατροβιολογικές ειδικότητες του δυτικού κόσμου που επάξια τον ονόμασε θεμελιωτή και στυλοβάτη της Ιατρικής Επιστήμης. Ειδικότερα, πιστώνεται με την προώθηση σε μεγάλο βαθμό της συστηματικής μελέτης της κλινικής ιατρικής, συνοψίζοντας την ιατρική γνώση και συνταγογραφώντας πρακτικές για γιατρούς μέσω της Ιπποκρατικής Συλλογής (Corpus Hippocraticum) και άλλων έργων[5].


O Ιπποκράτης (π. 460 π.Χ.-360 π.Χ.) ήταν περίδοξος Έλληνας γιατρός, ο πρώτος που ταξινόμησε συστηματικά την ιατρική και επιχείρησε μια μεθοδευμένη θεραπεία των νοσημάτων.

Ήταν Κώος, Ασκληπιάδης κατά το γένος και γιος του Ηρακλείδη και της Φαιναρέτης ή της Πραξιθέας κόρης της Φαιναρέτης κατ’ άλλους.

Από τη μητέρα του ήταν 20ος έκγονος του Ηρακλή και από τον πατέρα τον 18ος έκγονος του Ασκληπιού. Αρχικά υπήρξε μαθητής του ίδιου τον πατέρα του, κατόπιν του Ηρόδικου, του Γοργiα, του ρήτορα Λεοντίνου και του Δημόκριτου του Αβδηρίτη, αν και αρκετοί ερευνητές ισχυρίζονται πως η σχέση του με τον Γοργία και τον Δημόκριτο ήταν μια πνευματική επικοινωνία και όχι σχέση μαθητείας.

Αφού εκπαιδεύτηκε στην ιατρική αναχώρησε απ’ την Κω και επισκέφθηκε διαδοχικά τη Θεσσαλία, τη Θάσο και τη Θράκη. Η φήμη του απλώθηκε γοργά σε όλη την Ελλάδα και πέρα από τα όριά της στην κραταιά Περσία. Ο Αρταξέρξης τον κάλεσε στην αυλή του στέλνοντας πρέσβεις με πολύτιμα δώρα αλλά εκείνος αρνήθηκε να φύγει απ’ την πατρίδα του. Λέγεται πως θεράπευσε τον βασιλιά των Μακεδόνων Περδίκα και λύτρωσε τα Άβδηρα από λοιμό. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως εκεί θεράπευσε τον «μανιακό», όπως τον αποκαλούσαν Δημόκριτο, αν και από μεταγενέστερους συγγραφείς έχει καταγραφεί ο θαυμασμός που ένιωθε ο Ιπποκράτης για το σοφό άνδρα. Όπως φαίνεται, αυτός ο ισχυρισμός είναι ανυπόστατος. Βοήθησε πολύ τους Αργείους και τους Αθηναίους, λαμβάνοντας προληπτικά μέτρα για την εξάπλωση λοιμωδών νοσημάτων. Οι τελευταίοι, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης τον μύησαν στα ελευσίνια μυστήρια και τον ανακήρυξαν πολίτη των Αθηνών. Επίσης, παραχώρησαν δωρεάν σίτιση στο Πρυτανείο για αυτόν και τους απογόνους του, αν και οι σύγχρονοι ερευνητές αμφισβητούν την ανάμειξη του σε γεγονότα της αττικής γης. Πέθανε περίπου στην ηλικία των ενενήντα χρόνων στη Λάρισα και τάφηκε κάπου μεταξύ Γυρτώνος, Τιρνάβου και Λαρίσης. Σύμφωνα με τον Άνθιμο Γαζή το μνήμα του διατηρήθηκε μέχρι και το δεύτερο μ.Χ. αιώνα.

Ο Ιπποκράτης έζησε στην Ελλάδα κατά τον χρυσό αιώνα, ο οποίος ανέδειξε μεγάλους άνδρες, όπως ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης και ο Θουκυδίδης. Περιόδευσε, όπως λέγεται, στη Θεσσαλία, τη Θράκη, τη Θάσο, τη Σκυθία, πιθανώς δε και στη Μέση Αίγυπτο. Είναι ο πρώτος που Θεμελίωσε την επιστημονική ιατρική όπως βεβαιώνει και ο Γαληνός, (πρώτος εξήνεγκε την τελείαν παρ’ Έλλησι ιατρικήν. xiv, 676). Τα έργα του είναι προϊόντα έξοχης παρατήρησης, εμπειρίας και σπάνιου ορθολογισμού. Ουσιαστικά αποτελούν το μεγαλύτερο σταθμό στην πορεία της ελληνικής ιατρικής.

Τα έργα που αποτελούν την Ιπποκράτειο Συλλογή είναι 59 στον αριθμό, γράφτηκαν στην ιωνική διάλεκτο μεταξύ του 440-340 π.Χ. και είναι τα αρχαιότερα μνημεία ακριβούς επιστημονικής ιατρικής. Χωρίζονται σε τομείς. Γενικής φύσης είναι: Ο Όρκος, ο Νόμος, Περί Αρχαίας Ιατρικής, Περί Ιατρού, Περί Τέχνης, Περί Ευσχημοσύνης, Παραγγελίαι και Αφορισμοί. Ανατομικά και φυσιολογικά είναι τα: Περί Ανατομής, Περί Καρδίας, Περί Σαρκών, Περί Αδένων, Περί Οστέων Φύσεως, Περί Γονής, Περί Φύσεως Παιδίου, Διαιτητικά, Περί Τροφής, Περί Διαίτης, Περί Διαίτης Υγιεινής. Γενικής παθολογίας είναι τα: Περί Αέρων, Υδάτων και Τόπων, Περί Χυμών, Περί Κρίσεων, Περί Κρισίμων, Περί Εβδομάδων, Περί Φυσών. Στην προγνωστική ιατρική ανήκουν τα: Προγνωστικόν, Προρρητικόν και Κωακαί Προγνώσεις. Στην ειδική νοσολογία τα: Περί Επιδημιών, Περί Παθών, Περί Νόσων, Περί των Εντός Παθών, Περί της Ιερής Νόσου και Περί Τύπων των κατ’ άνθρωπον. Στη Θεραπευτική ανήκουν τα: Περί Διαίτης Οξέων και Περί Υγρών Χρήσιος. Στη χειρουργική ανήκουν τα: Κατ’ Ιατρείον, Περί Ελκών, Περί Αιμοροϊδων, Περί Συρίγγων, Περί των εν τη Κεφαλή Τραυμάτων, Περί Αγμών, Περί Άρθρων. Μολχικός. Στην οφθαλμολογία ανήκει το Περί Όψεως, ενώ στη μαιευτική και τη γυναικολογία τα: Περί Παρθενίων, Περί Γυναικείας Φύσεως, Περί Γυναικείων Α’, Β’, Περί Αφόρων, Περί Επικυήσεως, Περί Επταμήνου και Οκταμήνου, Περί Εγκατατομής Εμβρύου. Τέλος στην Παιδιατρική ανήκει το Περί Οδοντοφυίης.

Εκτός των παραπάνω έργων περιλαμβάνονται και 24 Επιστολές και το Περί Μανίας Λόγος, στο οποίο περιγράφεται η πρόσκληση του Ιπποκράτη από τους Αβδηρίτες για την υποτιθέμενη θεραπεία του Δημόκριτου. Όμως, οι πολλές διασκευές των έργων του, η προσθήκη ψευδεπίγραφων από αρχαιοτάτων χρόνων οδήγησαν τους μεταγενέστερους μελετητές στην αδυναμία διάκρισης των νόθων έργων από τα γνήσια. Άλλωστε η συλλογή στη σημερινή μορφή της έγινε περίπου κατά το 300 π.Χ., στους Αλεξανδρινούς χρόνους, οπότε και άρχισε με την εντολή του Πτολεμαίου η περισυλλογή των συγγραμμάτων του. Έτσι, κρίθηκε αναγκαίο να περιληφθούν όλα τα συγγράμματα που έφεραν το όνομά του, ακόμη και αν υπήρχαν βάσιμες υποψίες πως ήταν ψευδεπίγραφα, αρκεί να ανήκαν στους προ-αριστοτελικούς χρόνους.

Βέβαια, το ζήτημα της γνησιότητας απασχόλησε για πολύ τους ερευνητές, με αποτέλεσμα να καταγραφούν πολλές και παράδοξες απόψεις. Ο Ερωτιανός, για παράδειγμα, παραδέχεται μόνον 31 συγγράμματα, ενώ ο Γαληνός μειώνει τον αριθμό τους περίπου σε 13. Από τους νεότερους ο Γάλλος ιστορικός της ιατρικής Εμίλ Λιτρέ, στηριζόμενος στην ιωνική διάλεκτο γεμάτη με τους «δωρισμούς» του Ιπποκράτη, εξαιτίας της δωρικής καταγωγής του, παραδέχεται ως γνήσια, εκτός του Όρκου και του Νόμου, άλλα έντεκα έργα. Ο Ντιλς παραδέχεται μόνον τρία κ.ο.κ. Σημαντικότερη από τις εκδόσεις του έργου του παραμένει η δεκάτομη έκδοση του Εμίλ Λιτρέ (1829-1861), στο Παρίσι, με ελληνικό κείμενο και γαλλική μετάφραση. Η νεότερη έκδοση των έργων ανήκει στον Κουλβάιν (Λειψία 1894 και 1902), αλλά παρέμεινε ανολοκλήρωτη. Από τους Έλληνες άριστη κριτική στα έργα του έκανε ο Αδαμάντιος Κοραής στα Περί Αερίων Υδάτων και Τόπων και Περί Διαίτης Οξέων και Αρχαίας Ιατρικής.

Γενικά, ο Ιπποκράτης θεωρεί ότι τα πάντα προέρχονται από τα 4 στοιχεία, σε καθένα από τα οποία ανταποκρίνεται η ιδιότητα του ψυχρού, του ξηρού, του θερμού, του υγρού. Στα στερεά συστατικά του σώματος υπερισχύει το γαιώδες και στα υγρά το υδατώδες. Συνεκτική ουσία των πάντων είναι το πνεύμα, έμφυτο και θερμό στον άνθρωπο, που εδρεύει στην καρδιά. Θεμελιώδη υγρά του σώματος είναι το αίμα, το φλέγμα, η κίτρινη και η μαύρη χολή. Από την ισορροπία και την ανισορροπία τους εξαρτάται η υγεία ή η νόσος. Στο σώμα ενυπάρχει μια ιδιαίτερη ζωική δύναμη, η φύσις. Από αυτή τη δύναμη εξαρτάτο η συντήρηση, η ανάπτυξη, αλλά και η θεραπεία του σώματος και η επαναφορά του από την παθολογική κατάσταση στη φυσιολογική. Αυτή είναι και η μεγαλοφυέστερη σύλληψη της διάνοιας του Ιπποκράτη, ο οποίος δικαιώνεται σήμερα από τις σύγχρονες απόψεις περί υγείας και ισορροπίας του βιο-ενεργειακού δυναμικού του οργανισμού. Άλλωστε ο Ιπποκράτης δεν εντοπίζει τη νόσο στα όργανα. Θεωρεί πως ο οργανισμός νοσεί ή θεραπεύεται ως σύνολο και έτσι ο ασθενής αντιμετωπίζεται με ένα τελείως διαφορετικό μάτι και προοπτική.

Κατά τον Ιπποκράτη και τους αποκαλούμενους Ιπποκρατικούς ο γιατρός οφείλει να απορρίπτει κάθε είδους δεισιδαιμονία, να είναι καθαρός στο σώμα και αχώριστος της ηθικής. Η ζωή του πρέπει να είναι σεμνή και γεμάτη σιγή και ο ίδιος να είναι φιλόσοφος. Δίκαια, λοιπόν, ο Αντράλ είδε στους Ιπποκρατικούς, ανθρώπους στερημένους από τη σύγχρονη τεχνολογία της παρατήρησης να δρουν με την πνευματική τους δύναμη και μόνον και να οδηγούνται στις ίδιες αλήθειες ή ιδέες, στις οποίες οδηγούνται σήμερα οι επιστήμονες με την αργή και επίπονη εργασία της ανάλυσης και της παρατήρησης. Για τον Γαληνό ο Ιπποκράτης είναι «Θείος», μέγιστος των γιατρών και πρώτος των φιλοσόφων. Δεν περιορίστηκε στον απλό εμπειρισμό, αλλά τον ένωσε με τη διάνοια, προκειμένου να γνωρίσει τη φύση.

Η μορφή του Ιπποκράτη ως «Πατέρα της Ιατρικής» παραμένει ισχυρή όχι μόνο στους ιστορικούς κύκλους της αρχαιότητας και στη σύγχρονη εποχή, αν και έχουμε συνηθίσει να τον βλέπουμε μέσα από τα μάτια του Γαληνού. Ο Γαληνός περιγράφει τον Ιπποκράτη όπως θα περιέγραφε μάλλον τον εαυτό του, κι έτσι έδωσε έμφαση στα κείμενα μόνον που τον ενθουσίαζαν. Όμως, παραμένει ταυτόχρονα και ο συνδετικός κρίκος για τη διάδοση της διδασκαλίας του, καθώς μετέφερε τον ενδιαφέρον του σε μεταγενέστερους γιατρούς.

Έτσι, με την αντιγραφή των κειμένων του οι ιδέες του Ιπποκράτη επιβίωσαν κατά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τις κληρονόμησαν οι γιατροί της Αναγέννησης. Η συλλογή έγινε το θεμέλιο γύρω απ’ τo οποίο καταγράφηκε η εμπειρία της ιατρικής, προκειμένου να χτιστεί το σύγχρονο οικοδόμημα της ιατρικής. Μόνο που η σύγχρονη ιατρική εξειδικεύτηκε τόσο, ώστε έχασε το συνολικό οικοδόμημα, τη θεμελιώδη ιδέα του Ιπποκράτη. Με βάση το γεγονός ότι οι Ιπποκρατικοί, εκτός από τo ότι ήταν φιλόσοφοι, ενδιαφέρονταν και για άλλους τομείς, προκειμένου να καταλήξουν στις εύστοχες και αποκαλυπτικές παρατηρήσεις τους, όπως για παράδειγμα η εθνογραφία. Η ευρύτητα των γνώσεών τους οδηγούσε σε ερμηνείες που δε σχετίζονταν μόνο με τη μηχανιστική θεώρηση του ανθρώπινου οργανισμού, κάτι που θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της η ιατρική επιστήμη σήμερα, προκειμένου να οδηγηθεί στο σύγχρονο, παγκόσμιο θαύμα της θεραπείας.


http://ellas2.wordpress.com