Όλιβερ Σάκς – Η δική μου ζωή

Μετάφραση- Απόδοση *: Αντωνία-Μπελίκα Κουμπαρέλη //

Πριν ένα μήνα ένιωθα εξαιρετικά υγιής, σχεδόν έσφυζα από υγεία. Στα 81 μου, κολυμπάω ακόμα ενάμιση χιλιόμετρο την ημέρα. Όμως μου τέλειωσε η καλοτυχία καθώς πριν λίγες βδομάδες έμαθα ότι έχω πολλαπλές μεταστάσεις στο συκώτι. Πριν εννιά χρόνια ανακάλυψα ότι είχα έναν σπάνιο καρκινικό όγκο στο μάτι που λέγεται οφθαλμικό μελάνωμα. Αν και οι ακτινοβολίες και το λέιζερ που έκανα για να φύγει αυτός ο καρκίνος με άφησαν τυφλό απ’ το ένα μάτι, ήξερα ότι πάρα πολύ σπάνια γίνεται μετάσταση. Ωστόσο ανήκω στο δύο τοις εκατό των άτυχων.

Νιώθω ευγνώμων που μου χαρίστηκαν εννέα χρόνια καλής υγείας και παραγωγικότητας αφότου διαγνώστηκε ο αρχικός καρκίνος όμως τώρα αντιμετωπίζω κατάματα το θάνατο. Η μετάσταση κατέχει το ένα τρίτο του συκωτιού μου και παρόλο που μπορεί να καθυστερήσει η εξέλιξή του, αυτός ο τύπος καρκίνου δεν σταματάει.

Εναπόκειται σ’ εμένα να επιλέξω πώς θα ζήσω τους μήνες που μου απομένουν. Οφείλω και θέλω να ζήσω όσο πιο πλούσια, βαθιά και παραγωγικά μπορώ. Με ενθαρρύνουν από τα λόγια ενός απ’ τους πιο αγαπημένους μου φιλοσόφους, του Ντέιβιντ Χιουμ, που μαθαίνοντας στα 65 του ότι πεθαίνει, έγραψε μια σύντομη αυτοβιογραφία σε μία μόνο μέρα του Απρίλη του 1776, με τίτλο ‘η Δική μου Ζωή’.

«Τώρα πλέον ευελπιστώ σε μια ταχεία διάλυση», έγραψε. «Υπέστην ελάχιστο πόνο από το ζήτημά μου και αυτό που είναι ακόμα πιο παράξενο, είναι ότι ανεξαρτήτως από την τεράστια κατάπτωση του σώματός μου, δεν υπέφερα ούτε λεπτό από έλλειψη καλής διάθεσης. Κατέχω την ίδια δυναμικότητα όπως πριν στη μελέτη και το ίδιο κέφι στις συντροφιές».

Είχα τη μεγάλη τύχη να προσπεράσω τα ογδόντα, δηλαδή προσπέρασα κατά δεκαπέντε χρόνια τον Χιουμ και υπήρξα εξίσου πλούσιος σε εργασία και αγάπη. Σ’ αυτή τη δεκαπενταετία δημοσίευσα πέντε βιβλία και μια αυτοβιογραφία αρκετά πιο πολυσέλιδη απ’ τις λιγοστές σελίδες του Χιουμ. Θα εκδοθεί την άνοιξη του ’15. Επιπλέον έχω μερικά ακόμα βιβλία σχεδόν ολοκληρωμένα.

Ο Χιουμ έγραφε: «Είμαι άνθρωπος ήπιων διαθέσεων, ελέγχω τη συμπεριφορά μου, είμαι ανοιχτός, κοινωνικός και με χιούμορ όλο χαρά, ικανός να συνδεθώ με τους άλλους αν και κάπως επιρρεπής σε εχθρότητες, μα με μεγάλη μετριοπάθεια σε όλα μου τα πάθη».

Εδώ διαφοροποιούμαι απ’ τον Χιουμ. Ενώ απόλαυσα αγαπημένες σχέσεις και φιλίες και δεν έχω πραγματικές εχθρότητες, δεν μπορώ να ισχυριστώ (ούτε και κανείς απ’ όσους με γνωρίζουν) ότι είμαι άνθρωπος ήπιων διαθέσεων. Το αντίθετο, είμαι άνθρωπος σφοδρών διαθέσεων, βίαιων ενθουσιασμών και εξαιρετικής αμετροέπειας στα πάθη μου. Ωστόσο μια φράση απ’ το δοκίμιο του Χιουμ μου φαίνεται συγκλονιστικά αληθής: «Είναι δύσκολο να είμαι πιο αποξενωμένος απ’ τη ζωή, απ’ όσο είμαι παρών».

Τις τελευταίες μέρες κατάφερα να δω τη ζωή μου σαν να στέκομαι σ’ ένα πολύ ψηλό βουνό, σαν κάποιου είδους τοπίο και με μια όλο και βαθύτερη αντίληψη της συνοχής όλων της των τμημάτων. Αυτό δεν σημαίνει ότι τέλειωσα με τη ζωή.

Αντιθέτως, νιώθω ολοζώντανος και θέλω και ελπίζω στο διάστημα που μου απομένει, να βαθύνω τις φιλίες μου, να αποχαιρετίσω τους αγαπημένους μου, να γράψω κι άλλο και να ταξιδέψω αν έχω τη δύναμη, όπως και να πετύχω νέα επίπεδα κατανόησης, επίγνωσης και διορατικότητας.

Τα παραπάνω απαιτούν τόλμη, σαφήνεια και για να το θέσω ξεκάθαρα: θα προσπαθήσω να νοικοκυρέψω τους λογαριασμούς μου με τον κόσμο. Όμως θα δώσω χρόνο και στο κέφι, ίσως και στις σαχλαμάρες.

Αισθάνομαι ότι βιώνω μια άξαφνη πεντακάθαρη στόχευση και προοπτική. Δεν υπάρχει χρόνος για οτιδήποτε ασήμαντο. Οφείλω να επικεντρωθώ στον εαυτό μου, στη δουλειά μου και στους φίλους μου. Δεν πρόκειται πια να κολλήσω σε τηλεοπτικές συζητήσεις, κάτι που έκανα κάθε βράδυ. Δεν πρόκειται να ξαναεστιάσω σε πολιτικές ξιφασκίες για την πολιτική ή την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Κι αυτό δεν σημαίνει αδιαφορία ή αποστασιοποίηση – ενδιαφέρομαι σοβαρά για τη Μέση Ανατολή και την υπερθέρμανση του πλανήτη, για τις αυξανόμενες ανισότητες, όμως δεν είναι πλέον δική μου υπόθεση όλ’ αυτά γιατί ανήκουν στο μέλλον. Χαίρομαι όταν συναντώ ταλαντούχους νέους ανθρώπους ακόμα κι αυτούς που διέγνωσαν τη μετάστασή μου. Πιστεύω ότι το μέλλον βρίσκεται σε καλά χέρια.

Τα τελευταία δέκα χρόνια αποκτώ όλο και περισσότερο συνείδηση των συνομήλικών μου που έχασα. Η γενιά μου αποχωρεί και κάθε θάνατος που βίωσα ήταν άλλη μια ρήξη, κοβόταν άλλο ένα κομμάτι μου. Δεν θα υπάρξει κανείς σαν κι εμάς όταν φύγουμε όλοι, όμως έτσι κι αλλιώς, κανείς δεν είναι σαν κάποιον άλλον. Όταν οι άνθρωποι πεθαίνουν, δεν αντικαθίστανται από κανέναν. Αφήνουν τρύπες που δεν γεμίζουν γιατί αυτό είναι το πεπρωμένο -το γενετικό και νευρολογικό- κάθε ανθρώπου. Ο καθένας μας είναι μια μοναδική οντότητα που ψάχνει το δικό του δρόμο για να ζήσει τη δική του ζωή, να πεθάνει τον δικό του θάνατο.

Δεν γίνεται να υποκριθώ ότι δεν φοβάμαι. Όμως το κυρίαρχο συναίσθημα είναι η ευγνωμοσύνη. Αγάπησα και με αγάπησαν, μου έδωσαν πολλά και ανταπέδωσα αρκετά. Διάβασα και ταξίδεψα και σκέφτηκα και έγραψα. Είχα επικοινωνία με τον κόσμο, αυτή την ειδική επαφή που έχουν οι γραφιάδες και οι αναγνώστες.

Πάνω απ’ όλα υπήρξα ον με ενσυναίσθηση, ζώο σκεπτόμενο πάνω σ’ αυτόν τον όμορφο πλανήτη και αυτό από μόνο του υπήρξε ένα τεράστιο προνόμιο και περιπέτεια.

* Σ.τ.μ. Το κείμενο δημοσιεύτηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2015 στους New York Times.

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

«Είμαι ένας γερό-εβραίος άθεος», δηλώνει.

Ο Όλιβερ Σακς (1933) είναι νευρολόγος, συγγραφέας και ερασιτέχνης χημικός. Εξασκεί το επάγγελμα του νευρολόγου-ψυχιάτρου από το 1965. Σπούδασε αρχικά στην Αγγλία και έπειτα στην Αμερική όπου και ζει.

Κατέχει την έδρα προφέσορα στο τμήμα νευρολογίας στο τμήμα Ιατρικής του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Προηγουμένως (2007-2012) ήταν προφέσορας νευρολογίας και ψυχιατρικής στο πανεπιστήμιο Κολούμπια όπου επίσης κατείχε και τη θέση του ‘μέγιστου καλλιτέχνη’. Παλαιότερα δούλεψε πολλά χρόνια στο τμήμα Άλμπερτ Άινστάιν – Σχολή Ιατρικής του πανεπιστημίου Γιεσιβά. Επίσης είναι επισκέπτης προφέσορας στο πανεπιστήμιο του Γουόργικ του Ηνωμένου Βασιλείου της Αγγλίας που είναι η πατρίδα του. Το 2008 Η Αγγλία του απένειμε τον τίτλο του Ιππότη για το έργο του. Αμέτρητα πανεπιστήμια του έχουν απονείμει τον τίτλο του τιμητικού διδάκτορα ενώ τα βραβεία για τις έρευνές του θα χρειάζονταν σελίδες επί σελίδων. Συμμετέχει ενεργά σε διεθνείς οργανισμούς εθελοντικών ερευνών για τον εγκέφαλο και την ιαματική μουσική. Επίσης είναι μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών και πολλών άλλων διεθνών οργανισμών.

Πάσχει από προσωπαγνωσία, μια εγκεφαλική διαταραχή όπου ο ασθενής δεν αναγνωρίζει τα πρόσωπα ανθρώπων που συναναστρέφεται. Τα τελευταία χρόνια έχασε και την στερεοσκοπική όραση καθώς τυφλώθηκε από το δεξί του μάτι λόγω καρκίνου. Δεν παντρεύτηκε ποτέ και έχει δηλώσει ότι στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του παρέμεινε ανέραστος λόγω της προσωπαγνωσίας και της απίστευτης ντροπαλοσύνης του.Επί χρόνια πειραματίστηκε με αμφεταμίνες και διάφορα ναρκωτικά ελπίζοντας να μάθει περισσότερα για τη φαρμακολογία – εξ ου και αποκαλεί τον εαυτό του ‘ερασιτέχνης χημικός’. Ο στόχος του ήταν να βρει τις κατάλληλες δοσολογίες φαρμάκων για τους ασθενείς του. Κολυμπάει καθημερινά ακόμα και τώρα που του απομένουν ελάχιστοι μήνες ζωής, χειμώνα καλοκαίρι.

Έχει γράψει 13 βιβλία και 7 εξ αυτών κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Άγρα και Καστανιώτης. Γράφει από το 1970 έως τώρα. Την τελευταία εικοσαετία ασχολήθηκε εντατικά με την έρευνα της μουσικοθεραπείας στη νευρολογία και την ίαση ασθενών. Η διάσημη ταινία ‘Ξυπνήματα’ βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του.Θεωρείται πραγματικός ουμανιστής, πασίγνωστος για τις φιλανθρωπίες του και υπερασπιστής της απλοποίησης των επιστημών. Με τα βιβλία του μετέφερε σε καθημερινή γλώσσα τεράστια ζητήματα της νευροφυσιολογίας του ανθρώπινου εγκεφάλου και της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης. Παρά τη διεθνή του αναγνώριση, δέχτηκε συχνά των πυρά των συναδέλφων του επιστημόνων για την, κατά τη γνώμη τους, υποκειμενική και υπεραπλουστευτική οπτική του. Ωστόσο γεγονός παραμένει ότι πρώτος ο Όλιβερ Σακς μίλησε στις διαλέξεις του ανά τον κόσμο, με συμπόνια και σεβασμό για πολύ βαριές ασθένειες ανθρώπων που υπέφεραν από κατατονία, παραισθήσεις, επιληψία, διανοητική αναπηρία, ληθαργική εγκεφαλίτιδα, είχαν χάσει μέρος του εγκεφάλου τους ή υπέστησαν τύφλωση από επεμβάσεις Διατηρεί ακόμα και τώρα ιστοσελίδα όπου προσφέρει βοήθεια σε όσους του γράψουν για οποιοδήποτε νευρολογικό πρόβλημα. Τώρα πια η διαχείριση της ιστοσελίδας γίνεται από γραμματείς, λόγω της ασθένειάς του, όμως αν του αναφέρουν κάποια σπάνια περίπτωση, πάλι στέλνει απάντηση δωρεάν.

Και κάτι προσωπικό. Ανακάλυψα τον Όλιβερ Σακς το 1990 όταν ο Θανάσης Καστανιώτης μου χάρισε το βιβλίο του ‘Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο’. Την ίδια περίπου εποχή ένας συγγενής μου, εμφάνισε διάφορες ταυτόχρονες ασθένειες και κάποιου τύπου άνοια. Ήταν γύρω στα 65 τότε και οι Έλληνες γιατροί είχαν μπερδευτεί πολύ. Έστειλα τον φάκελό του στον Όλιβερ Σακς. Απάντησε σε δεκαπέντε μέρες με λεπτομερείς οδηγίες και προτάσεις για εξειδικευμένη αντιμετώπιση του συγγενούς μου. Συνεχίσαμε την αλληλογραφία για δέκα ολόκληρα χρόνια και πάντα είχε κάτι νέο να προτείνει που βοήθησε τον συγγενή μου να αυξήσει την επιβιωσιμότητά του και την ποιότητα της ζωής του. Κάθε φορά τον ρωτούσα τι χρήματα να του στείλουμε και απαντούσε, «με προσβάλετε». Τελευταία φορά που επικοινώνησα μαζί του το 2010, για να τον ευχαριστήσω που επικοινωνούσε με τυφλούς από όλον τον κόσμο και μεταξύ αυτών μια φίλη μου, απάντησε με βίντεο όπου μιλάει στο TED.com για τον εαυτό του ρωτώντας και πάλι για τον συγγενή μου. Όταν τον ενημέρωσα ότι τον χάσαμε, μου απάντησε: «θεωρώ ότι τον γνώρισα κι ας πάσχω από προσωπαγνωσία» βάζοντας δίπλα κι ένα χαμόγελο.

http://fractalart.gr/oliver-sacks/