Αρχαία Αίγυπτος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Χάρτης της αρχαίας Αιγύπτου

Η Μεγάλη Σφίγγα και οι πυραμίδες της Γκίζαςείναι από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα του πολιτισμού της αρχαίας Αιγύπτου.

Με τον γενικό όρο αρχαία Αίγυπτος οι ιστορικοί αναφέρονται στην ιστορία, την τέχνη, τα ήθη και τα έθιμα και γενικότερα τον πολιτισμό που ανέπτυξαν οι λαοί που κατοίκησαν στην περιοχή της σημερινής Αιγύπτου από την Προδυναστική περίοδο 4η χιλιετία Π.Κ.Ε. έως την Πτολεμαϊκή δυναστεία 305 Π.Κ.Ε. - 30 Π.Κ.Ε.

Πίνακας περιεχομένων

  [Απόκρυψη] 

• 1 Γεωγραφία
• 2 Θρησκεία
• 3 Ζητήματα αιγυπτιακής ιστορίας
• 4 Χρονολόγιο της αρχαίας Αιγύπτου
• 5 Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
• 6 Δικτυακοί τόποι

Γεωγραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από γεωγραφικής άποψης το μεγαλύτερο τμήμα της αρχαίας Αιγύπτου καταλάμβανε τμήμα της Βόρειας Αφρικής αν και η χερσόνησος του Σινά βρίσκεται στη νοτιοδυτική Ασία. Είχε τις ίδιες ακτογραμμές στην Ερυθρά θάλασσα και τη Μεσόγειο με τη Λιβύη προς δυσμάς το σημερινό Σουδάν νότια και την Παλαιστίνη ανατολικά. Ουσιαστικά σε εκείνη την εποχή διαιρείτο σε δύο βασίλεια γνωστά ως Άνω (νότια) και Κάτω (βόρεια) Αίγυπτος. Στην πραγματικότητα τούτος ο γεωγραφικός προσδιορισμός ακολουθούσε τον άξονα του Νείλου ποταμού. Ο Νείλος, γύρω από τον οποίο συναθροιζόταν και συνεχίσει να συναθροίζεται το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού υπήρξε ζωοδότρια πηγή του Αιγυπτιακού πολιτισμούήδη από την εποχή του Λίθου και τον πολιτισμό Νακάντα. Τα δύο βασίλεια ενωμένα σχημάτιζαν ότι αποκαλούσε ο Ηρόδοτος μαύρη γη (Ηροδότου, Β,12). Το όνομα μαύρη γη (kmt) ή Κεμέτ προέκυψε πιθανώς εξαιτίας των σκοτεινόχρωμων αποθέσεων από τις πλημμύρες του Νείλου.

Θρησκεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Αιγυπτιακή μυθολογία

Ζητήματα αιγυπτιακής ιστορίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η υπερτρισχιλιετής ιστορία της αρχαίας Αιγύπτου χωρίζεται σε οκτώ ή εννέα περιόδους, οι οποίες αποκαλούνται ενίοτε Βασίλεια και εν τάχει αναλύονται στο παρακάτω χρονολόγιο. Αυτή η σύγχρονη ταξινόμηση είναι αυθαίρετη και βασίζεται σε κοινωνικά κριτήρια ευημερίας, ενότητας και διακυβέρνησης από μία κεντρική εξουσία. Οι ίδιοι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι δεν ομαδοποιούσαν τους κυβερνήτες τους βάσει τέτοιων κριτηρίων. Αντίθετα χρησιμοποιούσαν την έννοια των δυναστειών σε όλη την ιστορική τους διαδρομή. Ο λίθος του Παλέρμο απλά κατονομάζει όλους τους βασιλείς, χωρίς να υποδεικνύει κάποιο είδος ομαδοποίησης. Ο Κανόνας του Τορίνοομαδοποιεί τους βασιλείς ή βασίλισσες σύμφωνα με την διαδοχή ή καταγωγή τους.

Τη διάκριση των τριάντα δυναστειών, όπως τη χρησιμοποιούμε σήμερα, την οφείλουμε στον Μανέθωνα, τον Αιγύπτιο ιερέα που έζησε στις αρχές της Πτολεμαϊκής περιόδου. Σε πολλές περιπτώσεις όμως δεν είναι απόλυτα κατανοητό γιατί ο Μανέθων ομαδοποίησε ορισμένους βασιλείς σε μια δυναστεία και άλλους σε κάποια άλλη. Για παράδειγμα η 18η Δυναστεία ξεκινά με τον Άμασις (Αχμόσες), αδελφό του τελευταίου βασιλιά της 17ης δυναστείας του Μανέθωνα. Θεωρητικά ο Άμασις και οΜάριος, θα έπρεπε να ταξινομούνται στην ίδια δυναστεία.

Ορισμένοι Αιγυπτιολόγοι προσπάθησαν να εγκαταλείψουν την ιδέα των Βασιλείων και των δυναστειών, χρησιμοποιώντας απλά την χρονολογική ταξινόμηση. Ωστόσο, χάριν συμφωνίας με την υπάρχουσα βιβλιογραφία και τους δικτυακούς τόπους που ασχολούνται με το θέμα, το παρακάτω χρονολόγιο ακολουθεί αυτή την ταξινομητική αρχή.

Χρονολόγιο της αρχαίας Αιγύπτου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ημερομηνίες	Δυναστεία	Φαραώ	Κοινωνία	Θρησκεία	Μνημεία
Άγνωστη	Προδυναστική περίοδος		Πιθανή πρώτη ένωση της Αιγύπτου από οπαδούς της λατρείας του Ρα, δημιουργία της Ηλιούπολης	Η ηλιακή λατρεία συνδέεται με την βασιλική δύναμη. Οι κυνηγετικοί και πολεμικοί θεοί αποκτούν τα χαρακτηριστικά της μετάβασης σε αγροτικές κοινωνίες. Λατρεία του Μιν και του γερακόμορφου Ώρου, πιθανώς Λίβυας προέλευσης. Τα αρχαία Αιγυπτιακά σε αυτή την περίοδο διαχωρίζονται από την υποτιθέμενη πρωτογλώσσα τους ως διακριτός κλάδος της ομάδας των χαμητοσημιτικών γλωσσών
Αρχαϊκή Περίοδος
3100-2884	1η	Μήνης(Ναρμέρ)Ντζερ		Συγχωνεύσεις ανάμεσα στον μύθο του Όσιρι και του Ώρου στην Άβυδο. Η πρωτεύουσα στη Μέμφιδα προωθεί τον Πτα ως υπέρτατο δημιουργό θεό. Στην βασιλική ηλιακή λατρεία ενσωματώνονται ο Ρα, ο Ώρος, η Άθωρ. Ο Φαραώταυτίζεται με τον Ώρο. Ο νεκρός Φαραώ ταυτίζεται με τον Όσιρι.	Τεχνοτροπία Ναρμέρ από την Ιερακόπολη - Μασταμπά (πλινθόκτιστοι επίπεδοι τάφοι των πρώτων Φαραώ στη Σακκάρα, κοντά στη Μέμφιδα.
2884-2780	2η			Καθορίζεται κυρίως το ύφος της απεικόνισης των θεοτήτων
2780-2680	3η	Ζοζέρ, Ουνί	Ανεπτυγμένη ναυπηγική: εμπόριο με την Φοινίκη - Νίκες εναντίον της Νουβίας. Ορυχεία εξόρυξης χαλκού στη χερσόνησο του Σινά	Καθιέρωση τελετουργικού ταφής και μουμιοποίηση. Οι ηλιακές λατρείες καθίστανται αποκλειστικότητα της κυβερνώσας δυναστείας.	Πρώτα λίθινα μνημεία: Κλιμακωτή πυραμίδατου Ζοζέρ στη Σακκάρα, Πυραμίδα του Σνεφρού στο Μεϊντούμ
Παλαιό Βασίλειο ή Εποχή των Πυραμίδων
2680-2565	4η	Σνεφρού Χέωψ(Κχουφού) Ρετζεντέφ(Djedefre) Κχεφρέν(Κχαφρέ ή Χεφρήνος) Μυκερίνος(Μενκαουρέ) Σεψεσκάφ(Shepseskaf)	Ενοποιημένη κοινωνική οργάνωση - ανεπτυγμένες γεωργικές τεχνικές επιτρέπουν επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας, όπως το κτίσιμο των πυραμίδων.	Βασιλικοί πυραμιδικοί τάφοι. Τα αρχαία Αιγυπτιακά είναι η γλώσσα του Παλαιού Βασιλείου.	Οι μεγάλες πυραμίδες του Χέοπα, του Χεφρήνου και του Μυκερίνου στην Γκίζα. Η Μεγάλη Σφίγγα, στην Γκίζα, πιθανώς από τον Χεφρήνο.
2565-2420	5η	Ουζερκάφ Σαχουρέ Νιουζερέ Ουνίς	Πολιτική σταθεροποίηση και ευημερία. Εργαλεία και όπλα χαλκού. Χρήση του χρυσού και του αργύρου, Λάπις λάζουλι, απουσία νομίσματος. Ανάπτυξη της αστρονομίας, της μηχανικής (γιαοικοδόμηση και άρδευση).	Ενδυνάμωση της βασιλικής ηλιακής λατρείας. Ο Φαραώ ταυτίζεται με τον σύνθετο θεό Ρα-Χεράκτυ. Η σύζυγος του Μεγάλου Ιερέα ταυτίζεται με την Άθωρ και αναπτύσσεται ηκοσμογονία της Ηλιούπολης. Εμφανίζονται για πρώτη φορά τα Κείμενα των πυραμίδων, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ουνίς.	Ναοί οβελίσκοι, αφιερωμένοι στον Ήλιο Ο μασταμπάς της Τίυ στη Σαχάρα Τοιχογραφίες και ανάγλυφα με σκηνές της καθημερινής ζωής Η Πυραμίδα του Ουνίς στη Σαχάρα.
2420-2258	6η	Πέπι Α' Πέπι Β΄ Τελευταίος της δυναστείας	Η δύναμη των Φαραώ σταδιακά φθίνει (από την ύστερη 5η δυναστεία) και γίνονται φεουδαρχικοί άρχοντες. Οι κυβερνήτες των επαρχιών αυξάνουν την ισχύ τους και το αξίωμά τους γίνεται κληρονομικό.	Περίτεχνα πυραμιδικά κείμενα. Λατρείες των θεϊκών φαραώ. Εποχιακές λατρείες της γονιμότητας. Ανανεώνεται σε καθημερινή βάση η νίκη της κοινότητας επί του ερπετού Απέπ, υπό την καθοδήγηση του Φαραώ.
Πρώτη Μεταβατική Περίοδος
2258-2255	7η, 8η		Εισβολές ξένων λαών. Κοινωνική αναταραχή και διάσπαση. Οι επαρχιακοί κυβερνήτες χρησιμοποιούν τις τοπικές λατρείες για να αυξήσουν τη δύναμή τους. Ο πλούτος και η καλλιτεχνική δραστηριότητα αμβλύνονται, αλλά εν γένει διατηρούνται οι αρχαίες παραδόσεις.	Λατρεία του Χαρσαφή, θεού με κεφαλή κριού, ως κρατικής και γονιμοποιού θεότητας.
2225-2134	9η, 10η		Η πρωτεύουσα μεταφέρεται στην Ηρακλειούπολη στηΜέση Αίγυπτο. Ανταγωνισμοί και συρράξεις ευγενών μεταξύ των Θηβών και της Ηρακλειούπολης.	Διανοητικές και θεολογικές ζυμώσεις. Η ελπίδα της μεταθανάτιας ζωής επεκτείνεται στον απλό λαό. Παρά την πολιτική αναταραχή ανθίζει η λογοτεχνία: Οδηγίες για τον Βασιλιά Μερικαρέ, Παραινέσεις του Ιπουουέρ.
2134–2000	11η		Οι πρίγκιπες των Θηβών κατακτούν και επανενώνουν όλη τη χώρα. Η πρωτεύουσα μεταφέρεται στις Θήβες στην Άνω Αίγυπτο. Ίδρυση του Μέσου Βασιλείου.	Ο Μοντ γίνεται προστάτιδα θεότητα του βασιλείου	Τάφοι των πριγκίπων του Μπένι Χασάν στη Μέση Αίγυπτο (20 χλμ. νότια της Μινύας. Τοιχογραφίες με θέματα της καθημερινής ζωής.
Μέσο Βασίλειο
2000-1786	12η	Αμενεμχέτ Α΄ Σέσωστρις Α΄ Αμενεμχέτ Β΄ Σέσωστρις Β΄ Σέσωστρις Γ΄ Αμενεμχέτ Γ΄ Αμενεμχέτ Δ΄ Νεφρουσομπέκ	Η πρωτεύουσα μεταφέρεται στο Λιστ, κοντά στην Μέμφιδα. Οι τοπικοί κυβερνήτες διατηρούν την ισχύ τους, όπως και η τάξη της αριστοκρατίας και το θρησκευτικό ιερατείο. Η αποκέντρωση λειτουργεί καταλυτικά για την προστασία της Αιγύπτου από την εισβολή νομάδων (από Νουβία και Ασία). Εφαρμόζεται σύστημα συμβασιλείας από τον Αμενεμχέτ Β΄ και το διεθνές εμπόριο αποκτά ισχύ. Η Νουβία (Κους) υπό αιγυπτιακή διακυβέρνηση. Εξόρυξη καλλαΐτη στη χερσόνησο του Σινά. Αναπτύσσονται τα συστήματα άρδευσης και αποξήρανσης της γης (Φαγιούμ) από τον Αμενεμχέτ Γ΄. Γενική ευημερία. Η αρχιτεκτονική των ναών γίνεται περιπλοκότερη.	Αιγυπτιακή Βίβλος των Νεκρών: Στα κείμενα ενσωματώνονται αρχαϊκές πεποιθήσεις. Ανάπτυξη της πίστης στην κρίση των νεκρών. Ο Άμων προβάλλει ως μείζων θηβαϊκή θεότητα. Λατρεία της σύνθετης θεότητας, Άμων-Ρα. Ο Σομπέκ γίνεται θεός των Φαραώ. Συντίθεται το Ιστορία του Σινουχέ Τα μέσα Αιγυπτιακά, ως καθομιλούμενη γλώσσα του Μέσου Βασιλείου.	Πυραμίδα του Σέσωστρι Β΄, νότια του Φαγιούμ. Πυραμίδα και Λαβύρινθος (ταφικός ναός) του Αμενεμχέτ Γ΄ στην όαση Χαουάρα του Φαγιούμ. Στις Θήβες αρχίζει η οικοδόμηση της μεγάλης πυραμίδας του Καρνάκ (χρειάστηκαν περισσότερα από 1.000 χρόνια για την ολοκλήρωσή της). Σύμπλεγμα ναών αφιερώνεται στον Άμωνα-Ρα. Υπόγειοι τάφοι λελατομημένα μνημεία.
Δεύτερη Ενδιάμεση Περίοδος (Οι δυναστείες 13 και 14 από ορισμένους ερευνητές περιλαμβάνονται στο Μέσο Βασίλειο)
1786-1650	13η 14η	Θηβαίοι κυβερνήτες, στο Δέλτα	Η Άνω και η Κάτω Αίγυπτος χωρίζονται. Ξένοι κατακτητές (το σημιτικό φύλο των Υξώς) εισβάλλουν στην Αίγυπτο χάρη στην χρήση του πολεμικού άρματος	Κείμενα των Σαρκοφάγων σε ξύλινες σαρκοφάγους, μετεξέλιξη των Κειμένων των Πυραμίδων
1650-1570	15η	Υκσώς, "Βασιλείς Ποιμένες".	Οι Υξώς, προερχόμενοι πιθανώς από τη Συρία, κυριαρχούν σε όλη την Αίγυπτο με πρωτεύουσα την Άβαρι του Δέλτα.	Μισητοί ως ξένοι δυνάστες οι Υξώς εξαιγυπτίζονται και προωθούν την λατρεία τουΣετ (Σηθ)	Η Σφίγγα των Υξώς στο Τανίς, του Δέλτα
Αβέβαιη	16η	Υξώς	Αβέβαιη: Πιθανώς συνέχεια της 15ης δυναστείας.
1640-1550	17η	Κεμόσες (Κάμωσις)	Η τοπική αρχικά δυναστεία των Θηβών κυβερνά των Άνω Αίγυπτο. Ο Κάμωσις εκδιώκει τους Υξώς.
Νέο Βασίλειο
1550-1305	18η, Πρώτη αυτοκρατορία	Άμασις Α΄(Αχμόσες Α΄) Τούθμωσις Α΄ Τούθμωσις Β΄και Χατσεψούτ Τούθμωσις Γ΄ Αμενχοτέπ Β΄(Αμένοφις) Τούθμωσις Δ΄ Αμενχοτέπ Γ΄ Αμενχοτέπ Δ΄ (Ακενατών καιΝεφερτίτη Σμενκαρέ Τουταγχαμών Άι Χορεμχέμπ	Εξαλείφεται η αντίδραση των τοπικών αρχόντων προς τις Θήβες. Η Αίγυπτος επανεγκαθιδρύεται ως ιμπεριαλιστικό κράτος. Υπό τον Τούθμωσι Α΄ κατακτώνται περιοχές της Ασίας και η Νουβία (Κους). Η αυτοκρατορία που εγκαθιδρύει ο Τούθμωσις Γ΄ εκτείνεται πέραν του Ευφράτη. Ο διαρκώς αυξανόμενος πλούτος διοχετεύεται στην οικοδόμηση μνημείων. Εισροή χρυσού, άργυρου και ελεφαντόδοντου από την Νουβία. Τα κατακτημένα εδάφη χάνονται στην περίοδο βασιλείας του Ακενατόν.	Η μητέρα του Άμασις Α΄ εξυψώνεται ως σύζυγος του Άμωνα-Ρα, που είναι πλέον βασιλικός θεός. Νέες θρησκευτικές επιδράσεις από τις ασιατικές εκστρατείες. Το ενδιαφέρον για τις ασιατικές θρησκείες οδηγεί σε θρησκευτικούς πειραματισμούς, όπως ο Ατενισμός (ηλιακός ενοθεϊσμός) υπό τον Αμενχοτέπ Δ΄ που μετονομάστηκε σε Ακενατόν. Οι Πινακίδες της Τελ ελ Αμάρνα αφηγούνται τη βασιλεία του Αμενχοτέπ Γ΄ και του Ακενατόν. Βίαιη εκδίωξη και καταστολή του Ατενισμού. Η συντηρητική θρησκευτική άποψη ενδυναμώνεται περαιτέρω και επεκτείνεται στην τέχνη. Η δύναμη του θηβαϊκού ιερατείου του Άμωνα-Ρα εξασφαλίζεται από τον Χορεμχέμπ. Τα Νέα ή Ύστερα Αιγυπτιακά γίνονται η γλώσσα του Νέου Βασιλείου	Αναπτύσσεται η θηβαϊκή νεκρόπολις. ΣτηνΚοιλάδα των Βασιλέων λαξεύονται τάφοι σε βράχο στη δυτική όχθη του Νείλου. Τάφοι του Αμενχοτέπ Β΄, Τούθμωσι Γ΄, Τουταγχαμών και Χορεμχέμπ. Κοιλάδα των Ευγενών (τάφος του Σενοφέρ) καιΚοιλάδα των Βασιλισσών - μικρότεροι λαξευμένοι τάφοι σε βράχο. Ο ναός της Χατσεψούτ στο Ντέιρ ελ-Μπάχρι. Ναός του Τούθμωσι Γ΄ στο Μεντινέτ Χαμπού, Κολοσσοί του Μέμνωνα. Ναός του Άμωνα στο Λούξορ, από τον Αμενχοτέπ Γ΄, συνδέεται με τον Μεγάλο Ναό του Καρνάκ με λεωφόρο 2 χιλιομέτρων με Σφίγγες Ξεκινά η οικοδόμηση του Σεραπείου, ως ταφικού μνημείου για τους ταύρους του Άπι στη Σαχάρα. Οικοδομείται το ανάκτορο του Ακενατόν και λαξευμένοι τάφοι στην Τελλ ελ Αμάρνα.
1305-1200	19η, Δεύτερη Αυτοκρατορία	Ραμσής Α΄(Ραμσής) Σέτι Α΄ Ραμσής Β΄ καιΝεφερτάρι Μερενφθά Σέτι Β΄	Στρατιωτική Δυναστεία Ο Σέτι Α΄ επανακτά τα χαμένα εδάφη της Συρίας. Υπό τον Ραμσή Β΄ η Αίγυπτος συγκρούεται με τουςΧιττίτες στο Καντές. Έντονη οικοδόμηση με τη χρήση καταναγκαστικής εργασίας. Η πρωτεύουσα μεταφέρεται από την Μέμφιδα στην Τανίς, πόλη του θεού Σετ. Απωθούνται τρία κύματα εισβολέων (Λαοί της θάλασσας) οπλισμένων με σιδηρά όπλα.	Ενδυνάμωση της γηγενούς πολιτισμικής παράδοσης. Εντείνεται ο αγαθοεργός ρόλος του Σετ ως υπερασπιστή του βασιλικού οίκου. Η αδυναμία των Φαραώ των 19-21 δυναστειών ευνοεί την ανάπτυξη θεοκρατικού καθεστώτος από το θηβαϊκό ιερατείο του Άμωνα-Ρα στις Θήβες.	Θήβες: Κοιλάδα των Βασιλέων - τάφος του Σέτι Α΄ Άβυδος: Οσιρείον - ναός του Σέτι Α΄, ναός του Ραμσή Β΄. Λαξευμένοι ναοί στο Αμπού Σιμπέλ από τον Σέτι Α΄ (ολοκλήρωση από τον Ραμσή Β΄ (τέσσερις κολοσσοί). Μεγάλος ναός αφιερωμένος στον Άμωνα Ρα και μικρότερος ναός αφιερωμένος στην Άθωρ, προς τιμήν της Νεφερτάρι. Θήβες: Κοιλάδα των Βασιλισσών - τάφος της Νεφερτάρι, Νεκρόπολις - Ραμεσείον (ταφικός ναός του Ραμσή Β΄) Μέμφις: Κολοσσιαία αγάλματα του Ραμσή Β΄. Αλαβάστρινη Σφίγγα του Ραμσή Β΄.
1190-1085	20η	Ραμσής Γ΄ και Τίυ Ραμσής Δ΄ Ραμσης Ε΄ Ραμσής ΣΤ΄ Ραμσής Ζ΄ Ραμσής Η΄ Ραμσής Θ΄ Ραμσής Ι΄ Ραμσής ΙΑ΄	Ο Ραμσής Γ΄ ενώνει τους ανταγωνιστικούς οίκους στην Αίγυπτο για να αναχαιτίσει τη συμμαχία των λαών της θάλασσας, πιθανώς Φιλισταίων, Ελλήνων, Σαρδηνίων και Σικελών. Σχετική πτώση της δύναμης της Αιγύπτου. Στροφή στην εσωτερική πολιτική για την διατήρηση τουstatus quo. Η πρωτεύουσα παραμένει στην Τανίς.	Προσκόλληση σε αρχαϊκές πεποιθήσεις και αντιγραφή της τεχνοτροπίας του Παλαιού Βασιλείου. Υπό τον Ραμσή ΙΑ΄ γίνεται αρχιερέας του Άμωνα-Ρα ο Χεριχόρ, ανεξάρτητος κυβερνήτης του Νότου. Γράφεται το Παραμύθι του Ουεναμούν.	Ναός του Ραμσή Γ΄ στην Μεντινέτ Χαμπού, κοντά στις Θήβες με σκηνές από τις νίκες του επί των Λάων της Θάλασσας. Θήβες: Κοιλάδα των Βασιλέων - τάφοι του Ραμσή Γ΄, Ραμσή ΣΤ΄ και Ραμσή Θ΄.
Ύστερη Δυναστική Περίοδος Οι δυναστείες 21 και 22 ενίοτε περιλαμβάνονται στο Νέο Βασίλειο
1085-945	21η	Τανιτική Δυναστεία Σμένδης στην Τανίς Χεριχόρ στις Θήβες	Η Άνω και η Κάτω Αίγυπτος χωρίζονται. Ιερείς-βασιλείς στις Θήβες σε αντίθεση με τους Φαραώ της Τανίς
945-750	22η	Λίβυα Δυναστεία Σεσόνκ Α΄	Αυξάνεται η δύναμη της επικράτειας του Δέλτα. Ενθρονίζονται Λίβυοι Φαραώ. Η πρωτεύουσα μεταφέρεται στην Βούβαστι.	Οι Λίβυοι Φαραώ υιοθετούν τη θεά Μπαστ ως κρατική θεότητα και προσπαθούν να τη συγχωνεύσουν με τη Σεκχέτ. Ο Φαραώ Σεσόνκ Α΄ ορίζει τον γιο του Αρχιερέα του Άμωνα-Ρα, επανενώνοντας την χώρα.	Οικοδομείται ιερό της Μπαστ στις Θήβες. Προστίθεται διάκοσμος στους ναούς της Μπαστ στη Βούβαστι
750-720	720-710	23η 24η	(Λίγα είναι γνωστά για αυτήν την περίοδο)
710-663	25η	Νουβιακή ή Αιθιοπική Δυναστεία Πιανκί Σαμπακά(Σαμπατκά) Ταχαρκά Τανταμανί	Η Αίγυπτος κατακτάται από τους Σουδανούς υπό τον Πιάνκι, πρίγκιπα του Σαμπάτα. Ο Σαμπάκα εγκαθιστά την πρωτεύουσα στις Θήβες. Περί το 675-71 οι Ασσύριοι υπό τον Εζαρχαντόν εισβάλλουν και κατακτούν τη Μέμφιδα από τον Ταχάρκο. Το 663 οι Θήβες κατακτώνται από τον Ασσύριο Ασσουρμπανιπάλ. Τέλος της Νουβιακής διακυβέρνησης
663-525	26η	Σαϊτική περίοδος (Αναγέννηση) Νεχώ Α΄ Ψαμτίκ Α΄(Ψαμμήτιχος Α΄) Νεχώ Β΄ Ψαμτίκ Β΄ Άπρης Άμασις Β΄(Αχμόσες Β΄) Ψαμτίκ Γ΄	Ο Νεχώ, κυβερνήτης της Σαΐδας ορίζεται βασιλέας από τους Ασσύριους. Η πρωτεύουσα μεταφέρεται στην Σαΐδα. Περί το 650 γίνεται γενική χρήση του σιδήρου στην αρχαία Αίγυπτο που συνδέεται με τον Σετ ως κρατική θεότητα. Ο Ψαμτίκ Α΄ εξωθεί τους Ασσύριους από την Αίγυπτο. 612: Κατάλυση της Ασσυριακής αυτοκρατορίας. Η Αιγύπτιοι μοιράζονται την Ασσυρία με τους Μήδους και τους Βαβυλώνιους. 605: Οι Αιγύπτιοι απωθούνται από την Ασία από τον Νεμπουκαντνεζάρ (Ναβουχοδονόσωρ) της Βαβυλώνας. Ο Ιούδας συντρίβεται από τον Νεμπουκαντνεζάρ.	Σε αυτή την περίοδο οι Φαραώ χρησμοποιούν τον μύθο του Όσιρι ως πειστήριο της διακυβέρνησής τους και όχι τις προγενέστερες ηλιακές λατρείες. Ο Σετ μεταβάλλεται σε προσωποποίηση του κακού. Αναγέννηση της Σαΐδας. Υπό την διακυβέρνηση του Ψαμτίκ Α΄ γίνεται στροφή προς τους εορτασμούς, την λογοτεχνία, την τέχνη και την αρχιτεκτονική του Παλαιού Βασιλείου.	Οικοδομείται ναός από γρανίτη Για τον Άπι-Ταύρο στη Σαχάρα.
525-404	28η	Αχαιμενίδες	525: Οι Αιγύπτιοι ηττώνται από τον πέρση Καμβύση Β΄. Διακυβέρνηση των Αχαιμενιδών με τους Καμβύση Β΄ καιΔαρείο Α΄. 405: Οι Αιγύπτιοι επαναστατούν εναντίον των Περσών.
404-399	27η (παρεμβ>)	Αμυρταίος	Δυναστεία ενός Φαραώ. Πρωτεύουσα η Σαΐς
399-380	29η	Άχωρις	Η 29η και η επόμενη 30η δυναστεία είναι οι τελευταίες γηγενείς δυναστείες. Οι Αιγύπτιοι αντιστέκονται στις περσικές επιθέσεις με τη βοήθεια των Ελλήνων. Πρωτεύουσα γίνεται η Μένδη.
380-343	30η	Νεκτανεβώ Α΄(Νεκτνέμπφ) Τακώς Νεκτανεβώ Β΄	Η Σεβέννυτος γίνεται πρωτεύουσα. Και οι δύο Νεκτανεβώ επιδίδονται σε οικοδομική δραστηριότητα και ταυτόχρονα ανθίστανται στους Πέρσες. 341: Οι Πέρσες εξουσιάζουν και πάλι την Αίγυπτο. 332: Ο Μέγας Αλέξανδρος κατακτά την Περσία και παίρνει την Αίγυπτο. Ίδρυση της Αλεξάνδρειας. 323: Ο Αλέξανδρος πεθαίνει και αναλαμβάνει την διακυβέρνηση της Αιγύπτου ο στρατηγός του Πτολεμαίος.	Εκλείπουν οριστικά οι αρχαίες ηλιακές λατρείες.
305-30Π.Κ.Ε.	Πτολεμαϊκή δυναστεία	Πτολεμαίοι Α΄ - ΙΔ΄ Κλεοπάτρα Ζ΄	305: Ο Πτολεμαίος αυτοανακηρύσσεται φαραώ, εγκαθιδρύοντας νέα δυναστεία. Η Αίγυπτος ελέγχει ναυτικά όλη την ανατολική Μεσόγειο. 58: O Πτολεμαίος ΙΑ΄ καλεί τον Πομπηίο από τη Ρώμη, για να τον βοηθήσει να ανακτήσει τον θρόνο. Με αυτόν τον τρόπο η Ρώμη απλώνει την εξουσία της στην Αίγυπτο. Η Κλεοπάτρα, προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τις σχέσεις της με τον Καίσαρα και τον Μάρκο Αντώνιο για να επανακτήσει η Αίγυπτος τη δύναμή της. Το αιγυπτιακό ναυτικό ηττάται από το ρωμαϊκό στόλο στη ναυμαχία του Ακτίου. Αυτοκτονία της Κλεοπάτρας και θάνατος του γιου τηςΚαισαρίωνα (Πτολεμαίου ΙΔ΄). Η Αίγυπτος μετατρέπεται σε ρωμαϊκή επαρχία.