Όλιβερ Σάκς – Η δική μου ζωή

Μετάφραση- Απόδοση *: Αντωνία-Μπελίκα Κουμπαρέλη //

Πριν ένα μήνα ένιωθα εξαιρετικά υγιής, σχεδόν έσφυζα από υγεία. Στα 81 μου, κολυμπάω ακόμα ενάμιση χιλιόμετρο την ημέρα. Όμως μου τέλειωσε η καλοτυχία καθώς πριν λίγες βδομάδες έμαθα ότι έχω πολλαπλές μεταστάσεις στο συκώτι. Πριν εννιά χρόνια ανακάλυψα ότι είχα έναν σπάνιο καρκινικό όγκο στο μάτι που λέγεται οφθαλμικό μελάνωμα. Αν και οι ακτινοβολίες και το λέιζερ που έκανα για να φύγει αυτός ο καρκίνος με άφησαν τυφλό απ’ το ένα μάτι, ήξερα ότι πάρα πολύ σπάνια γίνεται μετάσταση. Ωστόσο ανήκω στο δύο τοις εκατό των άτυχων.

Νιώθω ευγνώμων που μου χαρίστηκαν εννέα χρόνια καλής υγείας και παραγωγικότητας αφότου διαγνώστηκε ο αρχικός καρκίνος όμως τώρα αντιμετωπίζω κατάματα το θάνατο. Η μετάσταση κατέχει το ένα τρίτο του συκωτιού μου και παρόλο που μπορεί να καθυστερήσει η εξέλιξή του, αυτός ο τύπος καρκίνου δεν σταματάει.

Εναπόκειται σ’ εμένα να επιλέξω πώς θα ζήσω τους μήνες που μου απομένουν. Οφείλω και θέλω να ζήσω όσο πιο πλούσια, βαθιά και παραγωγικά μπορώ. Με ενθαρρύνουν από τα λόγια ενός απ’ τους πιο αγαπημένους μου φιλοσόφους, του Ντέιβιντ Χιουμ, που μαθαίνοντας στα 65 του ότι πεθαίνει, έγραψε μια σύντομη αυτοβιογραφία σε μία μόνο μέρα του Απρίλη του 1776, με τίτλο ‘η Δική μου Ζωή’.

«Τώρα πλέον ευελπιστώ σε μια ταχεία διάλυση», έγραψε. «Υπέστην ελάχιστο πόνο από το ζήτημά μου και αυτό που είναι ακόμα πιο παράξενο, είναι ότι ανεξαρτήτως από την τεράστια κατάπτωση του σώματός μου, δεν υπέφερα ούτε λεπτό από έλλειψη καλής διάθεσης. Κατέχω την ίδια δυναμικότητα όπως πριν στη μελέτη και το ίδιο κέφι στις συντροφιές».

Είχα τη μεγάλη τύχη να προσπεράσω τα ογδόντα, δηλαδή προσπέρασα κατά δεκαπέντε χρόνια τον Χιουμ και υπήρξα εξίσου πλούσιος σε εργασία και αγάπη. Σ’ αυτή τη δεκαπενταετία δημοσίευσα πέντε βιβλία και μια αυτοβιογραφία αρκετά πιο πολυσέλιδη απ’ τις λιγοστές σελίδες του Χιουμ. Θα εκδοθεί την άνοιξη του ’15. Επιπλέον έχω μερικά ακόμα βιβλία σχεδόν ολοκληρωμένα.

Ο Χιουμ έγραφε: «Είμαι άνθρωπος ήπιων διαθέσεων, ελέγχω τη συμπεριφορά μου, είμαι ανοιχτός, κοινωνικός και με χιούμορ όλο χαρά, ικανός να συνδεθώ με τους άλλους αν και κάπως επιρρεπής σε εχθρότητες, μα με μεγάλη μετριοπάθεια σε όλα μου τα πάθη».

Εδώ διαφοροποιούμαι απ’ τον Χιουμ. Ενώ απόλαυσα αγαπημένες σχέσεις και φιλίες και δεν έχω πραγματικές εχθρότητες, δεν μπορώ να ισχυριστώ (ούτε και κανείς απ’ όσους με γνωρίζουν) ότι είμαι άνθρωπος ήπιων διαθέσεων. Το αντίθετο, είμαι άνθρωπος σφοδρών διαθέσεων, βίαιων ενθουσιασμών και εξαιρετικής αμετροέπειας στα πάθη μου. Ωστόσο μια φράση απ’ το δοκίμιο του Χιουμ μου φαίνεται συγκλονιστικά αληθής: «Είναι δύσκολο να είμαι πιο αποξενωμένος απ’ τη ζωή, απ’ όσο είμαι παρών».

Τις τελευταίες μέρες κατάφερα να δω τη ζωή μου σαν να στέκομαι σ’ ένα πολύ ψηλό βουνό, σαν κάποιου είδους τοπίο και με μια όλο και βαθύτερη αντίληψη της συνοχής όλων της των τμημάτων. Αυτό δεν σημαίνει ότι τέλειωσα με τη ζωή.

Αντιθέτως, νιώθω ολοζώντανος και θέλω και ελπίζω στο διάστημα που μου απομένει, να βαθύνω τις φιλίες μου, να αποχαιρετίσω τους αγαπημένους μου, να γράψω κι άλλο και να ταξιδέψω αν έχω τη δύναμη, όπως και να πετύχω νέα επίπεδα κατανόησης, επίγνωσης και διορατικότητας.

Τα παραπάνω απαιτούν τόλμη, σαφήνεια και για να το θέσω ξεκάθαρα: θα προσπαθήσω να νοικοκυρέψω τους λογαριασμούς μου με τον κόσμο. Όμως θα δώσω χρόνο και στο κέφι, ίσως και στις σαχλαμάρες.

Αισθάνομαι ότι βιώνω μια άξαφνη πεντακάθαρη στόχευση και προοπτική. Δεν υπάρχει χρόνος για οτιδήποτε ασήμαντο. Οφείλω να επικεντρωθώ στον εαυτό μου, στη δουλειά μου και στους φίλους μου. Δεν πρόκειται πια να κολλήσω σε τηλεοπτικές συζητήσεις, κάτι που έκανα κάθε βράδυ. Δεν πρόκειται να ξαναεστιάσω σε πολιτικές ξιφασκίες για την πολιτική ή την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Κι αυτό δεν σημαίνει αδιαφορία ή αποστασιοποίηση – ενδιαφέρομαι σοβαρά για τη Μέση Ανατολή και την υπερθέρμανση του πλανήτη, για τις αυξανόμενες ανισότητες, όμως δεν είναι πλέον δική μου υπόθεση όλ’ αυτά γιατί ανήκουν στο μέλλον. Χαίρομαι όταν συναντώ ταλαντούχους νέους ανθρώπους ακόμα κι αυτούς που διέγνωσαν τη μετάστασή μου. Πιστεύω ότι το μέλλον βρίσκεται σε καλά χέρια.

Τα τελευταία δέκα χρόνια αποκτώ όλο και περισσότερο συνείδηση των συνομήλικών μου που έχασα. Η γενιά μου αποχωρεί και κάθε θάνατος που βίωσα ήταν άλλη μια ρήξη, κοβόταν άλλο ένα κομμάτι μου. Δεν θα υπάρξει κανείς σαν κι εμάς όταν φύγουμε όλοι, όμως έτσι κι αλλιώς, κανείς δεν είναι σαν κάποιον άλλον. Όταν οι άνθρωποι πεθαίνουν, δεν αντικαθίστανται από κανέναν. Αφήνουν τρύπες που δεν γεμίζουν γιατί αυτό είναι το πεπρωμένο -το γενετικό και νευρολογικό- κάθε ανθρώπου. Ο καθένας μας είναι μια μοναδική οντότητα που ψάχνει το δικό του δρόμο για να ζήσει τη δική του ζωή, να πεθάνει τον δικό του θάνατο.

Δεν γίνεται να υποκριθώ ότι δεν φοβάμαι. Όμως το κυρίαρχο συναίσθημα είναι η ευγνωμοσύνη. Αγάπησα και με αγάπησαν, μου έδωσαν πολλά και ανταπέδωσα αρκετά. Διάβασα και ταξίδεψα και σκέφτηκα και έγραψα. Είχα επικοινωνία με τον κόσμο, αυτή την ειδική επαφή που έχουν οι γραφιάδες και οι αναγνώστες.

Πάνω απ’ όλα υπήρξα ον με ενσυναίσθηση, ζώο σκεπτόμενο πάνω σ’ αυτόν τον όμορφο πλανήτη και αυτό από μόνο του υπήρξε ένα τεράστιο προνόμιο και περιπέτεια.

* Σ.τ.μ. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2015 στους New York Times.

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

«Είμαι ένας γερό-εβραίος άθεος», δηλώνει.

Ο Όλιβερ Σακς (1933) είναι νευρολόγος, συγγραφέας και ερασιτέχνης χημικός. Εξασκεί το επάγγελμα του νευρολόγου-ψυχιάτρου από το 1965. Σπούδασε αρχικά στην Αγγλία και έπειτα στην Αμερική όπου και ζει.

Κατέχει την έδρα προφέσορα στο τμήμα νευρολογίας στο τμήμα Ιατρικής του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Προηγουμένως (2007-2012) ήταν προφέσορας νευρολογίας και ψυχιατρικής στο πανεπιστήμιο Κολούμπια όπου επίσης κατείχε και τη θέση του ‘μέγιστου καλλιτέχνη’. Παλαιότερα δούλεψε πολλά χρόνια στο τμήμα Άλμπερτ Άινστάιν – Σχολή Ιατρικής του πανεπιστημίου Γιεσιβά. Επίσης είναι επισκέπτης προφέσορας στο πανεπιστήμιο του Γουόργικ του Ηνωμένου Βασιλείου της Αγγλίας που είναι η πατρίδα του. Το 2008 Η Αγγλία του απένειμε τον τίτλο του Ιππότη για το έργο του. Αμέτρητα πανεπιστήμια του έχουν απονείμει τον τίτλο του τιμητικού διδάκτορα ενώ τα βραβεία για τις έρευνές του θα χρειάζονταν σελίδες επί σελίδων. Συμμετέχει ενεργά σε διεθνείς οργανισμούς εθελοντικών ερευνών για τον εγκέφαλο και την ιαματική μουσική. Επίσης είναι μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών και πολλών άλλων διεθνών οργανισμών.

Πάσχει από προσωπαγνωσία, μια εγκεφαλική διαταραχή όπου ο ασθενής δεν αναγνωρίζει τα πρόσωπα ανθρώπων που συναναστρέφεται. Τα τελευταία χρόνια έχασε και την στερεοσκοπική όραση καθώς τυφλώθηκε από το δεξί του μάτι λόγω καρκίνου. Δεν παντρεύτηκε ποτέ και έχει δηλώσει ότι στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του παρέμεινε ανέραστος λόγω της προσωπαγνωσίας και της απίστευτης ντροπαλοσύνης του.Επί χρόνια πειραματίστηκε με αμφεταμίνες και διάφορα ναρκωτικά ελπίζοντας να μάθει περισσότερα για τη φαρμακολογία – εξ ου και αποκαλεί τον εαυτό του ‘ερασιτέχνης χημικός’. Ο στόχος του ήταν να βρει τις κατάλληλες δοσολογίες φαρμάκων για τους ασθενείς του. Κολυμπάει καθημερινά ακόμα και τώρα που του απομένουν ελάχιστοι μήνες ζωής, χειμώνα καλοκαίρι.

Έχει γράψει 13 βιβλία και 7 εξ αυτών κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Άγρα και Καστανιώτης. Γράφει από το 1970 έως τώρα. Την τελευταία εικοσαετία ασχολήθηκε εντατικά με την έρευνα της μουσικοθεραπείας στη νευρολογία και την ίαση ασθενών. Η διάσημη ταινία ‘Ξυπνήματα’ βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του.Θεωρείται πραγματικός ουμανιστής, πασίγνωστος για τις φιλανθρωπίες του και υπερασπιστής της απλοποίησης των επιστημών. Με τα βιβλία του μετέφερε σε καθημερινή γλώσσα τεράστια ζητήματα της νευροφυσιολογίας του ανθρώπινου εγκεφάλου και της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης. Παρά τη διεθνή του αναγνώριση, δέχτηκε συχνά των πυρά των συναδέλφων του επιστημόνων για την, κατά τη γνώμη τους, υποκειμενική και υπεραπλουστευτική οπτική του. Ωστόσο γεγονός παραμένει ότι πρώτος ο Όλιβερ Σακς μίλησε στις διαλέξεις του ανά τον κόσμο, με συμπόνια και σεβασμό για πολύ βαριές ασθένειες ανθρώπων που υπέφεραν από κατατονία, παραισθήσεις, επιληψία, διανοητική αναπηρία, ληθαργική εγκεφαλίτιδα, είχαν χάσει μέρος του εγκεφάλου τους ή υπέστησαν τύφλωση από επεμβάσεις Διατηρεί ακόμα και τώρα ιστοσελίδα όπου προσφέρει βοήθεια σε όσους του γράψουν για οποιοδήποτε νευρολογικό πρόβλημα. Τώρα πια η διαχείριση της ιστοσελίδας γίνεται από γραμματείς, λόγω της ασθένειάς του, όμως αν του αναφέρουν κάποια σπάνια περίπτωση, πάλι στέλνει απάντηση δωρεάν.

Και κάτι προσωπικό. Ανακάλυψα τον Όλιβερ Σακς το 1990 όταν ο Θανάσης Καστανιώτης μου χάρισε το βιβλίο του ‘Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο’. Την ίδια περίπου εποχή ένας συγγενής μου, εμφάνισε διάφορες ταυτόχρονες ασθένειες και κάποιου τύπου άνοια. Ήταν γύρω στα 65 τότε και οι Έλληνες γιατροί είχαν μπερδευτεί πολύ. Έστειλα τον φάκελό του στον Όλιβερ Σακς. Απάντησε σε δεκαπέντε μέρες με λεπτομερείς οδηγίες και προτάσεις για εξειδικευμένη αντιμετώπιση του συγγενούς μου. Συνεχίσαμε την αλληλογραφία για δέκα ολόκληρα χρόνια και πάντα είχε κάτι νέο να προτείνει που βοήθησε τον συγγενή μου να αυξήσει την επιβιωσιμότητά του και την ποιότητα της ζωής του. Κάθε φορά τον ρωτούσα τι χρήματα να του στείλουμε και απαντούσε, «με προσβάλετε». Τελευταία φορά που επικοινώνησα μαζί του το 2010, για να τον ευχαριστήσω που επικοινωνούσε με τυφλούς από όλον τον κόσμο και μεταξύ αυτών μια φίλη μου, απάντησε με βίντεο όπου μιλάει στο TED.com για τον εαυτό του ρωτώντας και πάλι για τον συγγενή μου. Όταν τον ενημέρωσα ότι τον χάσαμε, μου απάντησε: «θεωρώ ότι τον γνώρισα κι ας πάσχω από προσωπαγνωσία» βάζοντας δίπλα κι ένα χαμόγελο.

http://fractalart.gr/oliver-sacks/

Δολομίτης

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Δολομίτης

Δολομίτης επι Μαγνητίτη. Προέλευση: Ισπανία
Γενικά
Κατηγορία	Ανθρακικά. Ομάδα δολομίτη
Χημικός τύπος	CaMg(CO3)2
Ορυκτολογικά χαρακτηριστικά
Πυκνότητα	2,8 gr/cm3
Χρώμα	Άχρωμο, λευκό (συνηθέστερα), κίτρινο, καστανό, ανοικτό ροζ, ενίοτε και μέλαν
Σύστημα κρυστάλλωσης	Τριγωνικό[1]
Κρύσταλλοι	Κάθε μορφής και τύπου
Υφή	Συμπαγής, κοκκώδης, σταλακτιτική, στηλοειδής. Σχηματίζει εκτεταμένες αποθέσεις
Διδυμία	Επαφής {0001}, {1010} ή {1120}
Σκληρότητα	3,5 - 4
Σχισμός	Τέλειος {1011}
Θραύση	Ατελώς κογχοειδής
Λάμψη	Υαλώδης έως μαργαριτώδης
Γραμμή κόνεως	Λευκή
Πλεοχρωισμός	Όχι
Διαφάνεια	Διαφανής έως ημιδιαφανής

Ο δολομίτης (αγγλ. dolomite) είναι ανθρακικό ορυκτό του ασβεστίου και του μαγνησίου. Οφείλει το όνομά του στον Γάλλο φυσιοδίφη και γεωλόγο Ντεοντά Ντολομιέ (Déodat Sylvain Guy Tancrède de Gratet de Dolomieu, 1750–1801), ο οποίος ήταν από τους πρώτους που προέβη σε περιγραφή του βασικού συστατικού του πετρώματος με το ίδιο όνομα.

Ο δολομίτης σχηματίστηκε από διαγένεση ή υδροθερμική μετασωμάτωση του ασβεστίτη σε υπεραλατούχες ιζηματογενείς αποθέσεις. Ανευρίσκεται, όμως, και σε αρκετά μεταμορφωμένα πετρώματα, όπως το μάρμαρο και ως σχηματισμός σε υδροθερμικές φλέβες. Επίσης σε καρμπονατίτες και υπερβασικά πετρώματα.

Ορισμένες ποικιλίες του ανευρίσκονται να περιέχουν και μαγγάνιο ή σίδηρο. Η νικελιούχος παραλλαγή του ονομάζεται γκουροφίτης (Guhrofite) και έχει ερυθρωπό χρώμα, ενώ έχει ανευρεθεί και ένυδρη παραλλαγή του δολομίτη, που ονομάζεται υδροδολομίτης.

Είναι ένα από τα βασικότερα μη πυριτικά πετρογενετικά ορυκτά. Αποτελεί κυρίαρχο συστατικό του ομώνυμου πετρώματος, το οποίο είναι ιζηματογενούς προελεύσεως και ιδιαίτερα διαδεδομένο, σχηματίζοντας ολόκληρα τμήματα ορέων (π.χ οι Δολομιτικές Άλπεις στην Κεντρική Ευρώπη). Το παράδοξο αυτού του ορυκτού (και συνακόλουθα του πετρώματος που σχηματίζει) αποκαλείται «πρόβλημα του δολομίτη»: Ενώ και σήμερα παρατηρούνται σχηματισμοί ψαμμιτών, σχιστολίθων και ασβεστολίθων, ο δολομίτης δεν σχηματίζεται πλέον, απαντώντας μόνο σε αποθέσεις προηγουμένων γεωλογικών περιόδων. Αυτό καταδεικνύει ότι οι αρχικές αποθέσεις ήταν ασβεστιτικές - αραγονιτικές, που, μέσω διαγένεσης, μετατράπηκαν σε δολομίτες.

Μακροσκοπικά μοιάζει ιδιαίτερα με τον ασβεστίτη, με τον οποίο είναι στενά συνδεδεμένος και από τον οποίο, μακροσκοπικά, μπορεί να διακριθεί μόνο με ένα μέσο: Όταν και τα δύο ορυκτά κονιοποιηθούν και στην κονιοποιημένη μάζα επιδράσει αραιό και ψυχρό υδροχλωρικό οξύ (HCl), ο ασβεστίτης εμφανίζει έντονο αναβρασμό, ενώ ο δολομίτης ασθενέστατο ή καθόλου.

Συνδέεται, επίσης, με μικτά θειούχα, φθορίτη, βαρύτη, χαλαζία, ορυκτά της ομάδας των μικτών θειούχων υδροθερμικής προέλευσης, σιδηρίτη, μαγνησίτη,βολλαστονίτη (μεταμορφωσιγενούς προελεύσεως), ανκερίτη, σελεστίνη και γύψο.

Συναντάται σε παγκόσμια κλίμακα. Περιοχές που αξίζει να αναφερθούν λόγω των πολύ καλά σχηματισμένων και ευμεγέθων κρυστάλλων είναι η Ιταλία(Πιεμόντε), η Ναβάρρα στην Ισπανία, το Τιρόλο στην Αυστρία, η χερσόνησος Κόλα στη Ρωσία, η περιοχή Μίνας Ζεράις στη Βραζιλία (όπου σχετίζεται και με αυτοφυή χρυσό) και αρκετές Πολιτείες των ΗΠΑ.

ΚΩΙΑ Πώς σχηματίστηκε ο δολομίτης; 12/6/2012   Όχι μόνο στους Δολομίτες των Άλπεων, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, ο δολομίτης είναι αρκετά κοινό πέτρωμα. Το πανέμορφο νησί της Ψερίμου αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος από δολομίτη ενώ αυτό το μυστηριώδες πέτρωμα δεν απουσιάζει και από την Κω.   Ο δολομίτης είναι ανθρακικό ορυκτό του ασβεστίου και του μαγνησίου. Αποτελεί κυρίαρχο συστατικό του ομώνυμου πετρώματος, το οποίο είναι ιζηματογενούς προελεύσεως . Το παράδοξο αυτού του ορυκτού (και του πετρώματος που σχηματίζει) αποκαλείται «πρόβλημα του δολομίτη»: Ενώ και σήμερα παρατηρούνται σχηματισμοί ψαμμιτών, σχιστολίθων και ασβεστολίθων, ο δολομίτης δεν σχηματίζεται πλέον στον πλανήτη μας, απαντώντας μόνο σε αποθέσεις προηγουμένων γεωλογικών περιόδων.   Το συγκεκριμένο πέτρωμα περιέχει πάνω από 90% το ορυκτό του δολομίτη. Περιγράφηκε για πρώτη φορά επιστημονικά τον 18ο αιώνα και οφείλει το όνομά του στον Γάλλο φυσιοδίφη και γεωλόγο Ντεοντά Ντολομιέ .  Αλλά ποιος θα το φανταζόταν ότι ο σχηματισμός αυτού του πετρώματος δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητός, αν και οι γεωλόγοι έχουν βρει μεγάλες αποθέσεις (πρωτογενή) δολομίτη που σχηματίστηκε πριν από  600 εκατομμύρια χρόνια. Η διαδικασία του πρόσφατου πρωτογενούς σχηματισμού δολομίτη περιορίζεται σε ακραία οικοσυστήματα, όπως σε επιφάνειες με βακτήρια σε πολύ αλμυρές λίμνες και λιμνοθάλασσες. "Δεδομένου ότι αυτά τα συστήματα είναι πολύ περιορισμένα στο χώρο, υπάρχουν ερωτήματα  για τους γεωλόγους για την ευρεία παρουσία των ορυκτών δολομίτη," εξηγεί ο Δρ Στέφαν Κράουζε, γεωμικροβιολόγος στο GEOMAR , Κέντρο Έρευνας Helmholtz Centre for Ocean Research Kiel   Μια ομάδα από βιολόγους και γεωχημικούς, που διεξάγουν την έρευνα, έχουν φέρει τώρα ένα μικρό φως στο σκοτάδι του επιστημονικού αυτού γρίφου . Τα πορίσματά τους δημοσιεύονται στη διαδικτυακή έκδοση του διεθνούς περιοδικού Γεωλογίας .   Με απλά εργαστηριακά πειράματα με κατανεμημένα θαλάσσια βακτήρια που χρησιμοποιούν ενώσεις του θείου, αντί του οξυγόνου για την παραγωγή ενέργειας (sulfaterespiration), οι επιστήμονες ήταν σε θέση να αποδείξουν το σχηματισμό των πρωτογενών κρυστάλλων δολομίτη κάτω από συνθήκες που επικρατούν σήμερα στα θαλάσσια ιζήματα. "Ο δολομίτης γίνεται ίζημα αποκλειστικά μέσα σε μια μήτρα βλέννης, που εκκρίνεται από τα βακτήρια και σχηματίζουν βιοφίλμ," λέει ο Stefan Krause, για τον οποίο αυτή η μελέτη αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της διδακτορικής διατριβής του. «Διαφορετικές χημικές συνθήκες επικρατούν στο βιοφίλμ σε σύγκριση με το γύρω νερό. Ειδικότερα, η τροποποίηση του μαγνησίου στην αναλογία του με το ασβέστιο παίζει σημαντικό ρόλο. Οι αλλαγές αυτές επιτρέπουν το σχηματισμό κρυστάλλων δολομίτη."   Η μελέτη παρείχε περαιτέρω στοιχεία. "Ήμασταν σε θέση να αποδείξουμε ότι η αναλογία των διαφορετικών ισοτόπων του ασβεστίου μεταξύ του περιβάλλοντος νερού, το βιοφίλμ και κρυστάλλους δολομίτη είναι διαφορετική», εξηγεί ο δρ Volker Liebetrau από το GEOMAR. "Η αναλογία αυτή είναι ένα σημαντικό εργαλείο για μας να ανασυνθέσουμε τις περιβαλλοντικές συνθήκες του παρελθόντος. Το γεγονός ότι τα βακτήρια που εμπλέκονται στη διαδικασία αυτή  μας επιτρέπει την ακριβέστερη ερμηνεία του κλίματος, που επικρατούσε κατά την περίοδο που σχηματιζόντουσαν τα πετρώματα."   Αποδεικτικά στοιχεία της πρωτογενούς δημιουργίας δολομίτη με μια διαδικασία τόσο κοινή όσο μικροβιακή κάτω από συνθήκες που επικρατούν σήμερα στο βυθό της θάλασσας, προσφέρει νέες γνώσεις σχετικά με το πώς σχηματιστήκαν οι παλιοί δολομίτες της Γης. Οι  αποθέσεις μεγάλης κλίμακας, από τον πρωτογενή δολομίτη πλέον σχηματίζονται στον πυθμένα του ωκεανού; «Εδώ είμαστε ακόμη αντιμέτωποι με ένα παζλ», λέει ο καθηγήτρια Τίνα Treude, επικεφαλής της Ομάδας Εργασίας στο GEOMAR. «Μια πιθανότητα είναι ότι ο πρωτογενής δολομίτης μπορεί να σχηματιστεί ιδιαίτερα σε περιόδους όπου μεγάλες ποσότητες οργανικής ύλης στο θαλάσσιο πυθμένα έχουν υποβαθμιστεί από βακτήρια που εισπνέουν θείο. Τέτοιες συνθήκες υπάρχουν όταν το νερό της θάλασσας πάνω από το θαλάσσιο πυθμένα είναι χωρίς οξυγόνο. Στην ιστορία της Γης έχουν  υπάρξει, αρκετές τέτοιες περίοδοι , εν μέρει σύμφωνες με τις χρονικές περιόδους της εναπόθεσης δολομίτη" Γεωδίφης με πληροφορίες από το περιοδικό Geology Εικόνα -δολομίτης από Eugi (Ναβάρα, Ισπανία) .Οι επιστήμονες δείχνουν την επίδραση των θαλάσσιων βακτηρίων στο σχηματισμό του. Πέτρωμα, Δολομίτης nhmc.image.92036 Εικόνες της ίδιας γονικής κατηγορίας 1 2 3 4 Μεταδεδομένα εικόνας Μέρος του: Συλλογή δειγμάτων ορυκτών και πετρωμάτων Περιγραφή: Φωτογραφία δείγματος από πέτρωμα Δολομίτη. Συλλέχθηκε στην περιοχή Σέλλια νομού Ρεθύμνης, το 1999. Είναι ιζηματογενές πέτρωμα, σκούρου τεφρού έως γκριζόμαυρου χρώματος με εμφανίσεις σιδήρου και ασβεστιτικές ίνες. Αντιδρά ασθενώς σε οξέα. nhmc.image.92036 Ταξινόμηση: Geology Rock Dolomite Ετικέτες σήμανσης εικόνων: Δολομίτης, Πέτρωμα, Γεωλογία, Γεωλογία Σχετικοί σύνδεσμοι:

Το Ωσαννά μου πέρασε από ένα απέραντο χάσμα αμφιβολίας

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

«Οι δαιμονισμένοι» του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Μετάφραση: Ελένη Μπακοπούλου, Εκδ. Ίνδικτος, σελ. 1261

Δεν είναι μόνο τα πολιτικά ζητήματα που απασχολούν τον Ντοστογιέφσκι στους διαχρονικούς «Δαιμονισμένους» του, αλλά και η ερωτική εξάρτηση, η αυτοκαταστροφή, ο σαδομαζοχισμός και το έγκλημα.

«Είμαι παιδί της εποχής μου, παιδί της δυσπιστίας και της αμφιβολίας, μέχρι και σήμερα και μέχρι (το ξέρω αυτό) το θάνατο. Πόσα τρομαχτικά μαρτύρια μού κόστισε και μου κοστίζει ακόμα η λαχτάρα να πιστέψω, που γίνεται τόσο δυνατότερη όσο περισσότεροι γίνονται οι αντίθετοι λόγοι». Και στο «Ημερολόγιο ενός συγγραφέα «Δεν είμαι σαν κανένα χαμίνι, που πιστεύω στο Χριστό, και που το εξομολογούμαι: το Ωσαννά μου πέρασε από ένα απέραντο χάσμα αμφιβολίας», ο Ντοστογιέφσκι δεν την έκρυβε, την ομολογούσε, όλην αυτή την αγωνία την έγραφε, εξάλλου, μια ζωή. Την υποστήριξε με τη ζωή του την ίδια στο ξεκίνημα: Στρατοδικείο «για συμμετοχή σε πολιτική συνωμοσία», θανατική ποινή, τέσσερα χρόνια εξορία στη Σιβηρία… Αλλά κι αργότερα, δεν ήταν ο συγγραφέας που έγραψε «αβρόχοις ποσί». Γι αυτό κι υπήρξε επάξια «ο ποιητής της Συνείδησής μας». Αντικρίζοντας τον Θεό σαν φως και φωτιά, σαν ένθεος κι ασεβής, ταυτοχρόνως.

Τα βιβλία του, κατά συνέπεια, αναλόγως τον αναγνώστη και τη στιγμή μας, άλλα! Γι αυτό και τον «διαβάζουμε» ξανά και ξανά. Βρίσκοντάς τον, κάθε φορά, άλλον!

Οι εκδόσεις «Ίνδικτος», υλοποιώντας το όνειρο του εκδότη τους Μανόλη Βελιτζανίδη, ξεκίνησαν να κάνουν κάτι σχεδόν μυθικό, μνημειακό: Να «ξαναδιαβάζουν» τον Ντοστογιέφσκι με γλώσσα σύγχρονη, αφετηρία σημερινή, εισαγωγικά σημειώματα, επίμετρα, και κατά πώς του αξίζει.

Το πρώτο βιβλίο που κυκλοφόρησε, και το πλέον σύγχρονο, πολιτικό, προφητικό: «Οι Δαιμονισμένοι». Βεβαίως όλο εκείνο το βάρος της ιδιαίτερης αυτής ανάγνωσης δεν θα μπορούσε να το σηκώσει παρά η Ελένη Μπακοπούλου σε γλώσσα σπαρταριστή (εννοείται από τα ρωσικά).

Στις 1.264 σελίδες: Όλη η αντίφαση της βαθιάς και ανήσυχης ρώσικης ψυχής. Η δική του «γενναία» και «παράφορη» διαδρομή από τις παρυφές των αναρχικών και τον επαναστατικό όμιλο του Πετρασέφσκι, στο λαϊκό πνεύμα και στην αυθεντική ρώσικη ψυχή, στον πανσλαβισμό, στη διαρκή αναζήτηση του Θεού, στον Θεό. (Διότι πώς αλλιώς μπορεί κάποιος να φτάσει σε τέτοια βάθη). Η δική μας παράλογη, δυσερμήνευτη εποχή.

Επειδή ο γεννημένος το 1821 Ντοστογιέφσκι, μιλώντας το 1871 για τους «Δαιμονισμένους» της πατρίδας του, για τους «Δαιμονισμένους» της εποχής μας και τους δικούς μας δαίμονες πάλι μιλούσε. Ωθώντας μας να τους αντικρίσουμε όλο και πιο βαθιά.

Ο μηδενιστής Πιότρ Βερχοβένσκι (Νιετάγιεφ) που αποτελεί μαζί με τον «αινιγματικά δαιμονικό» Νικολάι Στραβρόγκιν το επίκεντρο, στοίχειωσε τις γενιές που ακολούθησαν, έκανε μετά χρόνια τον Χόρχε Σεμπρούν να επανέρχεται με την «Επιστροφή του Νιετσάγιεφ».

Και τον Στέλιο Ράμφο να αναγνωρίζει ότι δεν θα υπήρχε καν… τρομοκρατικό αίνιγμα και ζητούμενο για τη διωκτική αρχή εάν οι άντρες της αντιτρομοκρατικής είχαν διαβάσει τους «Δαιμονισμένους»!

Αλλά δεν είναι μόνον το ιδεολογικό υπόβαθρο και τα πολιτικά ζητήματα που θίγονται κατά τρόπο απολύτως ερμηνεύσιμο, είναι και όλη η αντίφαση και η παραφορά της ανθρώπινης φύσης. Οι σχέσεις πατέρα – γιου όσον αφορά τους Στεπάν Τροφίμοβιτς και Πιότρ Βερχοβένσκι, οι σχέσεις μητέρας-γιου στις συμπεριφορές της Βαρβάρα Πετρόβνα και του Νικολάι Στραβρόγκιν, αλλά και όλες οι άλλες συγκρούσεις και σχέσεις κοινωνικής ή ψυχικής υποτέλειας. Η ερωτική εξάρτηση, η αυτοκαταστροφή και ο σαδομαζοχισμός της ανθρώπινης φύσης. Οι επιθυμίες και οι ενοχές, το έγκλημα και η μεταμέλεια, ο θύτης και το θύμα, ο αμαρτωλός και ο εξαγνισμένος που αλλάζουν «δέρμα» και στρατόπεδο, ενίοτε. Από τις συγκλονιστικότερες σελίδες αυτές που αφορούν την ιδεολογική κόντρα Νικολάι Στραβρόγκιν και Σάτοφ (Η νύχτα) («για να κάνεις σάλτσα λαγού, χρειάζεται ένας λαγός, για να πιστέψεις στο Θεό, χρειάζεται ένας Θεός», σελ. 423). Και η μοναδική εξομολόγηση του Νικολάι Στραβρόγκιν προς όλους και στον Τύχωνα (στο βιβλίο εμπεριέχονται και οι δυο εκδοχές, ακόμα
και η εξομολόγηση η λογοκριμένη).

«Είναι σχεδόν ιστορικό δοκίμιο», έγραφε ο συγγραφέας του, ο οποίος κατόρθωσε να δώσει σχεδόν παραβολική μορφή στα παράδοξα της ψυχής και στα βάθη της ανθρώπινης αβύσσου. Έτσι ώστε κάθε αναγνώστης ή κάθε εποχή να μην αντικρίζει στους «Δαιμονισμένους» παρά τον καθρέφτη της. Τα «εαυτής δαιμόνια», σχεδόν με ευαγγελικό τρόπο.

Ένα βιβλίο σαν ζωή, ανοιχτό στις ερμηνείες και στο ενδεχόμενο που κρατά τις απαντήσεις για πολλές ερωτήσεις που ούτε καν διατυπώθηκαν, δεδομένου του γεγονότος πως αυτονόητο δεν υπάρχει! Χίλιες διακόσιες πενήντα επτά σελίδες, φως και φωτιά, αναλόγως!

Σ αυτές εμπεριέχονται, εκτός από βιογραφικά και αυτοβιογραφικά στοιχεία, χειρόγραφες σελίδες και σημειώσεις για το μυθιστόρημα και φωτογραφίες του συγγραφέα, καθώς και ένα εξαιρετικό επίμετρο και εισαγωγή στο έργο και στην εποχή του.

Ας μη ξεχνάμε ότι ο Ντοστογιέφσκι υπήρξε «ένας κατεξοχήν μαχόμενος ιδεολόγος συγγραφέας» που «ό,τι πίστεψε το πίστεψε με πάθος, ό,τι πολέμησε το πολέμησε με πάθος» και «άνθρωπος των άκρων» κι αυτός, αναζήτησε «τις βαθύτερες αιτίες του πάθους που ωθεί τους ανθρώπους στα άκρα». Αναζήτησε με κόπο και πόνο και δυσπιστία κι αμφιβολία, με άσβεστη δίψα, σαν καιόμενη βάτος, τον Θεό και τον βρήκε σ” απύθμενα κόλασης πολλές φορές βάθη. Ας μη ξεχνάμε ότι τον χλιαρό, ούτε Θεός ούτε και δαίμονας τον καταδέχεται, εξάλλου!

Ταυτότητα:

Ο Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι, Ρώσος συγγραφέας, γεννήθηκε το 1821, στη Μόσχα. Ο πατέρας του ήταν ευγενής, γαιοκτήμονας και ιατρός. Μέχρι τα 16 του χρόνια έζησε και σπούδασε στη Μόσχα. Στα δεκαεπτά του πέρασε, κατόπιν εξετάσεων, στην Κεντρική Σχολή Μηχανικών της Πετρούπολης. Το 1842 ολοκλήρωσε τη φοίτησή του στο τμήμα στρατιωτικής μηχανικής και αποφοίτησε από τη Σχολή ως μηχανικός με το βαθμό του υπολοχαγού…

Το 1844 έγραψε το πρώτο, αρκετά μεγάλο διήγημά του «Φτωχοί άνθρωποι»…

Την άνοιξη του 1844 συνελήφθη, μαζί με πολλούς άλλους, για συμμετοχή σε πολιτική συνωμοσία, με σοσιαλιστική απόχρωση, εναντίον της κυβέρνησης. Ανακρίθηκε και δικάστηκε από το ανώτερο στρατοδικείο. Μετά οκτάμηνη κράτηση στις φυλακές του οχυρού Πετροπάβλοφσκ, καταδικάστηκε σε θανατική ποινή μέσω τυφεκισμού. Όμως η καταδίκη δεν υλοποιήθηκε: κοινοποιήθηκε η ελάφρυνση της ποινής κι ο Ντοστογιέφσκι εξορίστηκε -με στέρηση των περιουσιακών του βαθμών και του τίτλου του ευγενούς- στη Σιβηρία, σε καταναγκαστικά έργα, για τέσσερα χρόνια, με υποβιβασμό μετά την έκτιση της ποινής του σε απλό στρατιώτη. Στη Σιβηρία, ο Ντ. εξέτισε την τετραετή ποινή του στα κάτεργα, στο οχυρό Ομσκι… Το 1861, ο πρεσβύτερος αδελφός του, Μιχαήλ Μιχάηλοβιτς Ντοστογιέφσκι, άρχισε να εκδίδει το μηνιαίο μεγάλο περιοδικό «Βρέμια». Στην έκδοση συμμετείχε και ο Φ. Μ. Ντ., ο οποίος δημοσίευσε σ” αυτό το μυθιστόρημά του «Ταπεινοί και καταφρονεμένοι»…

Τα επόμενα δύο χρόνια άρχισε και ολοκλήρωσε το «Σημειώσεις από το σπίτι των πεθαμένων», στο οποίο, χρησιμοποιώντας ψεύτικα ονόματα, αφηγήθηκε τη ζωή του στα κάτεργα και περιέγραψε τους πρώην συντρόφους του-κατάδικους… (αποσπάσματα από «αυτοβιογραφικό σημείωμα»).

Έγραψε, επίσης: «Έγκλημα και τιμωρία» (1866), «Ο Ηλίθιος» (1868), «Οι Δαιμονισμένοι» (1870). Το 1876 άρχισε να εκδίδει ένα μηνιαίο περιοδικό με την πρωτότυπη μορφή «Ημερολογίων». «Υπόγειο» (1864), «Ο παίκτης» (1866), «Αιώνιος σύζυγος» (1870), «Ο Έφηβος» (1875), «Αδελφοί Καραμαζόφ» (1879). Βαριά άρρωστος πια, πεθαίνει, το 1881.

(Δημοσιεύθηκε στο Έθνος της Κυριακής στις 18/5/2008)

http://fractalart.gr/daimonismenoi/

Η «παραδοξότητα» αποτελεί ένα μέρος της γοητείας του Σύμπαντος

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

«Λέω λοιπόν στους φίλους μου ότι δύο πράγματα δεν θα καταλάβω ποτέ: Την Ελλάδα και τις γυναίκες. Ίσως γιατί και τα δύο με υπερβαίνουν», υποστηρίζει χαριτολογώντας ο φυσικός και αστροφυσικός, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Γιώργος Γραμματικάκης, επιμένοντας στα βασικά ότι «συμπόρευση της Επιστήμης με την Τέχνη, είναι ένα αίτημα της εποχής». O Γιώργος Γραμματικάκης, λοιπόν, σε μια συνέντευξη όπου μιλάει για όλα: για την αρχή της αβεβαιότητας και για τον Χρόνο, για την πατρίδα και την απόσταση απ’ αυτήν, για τη δική του ζωή. Για την επιστήμη και για τον άνθρωπο, για τον «Αστρολάβο του ουρανού και της ζωής» και για την «Κώμη της Βερενίκης». Για τον Θεό, για τα μεγάλα, ενδεχομένως, άλυτα αινίγματα της ζωής και για την μελαγχολία της γιορτής. Και εύχεται  «το ρολόι [της χώρας μας και της δικής μας ζωής] να αρχίσει πάλι κάποια στιγμή να λειτουργεί κανονικά, και να κτυπά τις ώρες με ήχο υπερήφανο και ευγενικό».

- Αθήνα, Λονδίνο, Γενεύη, Αμερική… πώς είναι επιστρέφοντας στην πατρίδα, κύριε Γραμματικάκη; Η Κρήτη γίνεται αλλιώς επιστρέφοντας, εφόσον πρώτα έχεις φύγει μακριά απ’ αυτήν;

Η πατρίδα είναι πάντοτε διαφορετική, όταν την βλέπεις από απόσταση. Οι χάρες και οι αδυναμίες της είναι τότε ευκολότερα ορατές. Την αλήθεια αυτή γνώρισαν πολύ σπουδαιότεροι από εμένα Ελληνες: Ο Καζαντζάκης και ο Δημήτης Μητρόπουλος, ο Καστοριάδης και η Μαρία Κάλλας, ο Ιάννης Ξενάκης και ο Κάλβος, τόσοι άλλοι σήμερα.

Εκεί πάντως, στις ξένες χώρες, άρχισε και η δική μου έγνοια να καταλάβω καλύτερα την Ελλάδα. Φοβούμαι ωστόσο ότι τελευταία βρίσκομαι στο σημείο που ξεκίνησα. Τόσο κοντά είναι στον τόπο μας το μεγαλείο με την ευτέλεια, η ανάταση με την καταστροφή. Λέω λοιπόν στους φίλους μου ότι δύο πράγματα δεν θα καταλάβω ποτέ: Την Ελλάδα και τις γυναίκες. Ίσως γιατί και τα δύο με υπερβαίνουν.

- Φυσικός κι Αστροφυσικός και συνάμα κατά καιρούς: Πρόεδρος του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη, Αντιπρόεδρος στο Δ.Σ. της Λυρικής, συγγραφέας, αρθρογράφος σε έντυπα. Μήπως οι Επιστήμες και οι Τέχνες από κοινού, αποτελούν την καινούργια μορφή Τέχνης;

Δεν ξέρω αν αποτελούν μια καινούργια μορφή Τέχνης. Για μένα όμως, είναι μια αδήριτη ανάγκη. Ένοιωσα από πολύ νωρίς, ότι δεν μπορούσα να περικλεισθώ στα επιστημονικά μου μόνον τείχη. Μου στερούσαν την θέαση του Όλου. Νομίζω μάλιστα, ότι συμπόρευση της Επιστήμης με την Τέχνη, είναι ένα αίτημα της εποχής. Μόνον μια λειψή παιδεία, όπως την ζούμε σήμερα στα σχολεία η τα πανεπιστήμια, επιμένει στον διαχωρισμό τους. Είναι μια αλήθεια που ήξεραν οι αρχαίοι Έλληνες, και πρέπει να ανακαλύψουν από την αρχή οι νέοι.

Γι αυτό, άλλωστε, η προσπάθεια μου τα τελευταία χρόνια είναι να συνδυασθεί ο επιστημονικός λόγος με κάποια μορφή Τέχνης: Την μουσική, την ποίηση, την θεατρική η την κινηματογραφική εικόνα. Από τις αντιδράσεις του κοινού, έχω την αίσθηση ότι αυτή η «σύμπλευση» γοητεύει και διδάσκει.

- Η Επιστήμη ή η Τέχνη βρίσκεται όμως πιο κοντά στον άνθρωπο;

Σε αντίθεση με την Τέχνη, η επιστήμη δείχνει να αδιαφορεί για τον άνθρωπο. Στο βάθος, όμως, στα δικά του ερωτήματα προσπαθεί να απαντήσει, την δική του ζωή ίσως να βελτιώσει. Στις μεγάλες της μάλιστα στιγμές η επιστήμη αποκαλύπτει ένα κόσμο θαυμαστό, πέραν από το αισθητό και την εμπειρία• που, ως προς την μυστική ομορφιά η την αισθητική του, προσεγγίζει συχνά την Τέχνη.

Όπως ετόνισα λοιπόν και πριν, ό διαχωρισμός είναι εν πολλοίς τεχνητός. Τόσο η επιστήμη, όσο και η τέχνη, αποτελούν δημιουργήματα του ανθρώπινου μυαλού. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι δημιουργοί της επιστημονικής γνώσης -καθηγητές στα πανεπιστήμια η νεώτεροι ερευνητές- έχουν, απέναντι στην επιστήμη, την σχέση που έχει ένας γλύπτης με τα γλυπτά του, η ένας ποιητής με την ποίηση. Σχέση δηλαδή βασανιστική, αγάπης και εντάσεως.

- Τι έχει να μας πει σήμερα «Ένας αστρολάβος του ουρανού και της ζωής»; Ο αστρολάβος οδηγούσε τους ναυτικούς, ο δικός σας γεννήθηκε μέσα στην κρίση, ο χρόνος και τα γεγονότα σήμερα διαστέλλονται για εμάς τους κοινούς θνητούς, θα μπορούσαμε κάτι να είχαμε προβλέψει;

Όπως συμβαίνει με όλα τα βιβλία, ο «Αστρολάβος» έχει διαφορετικά πράγματα να πεί στον κάθε αναγνώστη του. Εξαρτάται από τις εμπειρίες η διαβάσματα του ίδιου του αναγνώστη, αλλά και από τις ιδιαίτερες ευαισθησίες του. Σήμερα βέβαια υπάρχει μια κοινή καταβολή, ένας κοινός ιστός που τυλίγει όλους. Είναι η λεγόμενη «κρίση», που διαλύει το παρόν και θολώνει το μέλλον. Όπως ωστόσο αποδεικνύει στις σελίδες του ο «Αστρολάβος», ξέραμε για τα ρυάκια: Ότι η παιδεία μας έπασχε, ότι μια επιφανειακή ευμάρεια έκρυβε ανομίες και κυνισμό, ότι το πολιτικό μας σύστημα ήταν διάτρητο. Καθώς λοιπόν τα ρυάκια γέμιζαν διαρκώς πέτρες και σκουπίδια, το ποτάμι που κατέληγαν φούσκωσε κάποια στιγμή, και ήδη πνίγει χωριά και ανθρώπους. Τώρα φαίνεται δύσκολο να αναστρέψομε την ροή του. Ας αρχίσομε τουλάχιστον να καθαρίζομε τα ρυάκια.

- Ένα μικρό ρυάκι ήταν νομίζω και οι περίφημες «Αναμονές» στις οικοδομές, που έδωσαν τον τίτλο και σε ένα κείμενο του βιβλίου σας. Υπήρξε πράγματι η ελαστικότητα του νόμου μια κινητήρια δύναμη ανάπτυξης;

Η τάση περιφρόνησης του νόμου, όπως εκφράζεται και στις “αναμονές” των οικοδομών, υπήρξε πράγματι βασικό στοιχείο της εντυπωσιακής, αλλά και ιδιόμορφης Ελληνικής «αναπτύξεως». Φοβούμαι ωστόσο, ότι η γενικότερη πολεοδομική ασχήμια της χώρας υποδηλώνει κάτι οδυνηρότερο: Ότι τον τόπο μας, εμείς οι Έλληνες, δεν τον αγαπούμε. Δεν χάνομε βέβαια ευκαιρία να υμνούμε τις ομορφιές του, να εξαίρομε τις μοναδικότητα του. Όπως όμως τονίζω και στον “Αστρολάβο”, η πραγματικότητα δείχνει μια άλλη αλήθεια, που πληγώνει: Ότι τον τόπο μας, εμείς οι Έλληνες, τον θεωρούμε τετραγωνικά προς εκμετάλλευση, δάση προς οικοπεδοποίηση, νησιά και ακρογιαλιές που έχουν ήδη παραδοθεί σε μια χυδαία “αξιοποίηση”. Έτσι, παράλληλα με τις “αναμονές” των οικοδομών, υπάρχει πάντα και η Αναμονή για μια άλλη Ελλάδα, που θα σέβεται το περιβάλλον και τις πραγματικές ανάγκες της ψυχής μας.

- Από τις σελίδες του βιβλίου σας παρελαύνουν συγγραφείς όπως ο Ζακ Λακαριέρ, ο Φερνάν Μπροντέλ, ο Ίταλο Καλβίνο, ο Ιούλιος Βερν, αλλά και αρχαίοι η νεότεροι ποιητές. Είστε ένας παθιασμένος αναγνώστης στον ελεύθερο χρόνο σας;

Είμαι ένας παθιασμένος αναγνώστης, αλλά κατά περιόδους. Άλλοτε διαβάζω πολύ και τα πάντα, συχνά πάλι απέχω για ανεξήγητους λόγους. Τον τελευταίο πάντως καιρό, βρίσκομαι στην φάση της αποχής. Τα βιβλία, προς ανάγνωση, εξακολουθούν να συσσωρεύονται στο γραφείο μου, στο πάτωμα, παντού. Αισθάνομαι την ανάγκη να ζητήσω συγγνώμη από τους συγγραφείς, κυρίως όμως από τον εαυτό μου. Κάθε καλό βιβλίο αποκαλύπτει ένα μικρό, απροσδόκητο σύμπαν.

- Τα βιβλία γύρω από την επιστήμη, ενώ έχει νομίζω αυξηθεί ο αριθμός τους, υστερούν σε απήχηση αν συγκριθούν με άλλες χώρες. Ποια είναι κατά την γνώμη σας η αιτία;

Υπάρχουν πολλές αιτίες για το μελαγχολικό αυτό φαινόμενο. Η σοβαρότερη όμως αποκρύπτεται με επιμέλεια: Είναι η ισχνή παράδοση του επιστημονικού λόγου, της επιστήμης γενικότερα, στον τόπο μας. Στην νεώτερη Ελλάδα κυριάρχησε ένας άκρατος «φιλολογισμός» -να μου συγχωρεθεί ο όρος- και μια γραφική συχνά «λογοτεχνίτιδα» -εδώ ζητώ διπλή συγχώρεση. Η κυριαρχία τους έθετε τα επιστημονικά επιτεύγματα, και κατ επέκταση την αφήγηση τους, στο περιθώριο. Εκείνα όμως είναι η σφραγίδα της εποχής μας, και όχι μόνον η ποίηση η τα μυθιστορήματα. Τώρα η κατάσταση ίσως αλλάζει, έχει όμως αφήσει τραύματα στους αναγνώστες.

- Για πολύ καιρό ωστόσο, ο “Αστρολάβος” βρέθηκε στους πίνακες των ευπώλητων βιβλίων –των best sellers, κατά την γνωστή ορολογία. Το ίδιο, από όσο ξέρω, συνέβη και με τα προηγούμενα βιβλία σας, την Κόμη της Βερενίκης και την Αυτοβιογραφία του Φωτός. Υπάρχει κάποια δική σας ερμηνεία για αυτό το φαινόμενο;

Νομίζω ότι η απάντηση πρέπει να δοθεί από τους ίδιους τους αναγνώστες, και όχι από εμένα. Εδώ θα αναφερθώ ενδεικτικά μόνον στον “Αστρολάβο”, που είναι αλήθεια ότι επιχειρεί μια ιδιαίτερα φιλόδοξη διαδρομή: Ξεκινά από τα θαυμαστά του Σύμπαντος, διέρχεται από τα επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής, και καταλήγει στον άνθρωπο, την Ελλάδα και τα σημερινά δεινά της. Προσπάθησα δηλαδή να συνθέσω ένα μεγάλο ζωγραφικό πίνακα, που ίχνη του υπήρχαν και σε παλαιότερα κείμενα μου. Δεν ξέρω όμως αν τους αναγνώστες συγκινούν τα χρώματα του πίνακα, οι μορφές που διαγράφονται, η το “άλλο”, το αδιόρατο, που διακρίνουν πολλοί στα γραπτά μου.

Είναι όμως αυτονόητο ότι νιώθω ευγνωμοσύνη για την αγάπη των αναγνωστών, και τα θερμά λόγια που συνοδεύουν τα βιβλία μου. Δεν τα συνδέω αναγκαστικά με την εμφάνιση τους στους πίνακες των “ευπώλητων”. Έχω ο ίδιος διαβάσει κατά καιρούς σπουδαία βιβλία, που δεν ανήκαν καθόλου σε αυτήν την κατηγορία.

- Αντιύλη, σκοτεινή ύλη, σκοτεινή ενέργεια, οι θεωρητικές και πειραματικές ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών, που μας υπενθυμίζουν τα κείμενα του Αστρολάβου, δίδουν την αίσθηση ότι το σύμπαν είναι ακόμη πιο παράδοξο από όσο νομίζαμε. Μήπως αυτή η παραδοξότητα αποτελεί τελικά και τη γοητεία του;

Πράγματι. Η «παραδοξότητα» αποτελεί ένα μέρος της γοητείας του Σύμπαντος. Αξίζει ωστόσο να τονισθεί ότι κι εκείνη υποτάσσεται σε φυσικούς νόμους, που όμως ξεφεύγουν από την κοινή λογική. Αποτελούν ωστόσο τα θεμέλια της κβαντομηχανικής, που υπήρξε η μεγαλύτερη επιστημονική επανάσταση του 20ου αιώνα. Για παράδειγμα, ο σχηματισμός των γαλαξιών, που θεωρήθηκε για δεκαετίες ένα άλυτο πρόβλημα, ερμηνεύεται σήμερα με βάση μια κβαντική ιδιομορφία του κόσμου μας: Την αρχή της αβεβαιότητας.

Θα έλεγα πάντως ότι η γοητεία του Σύμπαντος δεν είναι εύκολα περιγράψιμη, ούτε μπορεί να ενταχθεί σε κανόνες. Το ίδιο όπως, για την γοητεία μιας γυναίκας, δεν αρκούν ίσως κάποια εξωτερικά, αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά. Είναι η συνολική «αίσθηση» που αποπνέει, και που δύσκολα εκφράζεται με λόγια.

- «Η αυτοβιογραφία του φωτός» θα μπορούσε να είναι παρηγορία στις μέρες μας;

Νομίζω ότι κάθε καλό βιβλίο, είναι μια παρηγοριά στην ζοφερή πραγματικότητα που ζούμε. Αν λοιπόν, όπως έκριναν οι αναγνώστες του, η «Αυτοβιογραφία του Φωτός» είναι ένα καλό βιβλίο, τότε ισχύει η παρατήρηση σας. Το βιβλίο μου έχει άλλωστε μια σημαντική ιδιαιτερότητα : Ότι μιλά για το φως, και την μεγάλη σημασία που έχει στην επιστήμη, στην τέχνη, στην ζωή. Ένα φως νομίζω ότι αναζητούμε και σήμερα, που θα διαπεράσει τα σκοτάδια που μας περιβάλλουν.

- Πιο κοντά στον Θεό; Υπάρχει ο Θεός για έναν αστροφυσικό;

Για έναν αστροφυσικό η ένα βιολόγο ο θεός υπάρχει τόσο κοντά η τόσο μακριά, όσο και για ένα απλό πολίτη. Η επιστήμη δεν θα αποδείξει ποτέ την ύπαρξη του Θεού. Ούτε, βέβαια -παρά τα όσα λέγονται και γράφονται- την ανυπαρξία του. Η πραγματική πίστη έχει μια υπερβατική διάσταση. Εναπόκειται λοιπόν στον κάθε άνθρωπο, στις εμπειρίες η στον ψυχισμό του, να την δεχθεί η να την απορρίψει.

Είναι όμως γεγονός ότι όταν η πίστη γίνεται κοσμική θρησκεία και αποκτά εξουσίες, οδηγεί τον άνθρωπο στον φανατισμό και σε βαρβαρότητες. Αρκεί να θυμηθεί κανείς την ισοπέδωση και τα χιλιάδες θύματα των πύργων της Νέας Υόρκης, η την Ιερά Εξέταση του Μεσαίωνα. Αποτελεί λοιπόν χρέος της επιστήμης, που είναι μια γνήσια έκφραση του διαφωτισμού, να αποκαλύπτει τον ρόλο της θρησκείας, και τις ιδιοτελείς της συχνά επιδιώξεις.

- Τα αινίγματα του ανθρώπου και της ζωής, θα εξηγηθούν κάποτε;

Αμφιβάλλω. Ανήκω στην μειοψηφία των επιστημόνων, που ισχυρίζονται ότι τα «αινίγματα», στην ερμηνεία του κόσμου η της ζωής, δεν θα παύσουν ποτέ να υπάρχουν. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αναζήτηση της «Ενιαίας Θεωρίας», που θα περικλείει σε λίγες μόνον εξισώσεις όλα τα φαινόμενα του Σύμπαντος –το μυαλό του θεού, όπως την απεκάλεσε ο Hawking. Ενώ όμως η αναζήτηση αυτή έκανε άλματα τις τελευταίες δεκαετίες, η τελική μορφή της θεωρίας βρίσκεται όμως ακόμα μακριά. Ίσως να είναι μάλιστα και απρόσιτη.

Στην διαδρομή λοιπόν του χρόνου πολλά από τα μεγάλα ερωτήματα της επιστήμης απαντήθηκαν, αναδύονται όμως διαρκώς καινούργια. Είναι ευτύχημα. Δύσκολα θα μπορούσα να φαντασθώ την ανθρώπινη ύπαρξη, χωρίς την περιέργεια και τις αναζητήσεις της. Ο κόσμος θα ήταν τότε πληκτικός, αδιάφορος. Ακόμα και ο έρωτας θα μπορούσε να προβλεφθεί, ισχυρίζονται οι αισιόδοξοι, με βάση κάποιες φυσικοχημικές διαδικασίες. Την μέρα αυτή εγώ ευτυχώς δεν θα την ζήσω, εύχομαι όμως να μην την ζήσουν και οι νεώτεροι.
- Τις ημέρες αυτές των εορτών, κυριαρχεί η ανθρώπινη διάσταση του χρόνου. Μελαγχολείτε;

Η μελαγχολία κατατάσσεται σε δύο συνήθως κατηγορίες. Όταν ξέρεις την αιτία και όταν η αιτία της είναι υπόγεια, αδιευκρίνιστη. Στις γιορτές καταφέρνω να συνδυάζω και τις δύο. Δεν λείπουν άλλωστε οι συγκεκριμένες αιτίες. Όπως είναι οι διακοσμητικές εμπνεύσεις των δημάρχων, η δυστυχία του διπλανού, κι ακόμα το αίσθημα της μοναξιάς μέσα στο εορταστικό πλήθος. Από την άλλη, μου αρέσουν τα χαμόγελα στους δρόμους και η ψευδαίσθηση ότι έρχεται κάτι καινούργιο και φωτεινό.

- Τι είναι λοιπόν ο χρόνος για έναν αστροφυσικό;

Σύμφωνα με τον Νεύτωνα «υπάρχει χρόνος απόλυτος, αληθινός, ορισμένος μαθηματικά, που κυλάει ομοιόμορφα χωρίς να επηρεάζεται από τίποτε έξω από αυτόν». Είναι μια ωραία, ακριβής περιγραφή του χρόνου και της ροής του, όπως την αισθάνεται ο άνθρωπος, και όπως υπήρξε για πολλούς αιώνες και μια ισχυρή πεποίθηση της επιστήμης.

Την καθησυχαστική αυτή εικόνα ανέτρεψε ο Αϊνστάιν. Απέδειξε ότι ο χρόνος δεν είναι απόλυτος, αλλά ουσιαστικά η τέταρτη διάσταση του χώρου. Αυτό σημαίνει ότι κυλά πιο αργά ή πιο γρήγορα, ανάλογα με την ταχύτητα μας. Οι επιβάτες των αεροπλάνων, για παράδειγμα, που τις ημέρες των εορτών αναζητούν εναγωνίως την χαρά σε εξωτικούς προορισμούς, γερνούν λιγότερο –τι αδικία κι αυτή!- από τους πολλούς, που η κρίση υποχρεώνει να παραμείνουν στις πόλεις και τα Ελληνικά χωριά. Ευτυχώς, η διαφορά είναι απειροελάχιστη. Χρειάζεται να κάνει κανείς εκατοντάδες χιλιάδες φορές τον γύρο της γης, για να κερδίσει ένα εκατοστό του δευτερολέπτου! Αλλού, λοιπόν, βρίσκεται η αξία του χρόνου, και όχι στην επιφανειακή του κατανάλωση.

- Τι θα ευχόσαστε λοιπόν;

Μια που μιλάμε για τον χρόνο, η Ελλάδα μοιάζει καιρό τώρα με ένα παλιό, αγαπημένο ρολόι, που οι δείκτες του έχουν σταματήσει. Δείχνουν πάντοτε την ίδια ώρα: Δώδεκα παρά πέντε. Μόνον οι λεπτοδείκτες του κινούνται: Είναι οι άνθρωποι και η αγωνία τους. Εύχομαι το ρολόι να αρχίσει πάλι κάποια στιγμή να λειτουργεί κανονικά, και να κτυπά τις ώρες με ήχο υπερήφανο και ευγενικό.

(Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο Έθνος της Κυριακής)

http://fractalart.gr/giorgos-grammatikakis/