Οι Κυκλάδες

Οι Κυκλάδες
είναι ένα νησιωτικό σύμπλεγμα του Νοτίου Αιγαίου πελάγους. Αποτελείται από 34 κύρια νησιά, εκτός από τα μικρά ερημονήσια που μπορούν να θεωρηθούν ως τμήματα των μεγάλων. Όλα αυτά τα νησιά απλώνονται σε τρεις σειρές: η ανατολική αποτελεί προέκταση τις Εύβοιας και περιλαμβάνει την Άνδρο, την Τήνο, την Μύκονο, τη Ρήνεια, τη Δήλο, τη Νάξο και την Αμοργό. Η δυτική σειρά αποτελεί προέκταση της Λαυρεωτικής και περιλαμβάνει τη Μακρόνησο, την Κέα, την Κύθνο, τη Σέριφο, τη Σίφνο και τη Φολέγανδρο. Η μεσαία σειρά περιλαμβάνει τη Γυάρο, τη Σύρο, την Πάρο, την Αντίπαρο, τη Σίκινο, την Ίο και την Ανάφη.


Ιστορία
Μέσα στο χώρο του Αιγαίου, αλλά και στον ευρύτερο της Μεσογείου, οι Κυκλάδες διαδραμάτισαν σημαντικό ιστορικό ρόλο. Η γεωγραφική τους θέση, ανάμεσα στην ηπειρωτική Ελλάδα, τη Βόρεια Αφρική και τη Μικρά Ασία, συντέλεσε ώστε από τη Νεολιθική Εποχή ήδη τα νησιά αυτά να αποτελέσουν έναν ενδιάμεσο σταθμό όχι μόνο για την ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας, αλλά και για την εξάπλωση του πολιτισμού.
Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση οι Κυκλάδες πήραν το όνομά τους από τις ομώνυμες Νύμφες, τις οποίες μεταμόρφωσε σε βράχους ο Ποσειδώνας γιατί επέσυραν την οργή του. Λέγεται, όμως, πως ονομάστηκαν και από τη λέξη «Κύκλος», είτε επειδή οι άνεμοι που φυσούν ορμητικοί στην περιοχή ανάγκαζαν τα πλοία να περιστρέφονται, είτε γιατί εκτείνονται γύρω από τη Δήλο, το ιερό νησί του Απόλλωνα, σε ένα νοητό κύκλο.

Κυκλαδικός πολιτισμός(3200-1100 π.Χ.)

Σύμφωνα με τα τελευταία ευρήματα των ανασκαφών (Κύθνος 1972) οι Κυκλάδες ήταν κατοικημένες ήδη από τη Μεσολιθική Εποχή (7500 6500 π.Χ. περίπου). Τα ευρήματα (Κεφάλα Κέας, Σάλιαγκος) από την αμέσως επόμενη περίοδο, τη Νεολιθική, αποδεικνύουν πως οι άνθρωποι της εποχής ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Σαν πρώτοι κάτοικοι των νησιών αναφέρονται Κάρες, Λέλεγες, Φοίνικες, όλοι μικρασιατικής προέλευσης, που μετακινούνταν στο χώρο του Αιγαίου. Μαζί τους φέρνουν το χαλκό από τον οποίο κατασκευάζονταν όπλα, εργαλεία και αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Στη διάρκεια της 3ης π.Χ. χιλιετίας οι Κυκλάδες θα αναπτύξουν ένα μοναδικό πολιτισμό, που θα ακτινοβολήσει στο χώρο του Αιγαίου, τον Κυκλαδικό Πολιτισμό, που διαιρείται σε τρεις φάσεις: την Πρωτοκυκλαδική (3200-2000 π.Χ.), τη Μεσοκυκλαδική (2000-1550 π.Χ.) και την Υστεροκυκλαδική (1550-1100 π.Χ.).

Πρωτοκυκλαδικός Πολιτισμός (3200-2000 π.Χ.)

Ανάλογα με τα ευρήματα των ανασκαφών ονομάστηκαν και οι διάφορες πολιτιστικές φάσεις του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού. Έτσι o Πολιτισμός Πηλός-Λάκκουδες (3200-2700 π.Χ.) πήρε το όνομά του από τις αντίστοιχες περιοχές στη Μήλο και τη Νάξο. Οι κάτοικοι της εποχής, όπως προκύπτει από τις ανασκαφές, ζούσαν κοντά στη θάλασσα σε ανοχύρωτους οικισμούς και ασχολούνταν με τη ναυτιλία και το εμπόριο.
Η σημαντικότερη περίοδος του Κυκλαδικού Πολιτισμού είναι αυτή που ονομάστηκε από τα ευρήματα στην Κέρο και τη Σύρο, Πολιτισμός Κέρος-Σύρος (2700-2000 π.Χ.). Είναι η εποχή που η ζωή στις Κυκλάδες αλλάζει. Παρατηρείται πρόοδος σε όλους τους τομείς, που αντικατοπτρίζεται τόσο στην κοινωνική οργάνωση όσο και στην τεχνολογική εξέλιξη αλλά και στην καλλιτεχνική έκφραση. Οι κάτοικοι ζουν σε οργανωμένους οικισμούς, ασχολούνται με το εμπόριο, την αλιεία και τη γεωργία. Κατασκευάζονται αγγεία σε διάφορα σχήματα (μαρμάρινοι κρατηρίσκοι, τηγανοειδή σκεύη, σαλτσιέρες και κέρνοι), εργαλεία από οψιδιανό της Μήλου και αντικείμενα καθημερινής χρήσης, τα οποία και συντελούν στην ανάπτυξη του εξαγωγικού εμπορίου των Κυκλάδων.
Αναμφισβήτητα τη σημαντικότερα προϊόντα του Κυκλαδικού Πολιτισμού είναι τα ειδώλια, τα οποία προέρχονται από όλες σχεδόν τις Κυκλάδες, βρέθηκαν κατά εκατοντάδες, είναι κατασκευασμένα από διάφανο μάρμαρο της Πάρου και παριστάνουν τα περισσότερα γυναικείες μορφές. Δεν λείπουν βέβαια και τα ειδώλια αντρικών μορφών καθώς και τα ειδώλια που παριστάνουν μουσικούς. Παρά την κάποια σχηματοποίηση των μορφών τα κυκλαδικά ειδώλια αποπνέουν ζωντάνια και δύναμη. Όπως φαίνεται από ίχνη που διασώθηκαν, τα χαρακτηριστικά του προσώπου υποδηλώνονταν με χρώμα, πράγμα που θα συνέβαλλε στην εκφραστικότητά τους. Το παριανό, εξάλλου, μάρμαρο τους εξασφάλιζε διαφάνεια και στιλπνότητα. Για τον προορισμό και τη χρησιμότητά τους διατυπώθηκαν πολλές απόψεις. Υποστηρίχθηκε πως απεικονίζουν θεότητες, παλλακίδες, νύμφες και ήρωες, παιχνίδια ή μαγικά περίοπτα (φυλαχτά). Πολλοί ερευνητές πιστεύουν πως ο χαρακτήρας τους ήταν καθαρά λατρευτικός και πως τοποθετούνταν μαζί με το νεκρό για να τον συντροφεύουν και να του συμπαρασταθούν στο θάνατο και στη μεταθανάτια διαδικασία. Στις γυναικείες μορφές των ειδωλίων πολλοί μελετητές αναγνώρισαν τη γυναικεία θεότητα που λάτρευαν οι Κυκλαδίτες.
Η τρίτη φάση του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού ονομάστηκε Φυλακωπή Πόλις Ι, από την ομώνυμη πόλη της Μήλου. Είναι η εποχή που οι Κυκλάδες αρχίζουν να περνούν στην κυριαρχία της Κρήτης.

Μεσοκυκλαδικός Πολιτισμός (2000-1550 π.Χ.)

Η κυριαρχία της Κρήτης, που σημειώθηκε στην προηγούμενη περίοδο, θα γίνει εντονότερη τις δύο επόμενες περιόδους (Μεσοκυκλαδική και Υστεροκυκλαδική), οπότε και οι εμπορικοί σταθμοί που είχαν δημιουργήσει οι Κυκλαδίτες θα περάσουν στα χέρια των Μινωιτών. Η ζωή συνεχίζεται στους ίδιους συνοικισμούς, οι κάτοικοι ασχολούνται με την αλιεία και τη γεωργία, ενώ η επίδραση της μινωικής Κρήτης γίνεται συνεχώς εντονότερη σε όλους τους τομείς, ιδιαίτερα στην τέχνη.

Υστεροκυκλαδικός Πολιτισμός (1550-1100 π.Χ.)

Αμέσως μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (1450 π.Χ. περίπου) οι Κυκλαδίτες θα δεχτούν την κυριαρχία των Μυκηναίων. Με την κάθοδο των Δωριέων νέα αναστάτωση θα επικρατήσει στο χώρο του Αιγαίου. Στα περισσότερα νησιά θα εγκατασταθούν Ίωνες άποικοι και μόνο στη Μήλο και τη Θήρα θα εγκατασταθούν Δωριείς.

Υπομυκηναϊκή και Γεωμετρική Εποχή (1100-700 π.Χ.)

Αμέσως μετά την εγκατάσταση των Ιώνων οι Κυκλάδες θα περάσουν σε μια νέα φάση ανάπτυξης, αποτέλεσμα της οποίας θα είναι η συμμετοχή τους στο Β' αποικισμό και η ίδρυση αρκετών αποικιών. Οι κυκλαδίτικες πόλεις οργανώνονται σε πόλεις-κράτη και ακολουθούν τα πολιτικά ρεύματα της εποχής (βασιλεία, ολιγαρχία), ενώ στην τέχνη και κυρίως στην κεραμική επικρατούν τα γεωμετρικά σχήματα και τα γεωμετρικά μοτίβα.

Αρχαϊκή Εποχή (7ος-6ος αι. π.Χ.)

Είναι η εποχή που οι Κυκλάδες γνωρίζουν ιδιαίτερη ακμή. Η ίδρυση των αποικιών συντέλεσε στην ανάπτυξη του εμπορίου, έτσι που τα κυκλαδίτικα προϊόντα να διακινούνται σε όλη σχεδόν τη λεκάνη της Μεσογείου. Η ακμή του εμπορίου είχε επακόλουθο την οικονομική άνθηση και την ενίσχυση της νέας τάξης, της αστικής. Παράλληλα συντελείται και πνευματική ανάπτυξη, έτσι που πολλά κυκλαδίτικα καλλιτεχνικά εργαστήρια να παράγουν προϊόντα περιζήτητα, όπως για παράδειγμα οι μηλιακοί αμφορείς. Η Δήλος, το ιερό νησί του θεού Απόλλωνα, θα αποτελέσει πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο των Κυκλάδων. Δείγμα της μεγάλης ανάπτυξης αποτελεί και η ίδρυση στους Δελφούς του θησαυρού των Σιφνίων.

Κλασική Εποχή (5ος-4ος αι. π.Χ.)

Στη διάρκεια των Περσικών Πολέμων οι Κυκλάδες θα περάσουν μεγάλη δοκιμασία. Ορισμένα νησιά θα δεχτούν αρχικά την κυριαρχία των Περσών, για να αποστατήσουν λίγο αργότερα και να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.). Αμέσως μετά το τέλος των πολέμων θα περάσουν στην κυριαρχία των Αθηναίων, θα γίνουν μέλη της Α' Αθηναϊκής Συμμαχίας (478 π.Χ.), που ιδρύθηκε με κέντρο τη Δήλο. Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) οι Κυκλάδες θα αποστατήσουν από την Αθηναϊκή Συμμαχία, που είχε στο μεταξύ εξελιχθεί σε αθηναϊκή ηγεμονία, και θα συμμαχήσουν με τη Σπάρτη, όχι όμως για πολύ. Το 378 π.Χ. θα ενταχθούν στη Β' Αθηναϊκή Συμμαχία.

Ελληνιστική και Ρωμαϊκή Εποχή (4ος αι. π.Χ. - 395 μ.Χ.)

Ακολουθώντας τις τύχες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας οι Κυκλάδες θα περάσουν μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) στην κυριαρχία του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας και αργότερα του διαδόχου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Την εποχή των Επιγόνων, που ακολούθησε μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, θα γνωρίσουν νέα περίοδο ακμής και η Δήλος θα αποτελέσει το κέντρο μιας ομοσπονδίας των νησιωτικών πόλεων. Αντικείμενο διεκδίκησης, θα βρεθούν για ένα μικρό διάστημα στην κυριαρχία των Ροδίων και αργότερα των Πτολεμαίων, για να περάσουν τελικά στα μέσα του 2ου αι. π.Χ. στην κυριαρχία της Ρώμης, οπότε και αρχίζει η παρακμή των περισσότερων νησιών, με εξαίρεση τη Δήλο που συνεχiζει να ακμάζει.

Βυζαντινή και Μεσαιωνική Εποχή (395-1537 περίπου)

Στη διάρκεια των Βυζαντινών Χρόνων οι Κυκλάδες θα ανήκουν στο θέμα του Αιγαίου. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό αυτών των χρόνων αποτελούν οι πολλές και συχνές πειρατικές επιδρομές, αληθινή μάστιγα για τα περισσότερα νησιά. Αμέσως μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Φράγκους (1204) οι Κυκλάδες θα περιέλθουν στον Ερίκο Δάνδολο της Βενετίας, ο οποίος και θα αναθέσει την κατάκτησή τους στο Μάρκο Σανούδο και στους συνεργάτες του. Οι Κυκλάδες θα σχηματίσουν τότε το Δουκάτο της Νάξου ή του Αρχιπελάγους και θα κυβερνηθούν από Λατίνους ηγεμόνες, στην κυριαρχία των οποίων θα παραμείνουν και μετά την τουρκική κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1453). Κατά τη διάρκεια της βενετσιάνικης κατοχής πολλοί κάτοικοι θα ασπαστούν τον καθολικισμό, ιδιαίτερα στη Σύρο, την Τήνο, τη Μύκονο, τη Νάξο και τη Σαντορίνη, ενώ θα ιδρυθούν και θα λειτουργήσουν και αρκετά καθολικά μοναστήρια. Στα 1537-38 θα λεηλατηθούν από τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και ορισμένα νησιά κυριολεκτικά θα ερημωθούν. Για ένα μικρό διάστημα τις Κυκλάδες θα κυβερνήσει ο Ιωσήφ Νάζη, μετά το θάνατο του οποίου (1579) και μέχρι το 1617 περίπου, το ένα μετά το άλλο τα νησιά θα περιέλθουν στους Τούρκους.

Στη διάρκεια της τουρκικής κατάκτησης οι Κυκλάδες θα περιέλθουν σε ένα ειδικό καθεστώς προνομίων, που θα τους δώσει τη δυνατότητα να κατασκευάσουν πλοία και να τα εξοπλίσουν για να αντιμετωπίζουν τους πειρατές. Για ένα μικρό διάστημα θα βρεθούν υπό ρωσική κατοχή (1770-1774), ενώ στη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 θα βοηθήσουν με τις μικρές τους δυνάμεις τον απελευθερωτικό αγώνα, συμβάλλοντας στη δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους.