Αναγνώστες

Σάββατο 16 Μαΐου 2015

Ορφέας



Νεαρή γυναίκα από τη Θράκηφέρει το κεφάλι του Ορφέα, τουGustave Moreau (1865)
Σύμφωνα με τον Ελληνικό μύθο, ο Ορφέας ήταν η κύρια εκπροσώπηση της τραγουδιστικής τέχνης και της λύρας και είχε ιδιαίτερη σημασία στη θρησκευτική ιστορία της Ελλάδας. Η μυθική φιγούρα του Ορφέα ήταν ελληνικής για την ακρίβεια Μακεδονικής[1] προέλευσης από την Πιερία[2]. Τα Ορφικά Μυστήρια, τελετουργικά αγνώστου περιεχομένου, πήραν το όνομά τους από τον Ορφέα. Γεννήθηκε στην Πιέρια σε μια πόλη ονόματι Πίμπλεια[3], κοντά στον Όλυμπο[4][5] και ήταν βασιλιάς των Κικόνων[6], όπου στις Μαινάδες τους βρήκε το θάνατό του. Ο μυθιστοριογράφος Κόνων γράφει ότι ήταν και Βασιλιάς των Μακεδόνων[7] επίσης. Ο τάφος του βρισκόταν και αυτός κοντά στον Όλυμπο στα Λείβηθρα.[8][9]


Το όνομα Ορφέας δε συναντάται ούτε στον Όμηρο ούτε στον Ησίοδο, αλλά ήταν γνωστό την εποχή του Ηβικού (περ. 530 π.Χ.). Ο Πίνδαρος (522-442 π.Χ) αναφέρεται σ’αυτόν ως "ο πατέρας των τραγουδιών".Μία αναπαράσταση από τον Πολύγνωτο[10] (5ος αιώνας π.χ.) του είχε δώσει εμφάνιση Έλληνα χωρίς Θρακικά ρούχα η τον "φρυγικό σκούφο".Αναπαραστάσεις[11] του ¨Ορφέα ξεκινούν το 460 π.χ. ως Έλληνα και μόνο αργότερα αποκτά Θρακικά χαρακτηριστικά και αυτά όχι συνεχώς.Ιστορίες για αυτόν κυκλοφορούσαν πιθανόν και πιο νωρίς απ τον 6ο αιώνα π.χ. αλλά έγινε "μόδα"[12] να του δίνονται Θρακικές ρίζες την εποχή των Μηδικών.Το ιστορικό του Ορφέα ήταν απόλυτα Ελληνικό αλλά συνδεόταν με νομαδικές φυλές όπως πολλοί ιεροί άνδρες του είδους του από τους Έλληνες[13][14]
Από τον 6ο αιώνα π.Χ., ο Ορφέας θεωρήθηκε ένας από τους βασικούς ποιητές και μουσικούς της αρχαιότητας, και ο εφευρέτης ή αυτός που τελειοποίησε τη λύρα και τα τύμπανα. Με τη δύναμη της μουσικής του και του τραγουδιού του μπορούσε να γοητεύσει τα άγρια ζώα, να διεγείρει τα δέντρα και τους βράχους σε χορό, ακόμα και να σταματήσει τη ροή των ποταμών. Ως ένας από τους πρωτεργάτες του πολιτισμού, θεωρείται πως δίδαξε στην ανθρωπότητα τις τέχνες της φαρμακευτικής, της γραφής και της γεωργίας. Στενά συνδεδεμένος με τη θρησκευτική ζωή, ο Ορφέας ήταν οιωνοσκόπος και μάντης. Εξασκούσε μαγικές τέχνες, ιδιαίτερα την αστρολογία, ίδρυσε ή κατέστησε προσβάσιμα πολλά σημαντικά μυστήρια, όπως αυτά του Απόλλωνα και του Θρακικού θεού Διονύσου. Καθιέρωσε τελετουργικά, δημόσια και ιδιωτικά και υπαγόρευσε αρχικές και εξαγνιστικές τελετουργίες.
Η ζωή του Ορφέα

Ετυμολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έχουν προταθεί πολλές ετυμολογίες για το όνομα Ορφέας. Μια πιθανή πρόταση είναι πως προέρχεται από την Ελληνική λέξη ορφανός. Ο Ορφέας λοιπόν μπορεί να είναι σημασιολογικά εγγύς του γοάω, δηλαδή θρηνώ, τραγουδώ άγρια, μαγεύω, ενώνοντας τους φαινομενικά ανόμοιους ρόλους του ως απογοητευμένο εραστή, υπερβατικό μουσικό και ιερέα μυστηρίων σε ένα λεξικολογικό σύνολο. Η λέξη ορφικός ορίζεται ως μυστικός, μαγευτικός και εκστασιακός, και πιθανόν, εξαιτίας του μαντείου του Ορφέα, ορφικός μπορεί επίσης να σημαίνει μαντικός. Σύμφωνα με μια άλλη ετυμολογική εκδοχή το όνομά του προέρχεται από το ορφνή (=σκοτάδι)[15].


Σύμφωνα με την καλύτερα γνωστή παράδοση, η οποία φαίνεται κατά την προϊστορία περιλάμβανε μια έκταση από την περιοχή του Ολύμπου στην Πιερία μέχρι τα Στενά του Ελλησπόντου, ο Ορφέας ήταν γιος του Οίαγρου, βασιλιά της Θράκης και της Καλλιόπης, της Μούσας της επικής ποίησης, καθώς μάλιστα στα ορφικά κείμενα (Αργοναυτικά) αναφέρεται ότι ο Ορφέας γεννήθηκε στο όρος Ελικών στα Λείβηθρα (Πίπλαν Πιερίας. Σε άλλες παραδόσεις, γονείς του είναι η Καλλιόπη και ο Απόλλων. Ο Ορφέας έμαθε μουσική από το Λίνο, ή από τον Απόλλωνα, που του έδωσε τη λύρα του ως δώρο.


Παρ όλη τη Θρακική καταγωγή του συμμετείχε στην Αργοναυτική εκστρατεία, της οποίας ηγείτο ο Ιάσονας, ο οποίος είχε πληροφορηθεί από τον Χείρωνα πως μόνο με τη βοήθεια του Ορφέα θα μπορούσαν να περάσουν άθικτοι από τις Σειρήνες. Οι Σειρήνες κατοικούσαν σε τρία μικρά, βραχώδη νησιά και τραγουδούσαν όμορφα τραγούδια που δελέαζαν τους ναυτικούς προς αυτές. Έπειτα έτρωγαν τους ναυτικούς. Όταν ο Ορφέας άκουσε τις φωνές τους, πήρε τη λύρα του και έπαιξε μια ομορφότερη μουσική, πνίγοντας τη δικιά τους.

Ο Θάνατος της Ευρυδίκης

Η πιο διάσημη ιστορία, στην οποία πρωταγωνιστεί, είναι αυτή της συζύγου του Ευρυδίκης. Η Ευρυδίκη είναι μερικές φορές γνωστή και ως Αγριόπη. Δραπετεύοντας από τον Αρισταίο, δαγκώθηκε από ένα ερπετό και πέθανε. Αλλόφρων ο Ορφέας έπαιξε τόσο συγκινητικά τραγούδια και τραγούδησε τόσο θρηνητικά που όλες οι νύμφες και οι θεοί έκλαψαν και τον συμβούλευσαν. Ο Ορφέας κατέβηκε στον κάτω κόσμο και με τη μουσική του απάλυνε την καρδιά του Άδη και της Περσεφόνης (το μόνο άτομο που τα κατάφερε ποτέ), οι οποίοι συμφώνησαν να επιτρέψουν στην Ευρυδίκη να επιστρέψει μαζί του στη γη. Αλλά η συμφωνία που συνόδευε την απόφαση ήταν πως έπρεπε να περπατά μπροστά από αυτήν και να μην κοιτάξει πίσω μέχρι να φτάσει στον πάνω κόσμο. Μέσα στην αγωνία του αθέτησε την υπόσχεση και η Ευρυδίκη εξαφανίστηκε πάλι από την θέασή του. Η ιστορία με αυτή τη μορφή ανήκει στην εποχή του Βιργιλίου, ο οποίος πρώτος εισάγει το όνομα του Αρισταίου. Και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, ωστόσο, μιλούν για την επίσκεψη του Ορφέα στον κάτω κόσμο. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα οι καταχθόνιοι θεοί του ‘παρουσίασαν μία εμφάνιση’ της Ευρυδίκης. Ο Οβίδιος λέει πως ο θάνατος της Ευρυδίκης δεν προκλήθηκε από την δραπέτευσή της από τον Αρισταίο, αλλά από το χορό της με τις Ναϊάδες τη μέρα του γάμου της.
Η διάσημη ιστορία της Ευρυδίκης μπορεί να είναι μια μεταγενέστερη πρόσθεση στους Ορφικούς μύθους. Συγκεκριμένα, το όνομα Ευρυδίκη (‘αυτή της οποίας η δικαιοσύνη εκτείνεται ευρέως’) θυμίζει μυστηριακούς τίτλους της Περσεφόνης. Ο μύθος μπορεί να προέρχεται κατά λάθος από έναν άλλο θρύλο για τον Ορφέα κατά τον οποίο ταξιδεύει στα Τάρταρα και γοητεύει τη θεά Εκάτη.
Η ιστορία του Ορφέα και της Ευρυδίκης έχει ενδιαφέρουσες ομοιότητες με τον ιαπωνικό μύθο των Ιζανάγκι και Ιζανάμι.

Θάνατος του Ορφέα

Σύμφωνα με μία περίληψη της Ύστερης Αρχαιότητας ενός χαμένου έργου του Αισχύλου, ο Ορφέας στο τέλος της ζωής του περιφρόνησε την λατρεία όλων των θεών εκτός από του ήλιου, τον οποίο αποκαλούσε Απόλλωνα. Ένα πρωινό ανέβηκε το όρος Παγγαίον (όπου ο Διόνυσος είχε ένα μαντείο) για να χαιρετήσει τον θεό κατά την ανατολή, αλλά σκοτώθηκε από Θρακικές Μαινάδες, επειδή δεν τιμούσε τον πρώην προστάτη του, το Διόνυσο. Είναι σημαντικό πως ο θάνατός του είναι ανάλογος με το θάνατο του Διονύσου.
Ο Οβίδιος (Μεταμορφώσεις XI) επίσης αφηγείται πως οι Θρακικές Μαινάδες, ακόλουθοι του Διονύσου, περιφρονημένες από τον Ορφέα, αρχικά του έριξαν ραβδιά και πέτρες ενώ έπαιζε, αλλά η μουσική του ήταν τόσο όμορφη που ακόμα και οι πέτρες και τα κλαδιά αρνιόντουσαν να τον χτυπήσουν. Εξαγριωμένες οι Μαινάδες τον έσκισαν σε κομμάτια κατά τη φρενίτιδα των Βακχικών τους οργίων. Μεσαιωνικές παραδόσεις έχουν μια άλλη προσθήκη: στο σχέδιο του Albrecht Durer η κορδέλα ψηλά στο δέντρο αναφέρει: Orfeus der erst puseran (Ορφέας, ο πρώτος σοδομίτης).
Το κεφάλι και η λύρα του, ακόμα τραγουδώντας θρηνητικά τραγούδια, επέπλευσαν από τον Έβρο ως την Μεσογειακή ακτή. Εκεί, οι άνεμοι και τα κύματα τα μετέφεραν στη Λεσβιακή ακτή, όπου οι κάτοικοι έθαψαν το κεφάλι του και ένας ναός κατασκευάστηκε προς τιμήν του κοντά στην Άντισσα.[16] Αυτός ο ναός-μαντείο εντοπίστηκε πρόσφατα σε σπήλαιο κοντά στο σημερινό χωριό της Άντισσας.[17] Η λύρα μεταφέρθηκε στον ουρανό από τις Μούσες και τοποθετήθηκε ανάμεσα στα αστέρια. Οι Μούσες συνέλεξαν και τα κομμάτια του κορμιού του και τα έθαψαν κάτω από τον Όλυμπο, όπου τα αηδόνια κελαηδούσαν πάνω από τον τάφο του. Η ψυχή του επέστρεψε στον κάτω κόσμο, όπου επανενώθηκε τελικά με την αγαπημένη του Ευρυδίκη. Όσο για την λύρα του, έγινε αστερισμός στον ουράνιο θόλο.
Στην Αττική κεραμική, ωστόσο, οι γυναίκες που επιτίθενται στον Ορφέα εμφανίζονται να είναι κανονικές Θρακιώτισσες, που εξαγριώθηκαν, επειδή τα τραγούδια του βάρδου είχαν κλέψει τους συζύγους τους μακρυά τους.

Ορφικά ποιήματα και τελετουργικά

Ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών θρησκευτικών ποιημάτων σε δακτυλικό εξάμετρο αποδόθηκαν στον Ορφέα, όπως και σε παρόμοιες εικόνες, όπως οι Μούσες, ο Αριστέας, ο Επιμενίδης και η Σίβυλλα. Από αυτή την τεράστια λογοτεχνία μόνο δύο παραδείγματα επιζούν ολόκληρα: μία ομάδα ύμνων συντεθειμένων κάπου γύρω στον 2ο ή 3ο αιώνα π.Χ., και μια Ορφική Αργοναυτική συντεθειμένη κάπου ανάμεσα στον 4ο και τον 6ο αιώνα π.Χ. Πρωιμότερη ορφική λογοτεχνία, που μπορεί να χρονολογηθεί μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ., επιζεί μόνο σε σπαράγματα παπύρου ή σε παραπομπές από μεταγενέστερους συγγραφείς.
Επιπρόσθετα με την λειτουργία της ως αποθήκη μυθολογικών δεδομένων μαζί με τους στίχους της Θεογονίας του Ησίοδου, η ορφική ποίηση απαγγελλόταν σε μυστηριακά τελετουργικά και εξαγνιστικές ιεροτελεστίες. Όσοι ήταν ιδιαίτερα αφοσιωμένοι σ’ αυτά τα τελετουργικά και ποιήματα συχνά ήταν χορτοφάγοι, απείχαν από το σεξ και απέφευγαν να τρώνε αυγά, πρακτική που έμεινε γνωστή ως ορφικός βίος.

Ο μετα-κλασικός Ορφέας

Στη Θεία Κωμωδία ο Δάντης βλέπει τη σκιά του Ορφέα μαζί με τους πολυάριθμους άλλους «ενάρετους παγανιστές» στο Λίμπο.
Η ιστορία του Ορφέα και της Ευρυδίκης έχει γίνει θέμα για όπερες και καντάτες δια μέσου της ιστορίας της δυτικής κλασικής μουσικής.
Ο Ορφέας παρουσιάζεται ως μέλος στο τελευταίο ταξίδι του Οδυσσέα από την Ιθάκη στην «Οδύσεια» του Νίκου Καζαντζάκη.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%81%CF%86%CE%AD%CE%B1%CF%82

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου