ΒΡΥΑ-ΛΕΙΧΗΝΕΣ

Τα βρύα ανήκουν σε μια πρωτόγονη κατηγορία φυτών, τα βρυόφυτα. Είναι συνήθως πράσινα, μικρά και μεταξύ των απλούστερων φυτικών οργανισμών της ξηράς (λίγα είναι υδρόβια). Δεν παράγουν άνθη ή καρπούς και τα περισσότερα δεν έχουν εσωτερικά μέσα μεταφοράς νερού ή θρεπτικών. Αναπαράγονται με σπόρια και μπορούν επίσης να σχηματίσουν νέα φυτά από μικρά τμήματα βλαστών και φύλλων που έχουν αποκοπεί.

Τα βρυόφυτα δεν έχουν ρίζες αλλά έχουν λεπτές (ένα κύτταρο πάχος!) ριζοειδείς δομές, οι οποίες χρησιμεύουν στην προσκόλληση και απορρόφηση νερού. Αυτά είναι γνωστά ως ριζοειδή. Τα περισσότερα είδη έχουν πολύ μικρή αντίσταση στην ξηρασία και περιορίζονται σε περιοχές που είναι υγρές και προστατευόμενες. Συχνά βρίσκονται σε βράχους, στο έδαφος, σε πεσμένους κορμούς και πάνω σε δέντρα, αλλά προτιμούν τα κρύα και υγρά περιβάλλοντα των δασών, τους βάλτους και τις όχθες των ρυακιών. Υπάρχουν όμως και είδη που αντέχουν στις ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες και ανευρίσκονται ακόμα και στην Αρκτική, στην Ανταρκτική και σε έρημους. Επίσης αυξάνονται σε αμμοθίνες, όπου παίζουν σημαντικό ρόλο στην σταθεροποίηση της άμμου.
Παγκοσμίως ο αριθμός των βρυόφυτων υπολογίζεται στα 14.000-15.000 είδη. Στην Βρετανία βρίσκονται μόλις περισσότερα από 1.000.

Oι λειχήνες είναι άλλη μια πρωτόγονη κατηγορία οργανισμών, οι οποίοι αποτελούν μια παράδοξη συμβίωση δύο ειδών που ανήκουν σε διαφορετικά βασίλεια, αλλά λειτουργούν ως μία βιολογική μονάδα. Η συμβίωση γίνεται από ένα φύκος και ένα μύκητα. Στο σχηματισμό αυτό μετέχουν από την πλευρά των φυκών, τα κυανοφύκη ή τα χλωροφύκη και από τους μύκητες οι "δισκομύκητες" ή οι "βασιδιομύκητες". Kατά τη συμβίωσή τους ο μύκητας τρέφεται από τις οργανικές ουσίες που παράγουν τα πράσινα κύτταρα των φυκών, ενώ το φύκος παίρνει ανόργανα συστατικά από τον μύκητα.

Διακρίνονται διάφορες κατηγορίες λειχήνων, ανάλογα με την δομή τους:

• θαμνοειδείς

• φυλλοειδείς

• κρουστώδεις

• κοκκώδεις

Οι λειχήνες βρίσκονται πάνω σε βράχους, χώμα, δέντρα ή τεχνητές δομές σε καθαρά περιβάλλοντα. Μπορούν να ζήσουν σε διάφορα οικοσυστήματα σε όλο τον κόσμο, ακόμα και στις αφιλόξενες έρημους, στην Αρκτική και στην Ανταρκτική. Θεωρούνται πρωτοπόρα είδη μαζί με τα βρυόφυτα σε κάποια περιβάλλοντα, επειδή συχνά είναι οι πρώτοι οργανισμοί που εισβάλλουν σε ένα νεοεκτιθέμενο βράχο ή έδαφος. Ένας λειχήνας μπορεί ν' απορροφά κάποια άλατα από τα υποστρώματα στα οποία αυξάνεται, αλλά γενικά τρέφεται μέσω της φωτοσύνθεσης που εκτελούν τα φύκη. Έτσι, οι λειχήνες των δέντρων δεν είναι παράσιτα και δεν τρέφονται από αυτά, απλά τα χρησιμοποιούν ως σπίτι τους. Οι λειχήνες των βράχων όμως μπορεί να ελευθερώνουν χημικές ουσίες, οι οποίες επιταχύνουν την αποσάθρωση του βράχου σε έδαφος και προάγουν έτσι την δημιουργία νέων εδαφών.

Οι λειχήνες κατείχαν σπουδαία θέση στην κινέζικη ιατρική και στη σύγχρονη εποχή χρησιμοποιούνται ευρέως για την παρασκευή αντιβιοτικών. Επίσης, τα αιθέρια έλαια που περιέχουν γίνονται βάση αρωμάτων και αλκοολούχων ποτών. Έχουν κάποια θρεπτική αξία και κάποιες φυλές στην έρημο της Β. Αφρικής καπνίζουν μείγμα λειχήνων. Ακόμα, χρησιμοποιούνται σε μακέτες και βραχόκηπους, αλλά και για βαφή από τους Ινδιάνους της Αμερικής. Η πιο ενδεδειγμένη χρήση τους όμως είναι ως δείκτες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, καθώς είναι πολύ ευαίσθητοι οργανισμοί στην αύξηση της συγκέντρωσης των αέριων ρύπων. Δεν έχουν μηχανισμούς άμυνας στους ρύπους όπως τα ανώτερα φυτά και έτσι κάποια είδη, όταν δεν εμφανίζονται σε μια περιοχή, σηματοδοτούν την ύπαρξη ατμοσφαιρικής ρύπανσης εκεί.
Στην Πάρνηθα είχαν διαπιστωθεί τη δεκαετία του 1960 περί τα 50 είδη λειχήνων.